Morgunblaðið - 11.11.2003, Blaðsíða 35

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. NÓVEMBER 2003 35
indatól. Ekki var ætíð gott að sjá fyrir
hvort holdrosan sneri inn eða út.
Þetta gat átt jafnt við gagnvart sam-
félaginu sem einstaklingum.
Þorgeiri lét jafnvel enn betur að
gagnrýna en skapa sjálfur, og er þá
allnokkuð sagt. Eitt hið fyrsta af snöf-
urlegri gagnrýni hans birtist í Þjóð-
viljanum vorið 1959 og hét „Borgara-
legur snyrtimennskuglæpur í Iðnó“.
Hún fjallaði um sýningu Leikfélags
Reykjavíkur á Túskildingsóperunni
eftir Bertolt Brecht og Kurt Weill. Sú
grein átti reyndar síðar sama ár eftir
að fleyta honum eftir krókaleiðum inn
í kvikmyndaskólann í Prag.
Mikill fengur er að nýlegu mynd-
bandi þar sem Þorgeir viðrar einkum
skoðanir sínar um kvikmyndir og gef-
ur um leið olnbogaskot í ýmsar áttir.
Vonandi hafa svör hans við fyrir-
spurnum eftir sýningu myndarinnar
líka verið tekin upp, en því miður mun
lítið varðveitt af háðskum tilsvörum
hans eða skopsögum þeim sem getið
var í upphafi, nema í gloppóttu minni
okkar. Sumt af þeim toga er þó í
greinasafninu Uml og andblæ af hinni
notalegu frásagnarlist má skynja í
bókinni Kvunndagsfólk.
Heilsufar Þorgeirs var harla brös-
ótt hina síðari áratugi og urðu til ýms-
ar sagnir um skipti hans við heilbrigð-
isþjónustuna, sumar nokkuð í hans
eigin stíl. Gömlum kunningjum
hnykkti stundum við þegar fyrir kom
að mildur tónn heyrðist frá Geira. Nú
á hann líklega ekki langt eftir, hugs-
uðu menn. Lengi tókst honum þó að
rífa sig upp á heiftinni þegar honum
þótti á rétt sinn eða annarra gengið.
Nú verða þau tilþrif varla fleiri og til-
veran er einum tómlegri en áður.
Árni Björnsson.
Ég kom fyrst á heimili Þorgeirs
Þorgeirsonar og Vilborgar Dag-
bjartsdóttur seint á 8. áratugnum,
skömmu áður en þau fluttu úr Von-
arstrætinu. Ég varð heimagangur á
sama tíma og fjölskyldan var að koma
sér fyrir á Bókhlöðustígnum; breyta
og bæta og mála húsið rautt með
svörtu þaki.
Á einhvern hátt var öðruvísi fyrir
unglingahóp að koma inn á þetta
heimili en almennt gerðist. Fyrr en
varði var maður lentur í umræðum
um menn og málefni, listir og stjórn-
mál. Þetta var á tímum mikils kyn-
slóðabils, var okkur sagt, en á Bók-
hlöðustígnum voru hlutverkin önnur
en við áttum að venjast. Unga fólkið
mátti hafa sig allt við til að látast að
minnsta kosti ná eitthvað upp í rót-
tækni húsbændanna. Hvergi var sleg-
ið af kröfum og sá sem ekki var kunn-
ugur einhverju umræðuefni sá sér
þann kost vænstan að lesa sér til svo
hann væri maður með mönnum. Ég
held að innra með okkur höfum við öll
ákveðið að nokkuð mætti læra af
mælsku Þorgeirs, enda fáir sem jafn-
ast á við hann í því valdi sem hann
hafði á því að segja sögur og setja
fram hugmyndir og skoðanir. Og mitt
í allri alvörunni var hann fyndnasti
maður sem við höfðum nokkru sinni
hitt.
Minningin um Þorgeir er alltaf
bundin Vilborgu, en þau hafa orðið
mér að miklu liði, sem ég fæ seint full-
þakkað. Móðurbróðir minn hafði einu
sinni orð á því að það gáfulegasta sem
ég hefði nokkurn tímann gert í lífinu
hafi verið þegar ég gerði Þorgeir að
umboðsmanni mínum hjá Lánasjóði
íslenskra námsmanna á meðan við
Egill, sonur þeirra hjóna, vorum í
námi erlendis. Sá eiginleiki Þorgeirs
til að gefast ekki upp fyrir kerfinu var
enda sá sem einkenndi hann mest út á
við. Með honum vann Þorgeir það
stórvirki að þvinga hið opinbera til að
viðurkenna meinbugi á réttarkerfi
landsins og fá því breytt.
Með Þorgeiri er genginn merkur
Íslendingur og gagnmerkur maður.
Ég samhryggist Vilborgu, Agli, Þor-
geiri Elís og fjölskyldum þeirra og
öðrum þeim sem voru nákomnir hon-
um.
Lára Magnúsardóttir.
Í sumar hlotnaðist mér sá heiður að
fyrirlesa um bókmenntaverk Þor-
geirs Þorgeirsonar á ógleymanlegri
afmælishátíð sem haldin var á Siglu-
firði í tilefni af sjötugsafmæli hans.
Ég talaði um tímann og minninguna
eða minnið sem leikur svo stórt hlut-
verk í verkum Þorgeirs. Hann var
heimspekilegur og hugmyndalegur
höfundur og þó að ég hafi bæði kennt
og skrifað um verk hans koma þau
mér alltaf á óvart. Heimildaskáldsag-
an Yfirvaldið er með merkustu bók-
um áttunda áratugarins og Hvunn-
dagsfólk hefur að geyma frásagnir af
uppvexti á stríðsárunum í skugga
„verndaranna“. Skáldsagan Einleik-
ur á glansmynd hefur verið kölluð
„súrrealistísk heimildaskáldsaga“ og
það lýsir henni vel. Þessar skáldsögur
Þorgeirs eru þrauthugsaðar og
byggðar af nákvæmni en um leið eru
þær myndrænar eins og kvikmyndir
hans, ljóðrænar eins og þýðingarnar
og heimspekilegar eins og ritgerðirn-
ar. Öll þessi verk bíða ungra fræði-
manna eins og falinn fjársjóður.
Þegar ég var að vinna að fyrirlestr-
inum í sumar spurði ég Þorgeir hvort
ekki væru til einhver persónuleg við-
töl við hann. Hann svaraði því til að
sér dytti ekki í hug að opna hjarta sitt
fyrir bláókunnugum blaðamönnum.
Minningin; að muna eða gleyma, fela
eða afhjúpa, segja frá eða þegja er
kjarni allrar listsköpunar og hjá Þor-
geiri var þessi leikur ef til vill alvar-
legri en hjá mörgum öðrum. Hugsun
hans var skörp og sundurgreinandi,
hann gat verið ákaflega fyndinn en
líka stóryrtur og meinyrtur svo að
sveið undan. Hann þoldi ekki „fúsk“
af neinu tagi og maður gat ekki búist
við neinni undanþágu frá miskunnar-
lausri gagnrýni hans í skjóli þess að
vera vinur hans. Hann hlífði engum
og síst sjálfum sér. Hann var réttsýnn
og hann var góður maður, án þess
hefðu orð hans aldrei skipt jafn miklu
máli og raun bar vitni.
Við Kristján vottum Vilborgu,
börnum þeirra Þorgeirs og fjölskyldu
innilegustu samúð okkar.
Dagný Kristjánsdóttir.
Fyrir framan mig liggur póstkort,
rithöndin mjög sérstök og falleg, dag-
sett 14. júlí 1976, sem hefst á þessum
orðum: „Uppskot tygara viðvíkjandi
útgávu av bökur mínar í týðing Þór-
geirs sum frá líðir í árunum 1977-1982
haldi eg vera gott og kann eg tí góð-
taka.“ Undirritað: William Heinesen.
Þetta varð upphaf að mjög merkilegu
ritsafni Heinesens í íslenskri þýðingu
Þorgeirs Þorgeirsonar, þar sem gefin
var út ein bók á ári. Þarna hófst
margra ára samstarf okkar Þorgeirs,
sem var ákaflega skemmtilegt og mér
afar lærdómsríkt. Ég var nýtekinn til
starfa sem útgáfustjóri Máls og
menningar og vænti mikils af þessu
sagnasafni og varð síður en svo fyrir
vonbrigðum. Einhverra hluta vegna
fór það svo að ég las allar þýðingarnar
saman við frumtexta um leið og hand-
rit barst, sennilega af tómri eigin-
girni. Frumhandrit Þorgeirs a.m.k.
framan af voru handskrifuð, hver
stafur eins og teiknaður, og þarna
kynntist ég vinnubrögðum sem ég
hafði aldrei áður séð. Og afraksturinn
var eftir því. Persónur og atburðir
kviknuðu til ótrúlegs lífs í hinum ís-
lenska búningi um leið og og þýðand-
inn gætti fyllsta trúnaðar við anda
frumtextans. Afstaða Þorgeirs var sú
að óhjákvæmilega tapaðist eitthvað
þegar texti færðist yfir á annað
tungumál, og verkefni þýðandans
væri að vinna upp þetta tap með því
að endurskapa, skerpa drættina með
þeim meðulum sem tungumál hans
réði yfir. Fyrir kom að mér þótti hann
ganga of langt í þessari endursköpun
og þá var oft annað hvort að hann
sannfærði mig með ómótstæðilegum
rökum eða fór burt í hálfgerðu fússi
og kom síðan til baka nokkrum dög-
um seinna með svo snjalla lausn að ég
varð ævinlega dolfallinn.
Á þessum árum skrifaði hann tals-
vert í Tímarit Máls og menningar, og
ég vissi að ef efni barst frá Þorgeiri
væri því hefti borgið. Minnisstæðast
er mér dagbókarbrotið „Kettir eru
merkilegar skepnur“ sem birtist í 1.
hefti 1981. Í sama hefti er önnur
heillandi dagbók, „Sautján júlídagar“
eftir Vilborgu Dagbjartsdóttur, sem
yrkir þar eina japanska tönku fyrir
hvern færðan dag. Þetta dagbókar-
brot Þorgeirs er með snjöllustu ess-
eyjum sem skrifaðar hafa verið á ís-
lensku, tilbrigði um dularfulla
eðlisávísun katta, feigð og lífsháska
og lífið fyrir dauðann. Rúsínan í
pylsuendanum er óborganleg sagan
af því hvernig Þórbergur Þórðarson
porrar höfund upp fyrir milligöngu
miðils á fræðslufundi í Ölfusborgum,
dæmi um húmor og frásagnarsnilld
Þorgeirs sem ásamt hlýju viðmóti og
sannri menningu hugar og hjarta lað-
aði ungt fólk að heimili þeirra Vil-
borgar í Vonarstræti og á Bókhlöðu-
stíg.
Þorleifur Hauksson.
Fréttin af andláti Þorgeirs barst
mér til Danska stúdentahússins í Par-
ís, þar sem ég sé út um gluggann tvö
hús sem Þorgeir bjó í um tíma, hinn
djarfa svissneska stúdentabústað eft-
ir Le Corbusier og hið glæsilega
sænska stúdentahús.
1984-1986 var Vilborg umsjónar-
kennari minn í Austurbæjarskóla,
sem – eins og hún orðar það – opnar
út arma sína eins og stór faðmur.
Þannig opnuðu einnig Vilborg og Þor-
geir heimili sitt fyrir einstæðri
danskri móður og syni hennar í fram-
andi landi. Það varð upphafið að
mörgum góðum stundum í húsinu við
SJÁ SÍÐU 36
Lundi V/Nýbýlaveg
564 4566 • www.solsteinar.is
Minningarkort
Hjartaverndar
535 1825
Gíró- og greiðslukortaþjónusta
Ástkær móðir mín, tengdamóðir og amma,
HULDA SIGURÐARDÓTTIR,
Brekkugötu 22,
Hafnarfirði,
sem andaðist á Landspítalanum í Fossvogi miðvikudaginn 29. október,
verður jarðsungin frá Hafnarfjarðarkirkju fimmtudaginn 13. nóvember
kl. 13.30.
Sigurður B. Stefánsson, Kristín Bjarnadóttir,
Stefán B. Sigurðsson, Lilja María Sigurðardóttir,
Sveinn B. Sigurðsson, Claudia Avila.
Ástkær eiginmaður minn, faðir, tengdafaðir og
afi,
ÓLAFUR SVEINBJÖRNSSON,
Illugagötu 73,
Vestmannaeyjum,
lést á Landspítalanum við Hringbraut sunnu-
daginn 9. nóvember.
Kristín Georgsdóttir,
börn, tengdabörn og barnabörn.
Ástkær eiginkona mín, móðir okkar, tengda-
móðir, amma og langamma,
HULDA AÐALSTEINSDÓTTIR,
Litluhlíð 4,
Akureyri,
lést á Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri að
morgni föstudagsins 7. nóvember.
Útförin fer fram frá Akureyrarkirkju föstudaginn
14. nóvember kl. 13.30.
Stefán Baldvinsson,
Elva Stefánsdóttir, Sigurður Egill Einarsson,
Aðalsteinn Stefánsson,
Hafdís Stefánsdóttir, Hörður Erlendsson,
Baldvin Stefánsson, Alda Björk Sigurðardóttir,
barnabörn og langömmubarn.
Móðurbróðir okkar,
JÚLÍUS J. STEINGRÍMSSON
rafvirkjameistari,
hjúkrunarheimilinu Skjóli,
áður Lyngheiði 10, Selfossi,
lést sunnudaginn 9. nóvember.
Guðrún Jónsdóttir,
Sigurlaug Jónsdóttir.
Ástkær eiginmaður minn, faðir, stjúpfaðir,
sonur og bróðir,
HLYNUR SVEINBERGSSON,
lést laugardaginn 8. nóvember.
Jarðarförin auglýst síðar.
Njóla Jónsdóttir,
börn, foreldrar og systkini.
Ástkær eiginmaður minn, faðir okkar, tengda-
faðir og afi,
ÞORVALDUR SIGURÐSSON,
Einigrund 2,
Akranesi,
lést á Sjúkrahúsi Akraness föstudaginn
7. nóvember.
Jarðarförin fer fram frá Akraneskirkju föstu-
daginn 14. nóvember kl. 14.00.
Þeim, sem vilja minnast hans, er bent á Sjúkrahús Akraness.
Fyrir hönd fjölskyldunnar,
Guðrún Magnúsdóttir,
Georg Þorvaldsson.