Morgunblaðið - 11.11.2003, Blaðsíða 24

LISTIR
24 ÞRIÐJUDAGUR 11. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Sími 575 8500 Fax 575 8505
Síðumúla 11 • 2. hæð • 108 Reykjavík
Jón Ellert Lárusson, lögg. fasteignasali
GARÐABÆR
Mér hefur verið falið að leita eftir 250–300 fm
einbýlishúsi í Garðabæ með 2ja herbergja
aukaíbúð fyrir aðila sem er búinn að selja.
Afhendingartími getur verið rúmur.
Verðhugmynd 27-30 millj.
Þór, sími 575 8502
EITT ástsælasta tónskáld þjóð-
arinnar, Jón Ásgeirsson, varð 75 ára í
síðasta mánuði. Ekki fékk það alveg
að fara fram í fullkomnum kyrrþey,
því höfundur var „narraður“ (svo not-
uð séu hans eigin orð) til að koma og
kynna úrval tónverka sinna fyrir
kvikmyndir og leiksvið í útsetningum
fyrir píanó og kammeráhöfn að frum-
kvæði Kammerhóps Salarins á
sunnudagskvöld. Margt var um
manninn, en þó færra en við hefði
mátt búast, því salurinn var aðeins
setinn til hálfs. Þar við bættist að Elín
Ósk Óskarsdóttir var forfölluð vegna
veikinda, og féllu því niður aríur
hennar úr Galdra-Lofti í seinni hluta.
Að öðru leyti var dagskráin hin
ánægjulegasta, enda borin uppi af
samfelldri röð tónkrása. Íslenzk nátt-
úrurómantík sveif yfir vötnum í Cav-
atinu 2. þáttar úr Hornkonsert Jóns
frá 1992, er hann notaði jafnframt við
kvikmyndina Hin rámu regindjúp,
flosmjúkt blásin af Jósef Ognibene
við píanóundirleik Nínu Margrétar
Grímsdóttur. Við nokkru afstraktari
stíl kvað í 2. þætti Klarínettkons-
ertnum frá 1998/2003 í umritun tón-
skáldsins fyrir víólu og píanó, sem
þær Þórunn Ósk Marínósdóttir og
Nína Margrét fluttu af snilld á nótum
akkúrat hæfilega ófyrirsjáanlegrar
nýklassíkur. Vakti þessi hugfangandi
þáttur mann ósjálfrátt til umhugs-
unar um hversu margir leita oft langt
yfir skammt nú á tímum til þess eins
að koma á óvart, en hafa þó sjaldnar
erindi sem erfiði.
Fyrri hluta tónleikanna lauk síðan
með átta laga syrpu úr leikhúsmúsík
Jóns við ljóð eftir Halldór Laxness, er
hófst og endaði á þjóðsmellunum Hjá
lygnri móðu og Maístjörnunni. Lax-
ness-syrpan var útsett fyrir pí-
anókvintett og flautu; auk
Nínu Margrétar flutt af Sig-
rúnu Eðvaldsdóttur og Sif M.
Tulinius á fiðlur, Þórunni Ósk
á víólu, Sigurði Bjarka Gunn-
arssyni á selló og Áshildi Har-
aldsdóttur á flautu. Það var
sannkallaður vínarklassískur
kammerandi yfir þessum lát-
lausu en því eftirminnilegri
lögum í afburðaþjálli meðferð
sextettsins er ætti að gera sig
vel á hljómdiski, enda svítan
byggð upp með samteng-
ingum í sannfærandi heild.
Tónlist úr óperunni Galdra-
Lofti (1994) var efst á baugi
eftir hlé. Jón gerðist þar sögumaður
og leiddi áheyrendur milli atriða.
Sjónarsviptir var óhjákvæmilega að
fjarveru Elínar Óskar sóprans er
söng næststærsta aðalhlutverkið á
sínum tíma, en þeir Þorgeir Andr-
ésson tenór og Bergþór Pálsson
gerðu þó sínum hlutverkum góð skil,
og oft frábærlega. Um undirleik sá
Peter Máté, er kom í hljómsveitar
stað á slaghörpu af ekki minni færni.
Sérstaklega var leikur hans í milli-
spilskafla svo vel mótaður að tón-
skáldið sjálft gat ekki stillt sig um að
hafa orð um það. Þrátt fyrir oft há-
dramatískt yfirbragð óperunnar sló
sögumaður ósjaldan á létta strengi,
ekki sízt þegar að lokalið tónleikanna
kom þar sem Áshildur Haraldsdóttir
stýrði spjalli hans og hlustenda. Fóru
þær samræður hið bezta fram, og
svaraði tónskáldið misjafnlega nær-
göngulum spurningum áheyrenda af
alkunnu æðruleysi.
Kjötkveðja með finnskri fimi
Finnski píanóleikarinn Tuulikki
Lehtinen kvað skv. kynni Norræna
hússins s.l. þriðjudagskvöld þegar
hafa leikið tvisvar áður hér á landi,
hvorugt skiptið þó í nærveru und-
irritaðs. Hún mun hafa stundað fram-
haldsnám hjá ungverska snillingnum
Györgi Sándor vestur í Bandaríkj-
unum á svipuðum tíma og Guðríður
okkar Sigurðardóttir. Lehtinen flutti
í senn skemmtilegt og metnaðarfullt
prógramm, og hugðist þarnæstu
daga halda stutt námskeið fyrir ís-
lenzka píanónema.
Tónleikarnir hófust með 1. Partítu
Bachs af sex úr fyrsta hluta „Clav-
ierübung“ safni hans, er byrjaði að
koma út 1726 í Leipzig – „ … [ýmsir
dansar] og annað þokkasmælki, sam-
ið handa tónlistarunnendum til að
fjörga andann … “ eins og m.a.
stendur á titilblaði frumútgáfunnar.
Voru það orð að sönnu. Smávegis
stirðleiki virtist að vísu hrjá leik
Lehtinens í fyrstu þrem þáttum, er
kom manni enn sem oftar til að efast
um dagskrárvenju seinni áratuga þar
sem álíka Bach-verk gegna oft auka-
hlutverki sem „upphitunarstykki“
efst á blaði. Spurning er öllu frekar
hvort Bach útheimti ekki upphit-
unarstykki á undan sér. Þrátt fyrir
ótvírætt skemmtigildi þeirra eru
Partíturnar nefnilega þrælkrefjandi
viðfangsefni þar sem minnstu mistök
heyrast nærri því eins vel og hjá Moz-
art. Hins vegar fóru hlutirnir að fljóta
betur frá og með Saraböndunni.
Menúett I sat og dável – þó að vefðist
fyrir manni að skilja hví Menúett II
(ígildi Tríó-miðkafla) skyldi tekinn
nærri þriðjungi hægar en Menúett I
á undan og eftir. Lokagikkurinn var
síðan leiftrandi sprækur við hæfi og
mótaður af eftirtektarverðu rytmísku
öryggi þrátt fyrir hressilegt tempó-
val.
Minnst þekkta atriði tónleikanna
var óefað Sonata Reminiscenza Op.
38 frá 1922 eftir Nikolai Medtner
(1880–1951); alltjent má varla kalla
þessa furðuhugfengu eftirlegukind
rússneskrar píanórómantíkur tíð-
heyrðan gest í hérlendum sölum. Í
ýmist kraftmikilli eða ljúfsárt syngj-
andi túlkun finnska píanistans, sem
aðeins fataðist flugið á einum forte-
stað aftarlega í verki (e.t.v. vegna
minnisgloppu, því allt var hér leikið
blaðlaust), vaknaði ósjálfrátt löngun
með hlustandanum eftir að kynnast
fleiri verkum Medtners, er flúði land
um líkt leyti og Rakhmaninoff. Hin
frábæra þríþætta sónatína Maurice
Ravels frá 1905 fór á enn meira flug í
fíngerðum meðförum Lehtinens á
„Moderé“ og syngjandi útleggingu á
Menúett-miðþættinum. Fínallinn
(„Animé“) glitraði líkt og krómað
fiðrildi í stróbóskópi.
Carnaval Op. 9, hið bráð-
skemmtilega safn innbyrðis sam-
tengdra skapgerðarstykkja frá 1833
eftir hinn þá aðeins 23 ára gamla Ro-
bert Schumann, er ugglaust þekkt-
asta píanóverk hans af því tagi og efni
í heila bók, ekki sízt fyrir grúa hvers
konar hjátónrænna vísbendinga og
„sfinxa“ sem tengja þættina 20 sam-
an. Í plássþröng ritvangsins verður
að nægja að segja, að Tuulikki Leht-
inen fór þar á kostum og skilaði
margbreytileika þessa feikilitríka
verks af slíkri innlifun og tæknilegu
öryggi að slagaði stundum upp í
heimsvirtúósaflokkinn. Hefði vissu-
lega verið gaman að heyra hana taka
á sprett á aðeins stærra hljóðfæri en
„baby grand“ Steinway Norræna
hússins, sem þrátt fyrir prýðis ein-
taksgæði lét frekar hart undir
góm á kraftmestu bassa-
nótum.
Gæsileg orgelfrumraun
Konungur hljóðfæranna
hefur átt rísandi gengi að
fagna hér á landi á síðari ár-
um. Fyrst með fjölgun hljóð-
færa, en á síðustu misserum
með aukinni nýliðun vel
menntaðra ungra orgelleikara.
Yrði maður því illa svikinn ef
fer ekki að bæta markvert í
sarp nýrra íslenzkra org-
elverka á næstunni.
Guðný Einarsdóttir er einn
yngsti sprotinn á ofan-
greindum meiði; enn varla hálfþrítug
en þegar með sjö ára orgelnám að
baki og sem stendur við framhalds-
nám í kirkjutónlist við Kgl. tónlist-
arháskólann í Kaupmannahöfn. Hún
hélt sína fyrstu stóru tónleika í
Reykjavík á Tónlistardögum Dóm-
kirkjunnar á laugardaginn var með
vönduðu prógrammi framúrskarandi
verka, flest frá barokk-gullöld norð-
urþýzka orgelskólans. Fyrst var
Prelúdía í e-moll eftir Nicolaus
Bruhns (1665–97), er Danir geta bet-
ur gert tilkall til en læriföður hans
Buxtehude, þar eð hann fæddist í
Slésvík, starfaði lengi í Kaupmanna-
höfn og lauk sinni skömmu ævi sem
organisti í Husum í dönskumælandi
hluta hertogadæmisins. Eftir hann
hafa aðeins varðveitzt sex verk og er
e-moll prelúdían ein af þremur; bráð-
skemmtileg blanda af fúguðum og
frjálslegri köflum að hætti samtím-
ans sem Guðný lék af miklu öryggi og
eftirtektarverðri hrynskerpu.
Einn helzti og elzti áhrifavaldur
norðurþýzka orgelskólans var Hol-
lendingurinn Jan Pieterszoon Sweel-
inck (1562–s1621), ekki sízt fyrir
milligöngu nemanda hans Samuels
Scheidt. Eftir Sweelinck lék Guðný
Onder een Linde Groen (Undir
grænu linditré), tilbrigðaröð án fót-
spils um enskt þjóðlag með ljúfum
madrígalískum blæ, og þarnæst til-
komumikla Passacacaglíu í d-moll
BuxWV 161 eftir Dietrich Buxtehude
Maríukantor í Lübeck (1637–1707),
mikinn áhrifavald á óganglatan tán-
ing frá Eisenach að nafni Johann
Sebastian Bach. Eftir síðasttaldan
lék Guðný þá tvö verk, Leipzigkór-
alinn O Lamm Gottes unschuldig
BWV 656 og stuttu tríósónötuna í e-
moll (nr. 4) BWV 656. Öll voru þau
leikin af sama sallaöryggi og fyrstu
atriði dagskrár, og snúnustu ped-
alkaflarnir af snurðulausari fótafimi
en gengur og gerist hjá mörgum
reyndari organistum.
Felix Mendelssohn samdi hin til-
tölulega fáu orgelverk sín fyrir Eng-
landsmarkað og kvað til skamms
tíma afskrifaður sem stílrænt nátt-
tröll í þeirri grein, ofurselt fyrirmynd
Bachs, þótt nú hafi vindar snúizt og
verkin þyki merkilegur tengiliður
milli barokks og rómantíkur. Þar eð
undirritaður var ekki allt of kunn-
ugur umræddri hlið á Mendelssohn,
varð ánægjan af fjórþættu Sónötunni
(í upphaflegu merkingunni – „hljóð-
færaverk“ en ekki undir sónötuformi)
í B-dúr Op. 65 nr. 4 (af 6) því óvænt-
ari, enda spriklandi vel upplögð tón-
smíð með sérlega glæstum lokaþætti,
sem Guðný lék með hrífandi snerpu.
Óhætt er að segja að tónleikagestir
hafi þetta kvöld orðið vitni að óvenju-
glæsilegri frumraun. Dómkirkjan er
sem kunnugt með hljómminnstu
kirkjum landsins og að því leyti varla
hvetjandi til orgeltónleikahalds. Á
móti kemur, að vonlaust er að skýla
sér á bak við neina víðgelmisakústík.
Hvert smáatriði kemur fram, og stað-
urinn því miskunnarlaus prófsteinn á
tæknigetu spilarans. Að henni var
fjarska fátt að finna. Og þó að sjálf-
stæð mótun Guðnýjar hafi kannski
verið í takmarkaðra lagi – að vísu
bauð verkefnavalið síður upp á slíkt
en yngri verk – er æskan bjargræð-
istími tækniöflunar, án hverrar lítið
svigrúm fæst til persónulegri út-
færslu síðar meir.
Eftir aðra eins frammistöðu ætti
þess aftur á móti ekki vera langt að
bíða.
Jólabarokk
Sinfóníuhljómsveit áhugamanna
bauð upp á kræsingar eftir stórmeist-
arana Bach, Vivaldi og Mozart á tón-
leikum sínum í Seltjarnarneskirkju á
sunnudag og ekki laust við að þær
kölluðu fram notalega jólastemmn-
ingu. Kannski sérstaklega þó 3.
Brandenborgarkonsertinn í G-dúr
fyrir 10 radda strengjasveit, því ein-
hverra hluta vegna virðast stórkons-
ertarnir sex frá dvöl Bachs í Köthen
(1717–23) heyrast mest um hátíð-
irnar, hvort heldur á tónleikum eða af
hljómflutningstækjum heimilanna.
M.ö.o. skilyrt hugmyndatengsl – jafn-
vel þótt smitandi stássstofuglaðværð
þessara gullmola verði ekki vefengd.
Líkt og mörg önnur fremstu verk
barokktímans hafa konsertarnir
breytt nokkuð um svip í vitund hlust-
enda hin síðari ár samfara stór-
auknum túlkunarkröfum, aðallega
fyrir tilkomu framúrskarandi sér-
hæfðra hljómsveitarhópa undir for-
merkjum „upphaflegs“ flutnings-
máta. Þótt samanburður við slíka
hópa sé í þessu tilviki eins ósanngjarn
og vera má, er viðfangsefnið samt
varla jafnárennilegt og áður var fyrir
nemendur og áhugamenn, einkum ef
markmiðið er að höfða til hlustenda
utan raða nánustu aðstandenda. Allt
um það var margt prýðilega leikið
þrátt fyrir svolítið þunglamaleg
hraðavöl, bæði í Bach og í konsert
Vivaldis í C-dúr fyrir fagott og strok-
sveit, þar sem einleikarinn Sigríður
Kristjánsdóttir skartaði fallega
mjúkum tóni og verulegu öryggi í
löngum flúrrunum lokaþáttar.
Hljómsveitin náði oft góðu flugi í
Haffner-sinfóníu Mozarts í D-dúr
K385 (nr. 35), bráðfallegu verki sem
að mörgu leyti stendur jafnfætis síð-
ustu meistarahljómviðum hans og út-
heimtir þónokkra hraðatækni, ekki
sízt í Presto lokaþættinum. Þar var
að vísu hlustað niðri á gólfi nálægt
hljómsveitinni, þar sem heildarhljóm-
urinn reyndist áberandi óskýrari en
uppi á svölum fyrir hlé. Vakti það
óneitanlega grun um að spilendur
heyrðu ekki alveg nógu vel í sjálfum
sér og öðrum í Seltjarnarneskirkju.
Hafi svo verið, kann það að hafa haft
sitt að segja um stundum loðnar
strengjainnkomur í undangengnu
barokkverkunum tveimur.
Til heiðurs Jóni Ásgeirssyni
TÓNLIST
Salurinn
Jón Ásgeirsson: Leikhús- og kvikmynda-
tónlist; þættir úr Hornkonsert og Víólu-
konsert; Laxnesssyrpa fyrir flautu, píanó
og strengjakvartett. KaSa hópurinn auk
Þorgeirs Andréssonar tenórs og Berg-
þórs Pálssonar barýtons. Sunnudaginn 9.
nóvember kl. 20.
AFMÆLISTÓNLEIKAR
Jón Ásgeirsson
Norræna húsið
J.S. Bach: Partíta í B. Medtner: Sonata
Reminiscenza. Ravel: Sónatína. Schu-
mann: Carnaval. Tuulikki Lehtinen, pí-
anó. Þriðjudaginn 4. nóvember kl. 20.
PÍANÓTÓNLEIKAR
Dómkirkjan
Verk eftir Bruhns, Sweelinck, Buxte-
hude, J.S. Bach og Mendelssohn. Guðný
Einarsdóttir orgel. Laugardaginn 8. nóv-
ember kl. 17.
ORGELTÓNLEIKAR
Seltjarnarneskirkja
Verk eftir J.S. Bach, Vivaldi og Mozart.
Sigríður Kristjánsdóttir fagott; Sinfón-
íuhljómsveit áhugamanna u. stj. Ingvars
Jónassonar. Sunnudaginn 9. nóvember
kl. 17.
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Guðný Einarsdóttir
Ríkarður Ö. Pálsson