Morgunblaðið - 10.11.2003, Blaðsíða 24

UMRÆÐAN
24 MÁNUDAGUR 10. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í DAG heyrast æ sjaldnar þær
fordómafullu raddir þar sem fyr-
irlitningin í garð samkynhneigðra
birtist í sinni ógeð-
felldustu mynd. Þýð-
ir það þó ekki að við
séum alfarið laus við
fordóma og efasemd-
ir fólks um til-
verurétt samkyn-
hneigðra.
Í umræðu almennings um sam-
kynhneigð er ýmsu velt upp og er af-
ar þarft að koma þeirri umræðu á
framfæri. Ekki síst til þess að hægt
sé að halda áfram að upplýsa fólk um
hvað samkynhneigð snýst og hvers
vegna samkynhneigðir kjósi að berj-
ast fyrir tilverurétti sínum, fyrir
virðingu samferðamanna í sinn garð.
Markmiðið með umræðunni er
varanlegur árangur – til að svo megi
verða verður umræðan að eiga sér
stað hjá börnum og unglingum á öll-
um aldri. Þannig öðlumst við grunn
sem hægt er að byggja á – grunn
sem byggist á því að samkynhneigðir
öðlist jákvæða mynd af sjálfum sér
sem manneskjur án nokkurrar
skammar eða niðurlægingar. Að
lesbíur og hommar fái tækifæri til að
lifa í samfélagi án þess að farið sé
með það í manngreiningarálit vegna
kynhneigðar þess.
Öll umræða verður að fara fram á
jafnréttisgrundvelli, því hljótum við
að fjalla um líf og tilveru samkyn-
hneigðra með sama hætti og gagn-
kynhneigðra.
Þá er eflaust næsta skref að
spyrja sig; hvernig fjöllum við um
gagnkynhneigð í daglegu tali? Þegar
fjallað er um gagnkynhneigð við
grunnskólabörn eða unglinga, hvern-
ig berum við okkur að? Ástæða þess
að ég leyfi mér að velta þessu upp
með þessum hætti er til þess að fá
fólk til þess að hugsa um umræðuna
frá hinni hliðinni þ.e. gagnkyn-
hneigðu hliðinni og þannig varpa
ljósi á um hvað málið snýst. Vegna
þess að við erum ekki að fjalla um
neitt annað en fólk sem lifir eftir
sinni eigin sannfæringu sem felst í
því að hrífast af sama kyni.
Ein allra einfaldasta leiðin til þess
að taka upp umræðuna um samkyn-
hneigð er að fjalla um hana á sama
hátt og gagnkynhneigð með þeim
hætti að tala um samkynhneigð út
frá fjölskyldunni við yngri börn þar
sem mismunandi fjölskylduform eru
dregin fram og þar á meðal samkyn-
hneigðar fjölskyldugerðir. Þegar
fjallað er um ástina við unglingana er
kjörið tækifæri að fjalla um það
hvernig það er að elska einhvern af
sama kyni, hvað það þýðir og tengja
það gagnkynhneigðu ástinni. Með
mjög svo einföldum hætti er hægt að
stuðla að því að börn haldi fordóma-
leysinu sem þau búa yfir.
Ein af ástæðum þess að margir
telja viðfangsefnið flókið og erfitt að-
komu er vegna þeirra hugmynda
sem fólk hefur um samkynhneigð.
Oft virðist sem fyrsta tenging fólks
við samkynhneigð tengist af-
brigðilegu kynlífi og kemur því afar
ógeðfelld tilfinning upp hjá fólki sem
veldur því að erfitt verður að nálgast
viðfangsefnið með eðlilegum hætti.
En hvaðan þær hugmyndir eru
komnar höfum við ekkert eitt svar
við.
Það er nú svo að þegar fjallað er
um gagnkynhneigt fólk er fyrst og
fremst verið að fjalla um fjöl-
skyldugerðir, lífsmynstur, vænt-
ingar og stöðu þess hóps hverju sinni
í víðu samhengi án nokkurrar skil-
greiningar á því hvað gagnkyn-
hneigð sé í sjálfu sér.
Við megum ekki gleyma þeim
skilaboðum sem við sendum frá okk-
ur, ekki bara í orðum heldur einnig
með þeim leiðum sem við veljum að
fara í umræðunni.
En hvenig snýr þessi spurning að
börnum og fullorðnum þegar í stað
orðsins gagnkynhneigð er sett orðið
samkynhneigð?
Oftar en ekki er umræðan með
þeim formerkjum að hér sé um að
ræða eitthvað óæðra hinu gagnkyn-
hneigða og viðfangsefni sem þarft er
að fara svo varlega í að nánast sé
besta lausnin að þegja. Því einkenni
formerkjanna eru að hér sé um að
ræða fyrirbæri sem sé í meira lagi
varhugavert að vera yfir höfuð að
velta fyrir sér að ástæðulausu.
En hvers vegna? Þessi stóra
spurning getur gefið svo ótal ótal
mismunandi flókin og mismunandi
réttlætanleg svör. Hvernig á ég sem
samkynhneigð manneskja að taka
slíkum vangaveltum? Á ég að sitja og
hlusta á öll heimsins viðhorf hins
gagnkynhneigða heims um að fólk
eins og ég eða það sem ég er það er
að segja þetta samkynhneigða í mér
hafi einhverjar varhugaverðar afleið-
ingar, geti skaðað einstaklinga bara
með því að um það sé rætt?
Ég sé það ekki fyrir mér að hinn
gagnkynhneigði heimur myndi taka
slíkum vangaveltum um sitt líf með
jafnaðargeði endalaust.
Aldrei dettur mér í hug að gagn-
kynhneigð geti á einhvern hátt trufl-
að samkynhneigðina í sjálfri mér. Er
það virkilega það sem fólk óttast? Að
samkynhneigðin geti með ein-
hverjum hætti truflað gagnkyn-
hneigðina í sjálfum sér?
Allt snýst þetta um að fræða og
upplýsa um staðreyndir lífsins. Við
vitum vel flest um þá lagalegu þætti
sem hafa gert samkynhneigðum,
lesbíum og hommum, lífið bærilegra
þar sem tilvist þeirra er viðurkennd
með lögum. Aftur á móti eru það
ekki lögin sem gera samfélagið for-
dómalaust. Heldur er það þannig að
hver og einn þarf að kljást við for-
dómana í sjálfum sér því það getur
enginn annar gert. En til þess að
breytingin geti átt sér stað verðum
við að tala saman af virðingu.
Með því að rjúfa þegjandi sam-
komulagið um þögnina getum við
farið að þoka málum fram á við í átt
að fullu jafnrétti óháð kynhneigð ein-
staklinga.
Í hinum gagnkynhneigða heimi
Eftir Söru Dögg Jónsdóttur
Höfundur er fræðslufulltrúi
Samtakanna ’78.
MAÐUR fréttir það úr henni Ameríku, að þar fái menn skaðabætur hjá
sígarettufabríköntum hafi maður fengið slæmsku af því að reykja. Jafnvel
þó að mamma hafi sagt manni að það væri óhollt að reykja og maður hafi
þannig vitað hvað maður var að gera. Enda var þetta svo
djöfull gott þegar maður var að byrja, lífið framundan og
nógur tími til þess að hætta.
Maður horfði á Marlboro kúrekann vildi vera eins frískur
og hann og fékk sér smók. Enn blasir ásjóna þessa hraust-
mennis við manni úr útlendu blöðunum og maður fær sér því
Marlboro þó að maður viti að kábojinn sé dauður úr lungna-
krabba fyrir löngu.
Þannig er máttur auglýsinganna. Þú rýkur til og kaupir
ferskmeti í Nýkaupi þó að það sé dýrara en í Bónus, þú kaupir þér óðara bíl
frá Ingvari eða tíðabindi með vængjum þegar þú ert búinn að sjá auglýsing-
arnar frá þeim á skjánum. Nema hvað.
Hugsandi um bandaríska dóminn, þá velti ég því fyrir mér, hvort ég og
aðrir fituhlunkar eigi ekki skaðabótarétt öllum framleiðendum átvöru , fyrir
að auglýsa mat sem ég fitna af ? Get ég gert að því að ég stjórna ekki átinu
fremur reykingunum ? Eiga þeir þá ekki að borga ef ég fæ sykursýki , blóð-
þrýsting eða annað sem má rekja til ofátsins ?
Nú er maður búinn að horfa á skemmtiþætti í boði Opinna Kerfa, Sjóvár,
Skeljungs og aðra viðburði eins og veðrið í boði einhvers vódafóns. Ber hann
þá ábyrgð ef spáin er röng ? Blessaðir öðlingar eru þessi fyrirtæki öllsömul.
Þeir koma bara með peninga og borga þetta fyrir okkur. Án þeirra sæjum
við ekki neitt nema fúlar fréttirnar. Mikið eru þessi fyrirtæki sniðug að út-
vega peninga í þetta allt svo við þurfum ekki að borga neitt. Allir eru að gera
eitthvað fyrir okkur með einhverjum öðrum peningum en okkar sjálfra.
Þjónustugjöld bankanna borga allan launakostnað þeirra. Hver skyldi borga
þau annars?
Er annars einhver raunverulega að gera eitthvað fyrir okkur til þess að
við komumst betur af ? Stjórnmálamennirnir sem lofa skattalækkunum fyrir
kosningar ? Flest er samt pí-sinnum dýrara hérlendis en erlendis. Bónusinn
er nefnilega alltaf afstæður. Þeir segja okkur að það sé fjarlægðin, fámennið
og flutningsgjöldin sem gera þetta svona dýrt. Það sé svo dýrt að vera Ís-
lendingur að við neyðumst til að flytja inn svo marga útlendinga, að áttunda
hver kona á landinu er ekki fædd hérlendis. Annað hvort er þetta afleiðing
af því að íslenska kvenþjóðin hafi verið svona spör á kostina við kallana, sem
nú mega ekki kaupa það lengur, eða að sægreifana vantaði bara ódýrara
vinnuafl..
Samruni og hagræðing eru fagnaðarerindi fréttanna sem okkur eru færð-
ar . Eftir samrunana græða menn sem aldrei fyrr þó atvinnuleysið vaxi. Bón-
us lagði gömlu gráðugu apótekarana af velli og útvegaði okkur lyf á viðráð-
anlegu verði með þeim afleiðingum að lyfjakostnaður Tryggingastofnunar
hefur tvöfaldast síðan fákeppnin tók við á lyfjamarkaði. Við höfðum ekki ráð
á að kaupa okkur hafrannsóknaskip fyrr hagrætt hafði verið svo í sjávar-
útvegi svo að kvótahafarnir höfðu ráð á að gefa okkur það. Þó fæstum okkar
komi hafið nokkuð við lengur því það er búið að einkavæða það. Og nú vilja
þeir fá Símann minn líka af því að hann er gróðafyrirtæki sem við í þjóðinni
höfum byggt upp í hundrað ár. Hvort skyldi koma fyrst þjónustan eða hagn-
aðurinn eftir þau skipti ? Er ekki hægt að gera það að skilyrði að þeir kaupi
þjóðkirkjuna líka til þess að létta á okkur ? Jóhannes biskup á Hólum og Jón
Ásgeir í Skálholti. Og því ekki að selja forsetaembættið hæstbjóðanda. Ætli
Kardovsky vildi ekki borga vel fyrir það núna ? Ekki veitir af því Halldór
ætlar að eyða árlegum milljarði meira frá okkur í Afríku fái hann því ráðið.
Allir eru þannig á fullu að vinna fyrir mig, veita mér sífellt betri þjónustu
og gera mig ánægðari með það,að eiga minna og minna eftir í buddunni við
mánaðarmót. Allir eiga að vera svo glaðir, þjónustulundaðir, hafa svo fram-
úrskarandi hæfileika til mannlegra samskipta , að margir treystast ekki
ekki lengur til þess að sækja um neina auglýsta stöðu ofar ræstitækni. Það
þarf nýja og ferska reynslu á öllum sviðum. Ég vil fá að kaupa mér nýja
kennitölu því að mín er brot á jafnréttislögunum. Lifi hið nýja hagkerfi þar
sem tölvurnar og verðbréfin tala, innlánsvextir eru eru núll en útlánin kosta
20 prósent. Allt í þjónustu við þig , sem hefur ekki í önnur hús að venda í
dagsins önn.
Nú ætlar Gunnar Páll að leyfa lífeyrissjóðunum að skerða lífeyrisgreiðsl-
urnar af því að þeir umboðsmenn Guðs, sem þeim stjórna, hafa tapað á verð-
bréfaspekúleringunum og hrossakaupum í þrjú ár samfleytt.
En úr því að ríkið þvingaði þig til að borga í sjóðina á sínum tíma, af
hverju ber ríkið þá ekki ábyrgð á lífeyririnum þínum eins og Reynolds á
Marlborokúrekanum?
Marlboro-kúrekinn
Eftir Halldór Jónsson
Höfundur er verkfræðingur.
MIKILL styr hefur staðið um þá
ákvörðun umhverfisráðherra að
banna rjúpnaveiðar næstu þrjú ár. Í
lögum nr. 64/1994
um vernd og veiðar á
villtum fuglum og
villtum spendýrum
er kveðið á um hvaða
stofnanir skuli vera
umhverfisráðherra
til ráðgjafar í slíkum
ákvörðunum, en þar segir í 3. grein
(sbr. www.althingi.is/lagasafn):
„Umhverfisstofnun og Nátt-
úrufræðistofnun Íslands skulu vera
umhverfisráðherra til ráðgjafar og
gera tillögur varðandi vernd, friðun
og veiðar á villtum fuglum og villtum
spendýrum eftir því sem tilefni er
til.“ Fróðlegt kann að vera að skoða
hvernig ráðherra stóð að verki í
þessu umdeilda máli. Var unnið
skipulega og faglega að tillögugerð í
málinu? Var samvinna milli þeirra
aðila, t.d. stofnana, sem málið varð-
ar? Voru aðilar málsins sammála um
aðgerðir?
Ýmsar upplýsingar eru tiltækar
um málið á heimasíðum ofangreindra
stofnana. Á heimasíðu Nátt-
úrufræðistofnunar Íslands
(www.ni.is) er í bréfi stofnunarinnar
til ráðuneytisins, dags. 7. júlí 2003,
gert grein fyrir tillögum stofnunar-
innar. Það bréf inniheldur marg-
umræddar tillögur Náttúru-
fræðistofnunar um nauðsyn banns
við rjúpnaveiðum í fimm ár, sem um-
hverfisráðherra breytti í þriggja ára
veiðibann. En hvað með tillögur Um-
hverfisstofnunar?
Í bréfi Umhverfisstofnunar til um-
hverfisráðuneytis, dags. 18. júlí 2003,
(www.ust.is) kemur m.a. eftirfarandi
fram: „Með bréfi dagsettu 7. júlí ósk-
aði umhverfisráðuneytið eftir af-
stöðu Umhverfisstofnunar til til-
lagna Náttúrufræðistofnunar til
verndar rjúpnastofninum. Frestur
sem Umhverfisstofnun var gefinn til
þess að svara bréfinu var til loka
vinnudags 9. júlí . Eftir viðræður við
ráðuneytið var Umhverfisstofnun
gefinn frestur til þess að skila inn til-
lögum fyrir lok vinnudags 18. júlí.“
Þessi kafli í bréfi Umhverfisstofn-
unar segir býsna margt um „stjórn-
sýslu“ umhverfisráðherra. Ljóst er
að Umhverfisstofnun er ekki beðin
um beinar „tillögur“ heldur aðeins
um „afstöðu til tillagna Nátt-
úrufræðistofnunar“. Með þessu fer
umhverfisráðuneytið gróflega á svig
við fyrirmæli í lögum, sbr. ofar, en
þar er skýrt kveðið á um að Um-
hverfisstofnun skuli „gera tillögur“ í
slíkum málum. Af einhverjum ástæð-
um virðist ráðuneytið ekki hafa
áhuga á tillögum Umhverfisstofn-
unar varðandi rjúpnaveiðar eða
vernd rjúpnastofnsins yfirleitt, held-
ur kýs að fara eingöngu að tillögum
Náttúrufræðistofnunar. Til mála-
mynda er Umhverfisstofnun þó beð-
in um „afstöðu til tillagna Nátt-
úrufræðistofnunar“. Greinilegt er þó
að ráðuneytinu er ekki mikið í mun
að Umhverfisstofnun nái að leggja
mikla vinnu í að móta þá „afstöðu“
þar sem stofnuninni er aðeins ætlaðir
2–3 dagar til að skila umbeðinni „af-
stöðu“ til ráðuneytisins. Að beiðni
Umhverfisstofnunar framlengir
ráðuneytið þennan furðulega frest þó
náðarsamlegast um níu daga. Í jafn-
veigamiklu máli og hér er til umfjöll-
unar, og reyndar í hvaða máli sem
væri, eru vinnubrögð af þessu tagi
með miklum ólíkindum og má ætla að
þau flokkist í besta falli sem stjórn-
sýsluleg afglöp. Í versta falli gætu
slík vinnubrögð jafnvel talist hreint
lögbrot, og væri æskilegt að til þess
bærir aðilar fjölluðu um málið í því
ljósi.
Ljóst er af bréfum Nátt-
úrufræðistofnunar og Umhverf-
isstofnunar að ekki hefur verið um
neina samvinnu eða samráð þessara
aðila að ræða við að meta ástand
rjúpnastofnsins og skoða leiðir til
skynsamlegra aðgerða til verndar
stofninum. Dagsetningar bréfanna
segja sína sögu í þessu efni, þar sem
bréf Náttúrufræðistofnunar til um-
hverfisráðherra, með tillögum um
rjúpnaveiðibann, er dagsett sama
dag og bréf umhverfisráðherra til
Umhverfisstofnunar, með beiðni um
„afstöðu“ til tillagna Náttúru-
fræðistofnunar. Efni bréfs Umhverf-
isstofnunar til umhverfsráðherra
sýnir ennfremur ljóslega að ekkert
samband hefur verið milli þessara
stofnana, en þar segir m.a.: „Um-
hverfisstofnun semer stjórnsýslu-
stofnun og ber sem slíkri að fylgja
meginreglum stjórnsýslulaga og líta
til fleiri sjónarmiða en Nátt-
úrufræðistofnun, telur að þau gögn
sem lögð hafa verið fram og hún er
beðin að segja álit sitt á, sýni ekki
fram á nauðsyn þess að alfriða rjúp-
una í tiltekinn árafjölda. Með því er
Umhverfisstofnun ekki að segja að
hún telji ástand rjúpnastofnsins vera
viðunandi, heldur að rökstyðja verði
betur ástæður þess að gripið sé til
þeirra aðgerða sem lagðar eru til og
að hvaða markmiði er verið að stefna.
Umhverfisstofnun telur ennfremur
að rétt sé að kanna á þessu ári hvort
vægari úrræði dugi ekki til að ná
markmiðum friðunar.“
Ekki fer á milli mála að mikill
ágreiningur er milli þessara tveggja
stofnana, sem eiga lögum samkvæmt
að vera umhverfisráðherra til ráð-
gjafar varðandi rjúpnaveiðar. Slíkur
ágreiningur er ekki endilega óeðli-
legur eða til marks um óvísindaleg
vinnubrögð. Á hinn bóginn er bæði
óeðlilegt og óvísindalegt að taka ekki
á slíkum ágreiningi með markvissum
hætti, ræða til hlítar ástæður hans og
komast þannig nær kjarna málsins
og jafnvel að sameiginlegri nið-
urstöðu. Slík vinnubrögð væru mun
líklegri til að leiða til skynsamlegra
aðgerða varðandi vernd og veiðar á
rjúpnastofninum heldur en þau
vinnubrögð sem umhverfsráðherra
hefur kosið að beita sér fyrir í þessu
umdeilda máli. Það hefur verið held-
ur nöturlegt að fylgjast með því
hvernig umhverfisráðherra hefur
leikið Umhverfisstofnun, og starfs-
menn hennar, í þessu máli. Ekki er
ýkja langt síðan ráðherrann talaði
fjálglega um þau tímamót sem tilurð
þessarar stofnunar markaði með til-
liti til „faglegri“ og „skilvirkari“
vinnubragða í umhverfismálum en
hingað til hafi tíðkast. Í þessu máli er
stofnunin virt að vettugi og ráð henn-
ar lýst að engu hafandi, um leið og
skotveiðar á Íslandi eru færðar ár og
áratugi aftur í tímann, með ótrúlega
skammsýnum og óyfirveguðum
vinnubrögum þess er standa ætti
vörð um umhverfismál á Íslandi.
„Stjórnsýsla“ umhverfisráðherra
Eftir Ólaf Karvel Pálsson
Höfundur er fyrrv. formaður
Skotveiðifélags Íslands.
Vönduð ryðfrí húsaskilti
Fjölbreytt myndaval
HÚSASKILTI
Klapparstíg 44,
sími 562 3614
18. nóvember er
síðasti pöntunar-
dagur fyrir jól
4
Húsgögn
Ljós
Gjafavara
Mörkinni 3, sími 588 0640
www.casa.is
Opið mán.-fös. 11-18, lau. 11-15.