Morgunblaðið - 10.11.2003, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 10. NÓVEMBER 2003 21
nú liggur
kólum til
að megi
tytting
ni sé lagður
rðun“ í
egja það,
ngar en
urkenna
pám en for-
urstaða að
rir upp-
g að hún
ður en
því að
ing við
rið nefnd
fram-
m nú nánar
fyrir
s. 11–12) –
ur við ná-
með hvaða
draga úr
okkar séu
ólastig.
yglisvert í
lu-
orð-
rnar eru
ldanum
5–17). At-
hyglisvert er að þrátt fyrir langt heildarnám hafa
skyldunámsgreinarnar í íslenskum framhaldsskólum
stystan námstíma á öllum Norðurlöndum, eru 54%
heildarnámstímans hjá okkur en t.d. 70% í Danmörku
og Svíþjóð. Sú staðreynd ætti fremur að hvetja til end-
urskoðunar á samsetningu námsins en tímalengd þess.
Til hvers?
Fram kemur að við Íslendingar höfum flestar
kennslustundir í grunnskóla, af Norðurlöndunum (bls.
17). Sú spurning hlýtur því að vakna, sé það keppikefli
að útskrifa yngri stúdenta en verið hefur, hversvegna
menn stytta þá ekki grunnskólann?
Ráðuneytið svarar spurningunni þannig að stytting
framhaldsskólans sé „auðveldari leið í framkvæmd“
(bls. 7). Auðveldari fyrir hvern? Hin nýja námsskrá er
í uppnámi; sömuleiðis kjarasamningar við kennara;
skipulag skólanna og starfstími… svo fátt eitt sé nefnt.
Vitanlega gæti uppstokkun á öllu þessu átt rétt á sér,
sé hennar þörf á annað borð, en fram á það hefur ekki
verið sýnt. Þá vitum við ekki heldur hvaða áhrif stytt-
ing námstíma til stúdentsprófs myndi hafa á íslenskt
atvinnu- og efnahagslíf. Síðast en ekki síst er þeirri
spurningu ósvarað – sem mestu varðar – en það er
spurningin um tilgang.
Hvað á skóli að vera og hvert er markmiðið með
skólagöngunni? Að ekki sé talað um markmið breyt-
inga á borð við þær sem hér eru til umræðu? Er mark-
miðið það að fullnægja meintri þörf markaðarins og at-
vinnuveganna fyrir vinnuafl og spara í leiðinni fyrir
hið opinbera? Er það tilgangur skólakerfisins að hrað-
sjóða mannafla fyrir vinnumarkaðinn? Eða erum við
að ala upp fólk – koma því til þroska og búa það undir
lífið? Við verðum auðvitað að sjá einhvern tilgang með
breytingunni – að hún þjóni á einhvern hátt skipulags-
heildinni, skólanum, samfélaginu og þeirri menningar-
heild sem við tilheyrum.
Á unglingsárum munar mikið um hvert ár í and-
legum og líkamlegum þroska ungs fólks – og sá munur
er þýðingarmikill fyrir námsgetu, greiningarhæfni og
ögun í vinnubrögðum. Okkur hættir stundum til þess
að vanmeta þátt reynslunnar þegar nám er til um-
ræðu, að líta framhjá því að lífsreynsla er liður í námi
fólks á meðan það er í mótun. Ég tel – í ljósi eigin
reynslu af rannsóknanámi og háskólakennslu – að
nemendur megi alls ekki vera mikið yngri þegar þeir
koma upp í háskóla heldur en nú er. Nemendur sem
koma beint inn í háskólanám úr framhaldsskóla vantar
velflesta það sem mest er um vert í háskólanámi –
nefnilega þroska og einnig þá tegund sjálfsaga sem
kemur með þroska. Ég öfunda því ekki háskólakenn-
arana í nágrannalöndum okkar, sem eru að taka við 18
og 19 ára unglingum inn í háskólana – sé tekið mið af
þeim kröfum sem háskólarnir gera á þessari stundu
um sjálfsnám og frammistöðu fólks í námi.
Meiri undirbúning
Eigi stytting náms til stúdentsprófs að verða farsæl
breyting, verður eitthvað fleira að breytast en náms-
tíminn. Raunar sé ég ekki betur en að allt skólakerfið,
grunnskólinn, framhaldsskólinn og háskólarnir verði
að endurskoða starfs- og kennsluhætti í þessu sam-
hengi. Vitanlega gæti slík uppstokkun verið til bóta –
sé hennar þörf á annað borð, en fram á það hefur held-
ur ekki verið sýnt.
Með öðrum orðum: Rökin sem nefnd hafa verið með
breytingunni eru flest óundirbyggð, auk þess sem sum
þeirra geta allt eins verið mótrök gegn þessari ákvörð-
un. Vinnan sem þarf að fara fram áður en hægt er að
taka upplýsta ákvörðun um málið, hefur ekki enn verið
unnin nema að óverulegu leyti. Á meðan svo er fæ ég
því ekki séð að hinn meinti ávinningur réttlæti alla
óvissuþættina sem við höfum fyrir augunum – að svo
komnu máli.
að vera?
Höfundur er skólameistari Menntaskólans á Ísafirði
og fyrrverandi háskólakennari.
’ Sú spurning hlýtur því aðvakna, sé það keppikefli að út-
skrifa yngri stúdenta en verið
hefur, hversvegna menn stytta
þá ekki grunnskólann? ‘
tsprófs
ðir, hlutabréfasjóðir sem og al-
hluthafar eiga stóran ef ekki
n hluta hlutabréfa í íslenskum
vegsfyrirtækjum en fyrir nokkr-
m og áratugum var eignarhaldið
við fáa aðila. Í árdaga kvótakerf-
ir tveim áratugum var úthlutað
l útvegsfyrirtækja en það var
grundvelli aflareynslu, síðan þá
ar vissulega selt sig út úr grein-
s og það er kallað. Því verður
óti mælt að það fór fyrir brjóstið
m að slíkt skuli hafi verið hægt
ð er markmið að ná verðmætum
aðilum sem seldu fyrirtækin sín
ann á sínum tíma þá verður það
t með því hrifsa kvótann af þeim
sem að nú eru að stunda sjávarútveg og
hafa í nær öllum tilvikum keypt veiðirétt
sinn að mestu eða öllu leyti.
Það liggur því fyrir að engu ,,réttlæti“
er fullnægt ef þjóðnýtingarhugmyndir
vinstri flokkanna næðu fram að ganga en
afleiðingarnar yrðu alvarlegar fyrir fyr-
irtæki í sjávarútvegi. Fyrirtæki þyrftu að
kaupa aftur aflaheimildir af ríkinu, heim-
ildir sem þau hafa í mörgum tilfellum ný-
lega fjárfest í. Slíkt kæmi augljóslega illa
niður á viðkomandi fyrirtækjum og eig-
endum þeirra sem eru að stórum hluta
fólkið í landinu eins og áður var getið.
Það að veikja rekstrargrundvöll fyrir-
tækja kemur niður á starfsmönnum
þeirra með einum eða öðrum hætti og
þar af leiðandi sveitarfélögum á lands-
byggðinni þar sem flest sjávarútvegsfyr-
irtækin eru.
Það má færa rök fyrir því að rík-
issjóður myndi hagnast tímabundið á
þjóðnýtingu af þessu tagi en þegar afleið-
ingar slíkrar stefnu færu að koma í ljós
kæmu upp kröfur um að ríkissjóður yrði
að koma byggðarlögum og fyrirtækjum
til hjálpar. Óréttlætið er felst í því að rík-
isvaldið taki bótalaust verðmæti af fyr-
irtækjum er líka augljóst.
Ástæðan fyrir því að íslensk stjórnvöld
ákváðu að hætta í sóknarmarki og fara í
aflmark voru verndunarsjónarmið og til
að hagræða í greininni. Hvort tveggja
hefur gengið eftir. Erlend náttúrvernd-
arsamtök hafa lýst því yfir að þau telji
fiskveiðistjórn Íslendinga vera eina þá
bestu í heimi enda blasir við þegar við
fylgjumst með sjávarútvegi annarra ríkja
og ríkjabandalaga að okkur hefur gengið
betur en þeim að vernda okkar fiskimið.
Íslenskur sjávarútvegur stendur sig
vel í samkeppni á alþjóðamarkaði. Það er
nauðsynlegt fyrir okkur, sérstaklega í
ljósi þess að enn er sjávarútvegurinn
langmikilvægasta atvinnugrein íslensku
þjóðarinnar.
Íslenskur sjávarútvegur greiðir skatta
og gjöld inn í íslenskt samfélag á meðan
þeir aðilar sem við erum í samkeppni við,
eins og Noregur, Kanada og ESB,
styrkja atvinnugreinina með skattfé.
Samkeppnin er mjög hörð og lítið má út
af bera. Óábyrgar hugmyndir íslenskra
vinstriflokka gætu auðveldlega eyðilagt
þann árangur sem náðst hefur ef þær
næðu fram að ganga. Stjórnkerfi fisk-
veiða er ekki fullkomið frekar en önnur
mannanna verk og við eigum að horfa á
það gagnrýnum augum og ekki hika við
að reyna að bæta það. Við eigum hins-
vegar að fara varlega og varast koll-
steypur. Undirritaður hafnar þannig
sósíalískum hugmyndum í þessari at-
vinnugrein sem og öðrum.
Það er umhugsunarefni að íslenskir
vinstriflokkar hafa í gegnum áratugina
skipt reglulega um nafn og kennitölu en
augljóslega ekki um hugmyndafræði eða
aðferðir.
r og þjóðnýting
Morgunblaðið/RAX
Höfundur er alþingismaður Sjálfstæðisflokksins.
E
fnahagslífið er á
uppleið. Við
sjáum fram á auk-
inn hagvöxt, betri
lífskjör og litla
verðbólgu á næstu árum. Þá
munum við njóta ávaxtanna af
stefnu ríkisstjórnarflokkanna í
stóriðjumálum, sem fylgt hefur
verið á undanförnum árum. At-
hyglisvert er hins vegar að hinn
svo kallaði markaður, hefur al-
gjörlega ofmetið áhrif stór-
iðjuframkvæmdanna á
spennuna í hagkerfinu. Við-
brögð fjármálastofnananna,
sem meðal annars vinna á gjald-
eyrismörkuðunum, einkenndust
af fljótfærni og þrýstu upp
gengi krónunnar með ónauð-
synlegum og gjörsamlega
ótímabærum hætti. Það er
ennþá framleiðsluslaki í hag-
kerfinu. Það þolir mun meiri
efnahagsumsvif án þess að það
stefni stöðugleika í nokkurn
voða.
Ofsafengin viðbrögð
ollu skaða
Það lá alltaf fyrir að kúfur
framkvæmda í stóriðjunni fyrir
austan yrði ekki fyrr en á ár-
unum 2005 og 2006. Ofsafengin
viðbrögð manna á markaðnum
snemma árs 2003 voru því frá-
leit, en ollu skaða, sérstaklega
hjá samkeppnisgreinunum.
Seðlabankinn stóð sig að því
leytinu vel að hann keypti gjald-
eyri, treysti með því gjaldeyr-
isvaraforðann og stuðlaði að
lægra raungengi krónunnar. Og
þó gagnrýna megi aðra þætti í
stefnu bankans er það ómót-
mælanlegt að stefna hans á
gjaldeyrissviðinu var rétt við-
leitni. Gagnrýnin á bankann á
fremur að lúta að því að hann
hefði átt að vera ennþá
ákveðnari að þessu leyti, byrja
gjaldeyrisinngripin fyrr, hafa
þau meiri og stuðla – þó til
skamms tíma væri – að lægra
raungengi íslensku krónunnar.
Seðlabankinn er þess vegna á
réttri leið er hann ætlar að
halda áfram gjaldeyriskaupum
sínum. Spurning er hvort hann
ætti ekki enn að vera einbeitt-
ari, byggja upp meiri gjaldeyr-
isforða og draga frekar úr hugs-
anlegri raungengishækkun.
Mikill gjaldeyrisforði
nauðsynlegur
Á það er bent í Peningamála-
riti Seðlabankans nú í nóvem-
ber, að miklar skammtíma-
skuldir bankakerfisins erlendis
valdi erlendum matsfyrirtækj-
um helst áhyggjum, er þau
skyggnist um á sviði íslenskrar
hagstjórnar. Þau sjá hins vegar
á sama tíma hvernig ríkissjóður
hefur borgað niður skuldir sínar
og gjaldeyrisforðinn hefur auk-
ist. Hvort tveggja stuðlar síðan
að góðu mati útlensku matsfyr-
irtækjanna á ástandi íslenskra
efnahagsmála. Fyrir vikið fáum
við góð lánskjör, sjáum á eftir
færri krónum í vasa erlendra
fjármagnseigenda og getum
notað meiri fjármuni til þess að
bæta heilbrigðiskerfið, mennta-
kerfið og samgöngukerfið í
landinu. En við Íslendingar
verjum einna mestum fjármun-
um hlutfallslega til þessara
málaflokka í samanburði við
aðrar þjóðir.
Nú er tekist á um stefnu-
mörkunina. Einstakir bankar
hafa gagnrýnt áframhaldandi
inngrip Seðlabankans í gjald-
eyrismarkaðinn. Þó standa til
þeirra full rök. Framleiðslugeta
íslensks efnahagslífs er ekki
fullnýtt. Það breytist þó vænt-
anlega með stækkun Norðuráls.
Lokaákvörðunar um það er hins
vegar ekki að vænta fyrr en eftir
áramót.
Með inngripum sínum í gjald-
eyrismarkaðinn núna vinnur
Seðlabankinn gegn ótímabæru
innstreymi erlends lánsfjár,
sem myndi stuðla að hækkun
raungengisins og verri sam-
keppnisstöðu útflutningsgrein-
anna. Átökin um þessa stefnu-
mörkun Seðlabankans eru því
átök um grundvallaratriði. Um
meginhagsmuni íslenskra út-
flutningsgreina.
Ætla ekki fleiri að
leggjast á árarnar?
Og nú saknar maður tals-
manna iðnaðar, ferðaþjónustu
og sjávarútvegs úr umræðunni.
Ætla þeir virkilega ekki að taka
til máls og leggjast á árarnar í
þessari umræðu.? Hér er ekki
um neina smáhagsmuni að
ræða. Hækkun vaxta og minna
inngrip Seðlabankans í gjald-
eysisviðskipti þýða ofur einfald-
lega lakari kjör útflutnings-
greina, sprotafyrirtækja,
ferðaþjónustu og annarra
þeirra sem hafa tekjur sín-
ar í útlendum gjaldeyri, og
hjá þeim fyrirtækjum þar
sem samkeppnisstaðan
ræðst á þeim vettvangi.
Menn þurfa því að brýna
raustina í umræðunni
Reynslan af líðandi ári
er sú, að ýkt viðbrögð, eins
og við sáum hjá þeim er
spiluðu á gjaldeyrismörk-
uðunum, eru afar skað-
vænleg. Innstreymið vegna
stóriðjunnar kallar auðvitað á
aðrar hagstjórnaraðferðir en
þegar framleiðslumöguleikarnir
eru vannýttir. En í guðanna
bænum; ekki of harkalega og
ekki of fljótt!
Stækkun Norðuráls
tímabær og vel
tímasett framkvæmd
Fyrir nú utan það, að allt
bendir nú til þess að fram-
kvæmdirnar fyrir austan muni
verða með öðrum hætti en áætl-
að var. Hlutur innlends vinnu-
afls við virkjanaframkvæmdirn-
ar er núna einungis um
þriðjungur, í stað þess að menn
bjuggust við að tveir af hverjum
þremur starfsmönnum yrðu
innlendir. Verkalýðsfélög í
dæmigerðum stóriðjugreinum
kvarta enn undan skorti á at-
vinnu í sínum geirum. Seðla-
bankinn bendir á að dreifing
framkvæmdanna verði önnur en
áður var talið. Miðað við áform
Norðuráls og Fjarðaáls verða
framkvæmdir álíka miklar á
næsta ári og áður var talið,
verulega minni árið 2005, svip-
aðar 2006 en meiri 2007. Fram-
kvæmdir dreifast því meira og
tímabil framkvæmdakúfsins
verður minna. Þetta er tvímæla-
laust af hinu góða, séð út frá
sjónarhóli hagstjórnar. Þess
vegna er sérstaklega gott lag
núna til að hefjast handa við
stóriðjuframkvæmdir á vegum
Norðuráls og þau virkjanaum-
svif sem af því hljótast. Á næsta
ári veitir okkur einfaldlega ekki
af meiri umsvifum; arðbærum
framkvæmdum, sem munu
hleypa auknu lífi í efnahags-
starfsemina og skapa fjölda
nýrra starfa, sérstaklega norð-
an Hvalfjarðar.
Ekki of harkalega,
ekki of skjótt!
Eftir Einar K. Guðfinnsson
’ Á næsta ári veitirokkur einfaldlega ekki
af meiri umsvifum; arð-
bærum framkvæmdum,
sem munu hleypa
auknu lífi í efnahags-
starfsemina og skapa
fjölda nýrra starfa. ‘
Höfundur er formaður þingflokks
Sjálfstæðisflokksins.