Morgunblaðið - 13.11.2003, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 FIMMTUDAGUR 13. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
A
llir þurfa góða
granna. Þessi gullna
setning, úr íslenskri
þýðingu upphafs-
lags sjónvarpssáp-
unnar Neighbours, eða Granna,
hefur hljómað oft í höfðinu á mér
undanfarna daga. Ástæðan er sú
að í vinahópnum hafa verið sagð-
ar fjölmargar sögur um einmitt
alls ekki góða granna, heldur
hitt, granna sem gera allt sem í
þeirra valdi stendur til að koma
höggi á friðsæla nágranna sína.
Mig langar að nefna nokkur af
þeim dæmum sem mér hafa bor-
ist til eyrna:
Kona sem bjó úti á landi, var
himinlifandi yfir nágranna sínum
er hún flutti í fjölbýlishús eitt.
Granninn
var virkilega
elskulegur
og í alla staði
hjálpsamur.
Ekki leið þó
á löngu þar
til maðurinn virtist algjörlega
ranghvolfast og byrjaði að tína
gjörsamlega allt til sem hugs-
anlega (og óhugsandi) var hægt
að kvarta yfir. Hann byrjaði á
því að kvarta yfir börnum henn-
ar tveimur, þau skitu sameignina
út, höfðu læti úti í garði og þar
fram eftir götunum. Þá fór það
fyrir brjóstið á honum að sjá
póst konunnar, en þau höfðu
sama inngang í húsinu, liggja að
hans mati of lengi fram eftir degi
fyrir innan dyrnar. Hann kvart-
aði undan því hvernig hún lagði
bílnum í stæðið fyrir framan
húsið. Eiginmaður konunnar var
sjómaður og þegar hann var í
landi sagðist hún varpa öndinni
léttar, nú hefði hún bandamann
sem stóð með henni í fáránlegri
rimmunni við nágrannann skap-
vonda.
Kunningi minn segir að ná-
granni sinn hafi tekið upp á því
að banka alltaf duglega í vegginn
á kvöldin ef dóttir hans og eig-
inkonunnar grét. „Það var þann-
ig að ef [dóttir okkar] vaknaði á
nóttunni, t.d. ef hún var veik eða
lá eitthvað illa á henni, þá komu
bara nokkur vel valin hnefahögg
í vegginn og þá var minn að láta
vita að hann var ekki ánægður
með þetta. Það var eins og við
vektum [dótturina] og reyndum
að fá hana til að gráta til að
angra hann, þannig hlýtur hann
að hafa litið á málið. Fyrst
fannst okkur þetta frekar fyndið
því við trúðum ekki að mann-
inum væri alvara með að berja í
vegginn til að fá okkur til þess að
þagga niður í barninu. En þegar
þetta fór að gerast reglulega fór
ég nú og spjallaði við manninn
og sagði honum að svona gerði
maður ekki. Hann fór þá að
hætta þessari vitleysu.“
Barnsgrátur virðist fara í
taugarnar á ýmsum. Vinkona
mín segir að nágrannafólk henn-
ar hafi haft allt á hornum sér, en
þegar dóttir vinkonu minnar
kom í heiminn fóru þau að kvarta
undan barninu sem var óvært
fyrstu mánuðina. Þeim fannst þó
ekkert tiltökumál að halda brjál-
uð karókípartí allar helgar.
Ég þekki annað fáránlegt
dæmi af skrítnum nágrönnum.
Er kona ein flutti í húsið sem um
ræðir var nágrannakonan ekkert
annað en elskulegheitin en svo
byrjaði ballið. Fyrsta skotið kom
þegar sú nýflutta komst ekki í að
taka þvottinn af sameiginlegri
snúru hússins í garðinum yfir
nótt. Þó hafði nágrannakonan
vinsamlega bent henni á að hún
ætti einmitt afnotarétt á
ákveðnum snúrum sem enginn
annar notaði. Nágrannakonan
varð trítilóð, hundskammaði
konuna og endaði á því að kvarta
yfir því að hún væri aldrei
heima. Eins og það kæmi henni
eitthvað við! Mig rekur reyndar
minni til deilna vegna snúra eða
þvottahúss sem varð að fjöl-
miðlamáli þar sem báðir máls-
aðilar urðu að athlægi frammi
fyrir þjóðinni.
Dæmin hér að framan geta
varla talist svo gróf að þau endi
fyrir dómstólum. En hver veit
svo sem?
Í mínum vinahópi höfum við
undanfarið rætt mikið um það
hverjir geta búið í fjölbýlishúsi
og hverjir ekki. Þeir sem ekki
geta búið í fjölbýlishúsi eru óum-
burðarlyndir, skapvondir og til-
litslausir. Ef þú hefur til að bera
alla þessa persónuleikagalla,
skaltu aldrei, lesandi góður,
flytja í fjölbýlishús.
Það hefur samt flögrað að mér
að mögulega væri hægt að hrúga
öllum svona óvinsamlegum ná-
grönnum saman í hús – t.d. væri
eitt hús í hverju hverfi sem í
byggi skapvont, pirrað og óum-
burðarlynt fólk. Auðvitað væri
langbest að þessi hús væru utan
þéttbýlis, svo að skapvonda fólk-
ið gæti ekki látið vonsku sína
bitna á nágrönnum í næstu hús-
um. Það er tvennt sem kemur til
greina að myndi gerast í svona
húsi, fullu af skapvondu fólki. Í
fyrsta lagi gæti þetta orðið svo
mikið fyrirmyndarhús að eftir
yrði tekið. Þarna yrði garðurinn
ótrúlega vel hirtur, sameignin
gljáfægð alla daga, öllum bílum
lagt samkvæmt málbandi í stæði,
öll hjól í hjólageymslum, þvottur
á snúrunni aðeins þar til hann
væri orðinn þurr og ekki mínútu
lengur og ekkert ónæði eftir kl.
17 á daginn. Hins vegar gæti
ástandið farið á allra versta veg,
og þekkjandi skapvont fólk og
pirraða nágranna, er ég sann-
færð um að það yrði raunin.
Fyrst þau gætu ekki kvartað
undan hávaða, sandi í sameign-
inni, þvotti hangandi á snúrunni í
garðinum eða illa lögðum bílum,
myndu þau sennilega fara að
kvarta yfir andardrætti hvert
annars, fara að metast og að lok-
um drepa hvert annað. Drauma-
húsið með skapvonda fólkinu
kæmist því ekki í fréttirnar sem
fyrirmyndar fjölbýlishús, heldur
sem hús dauðans, þar sem smá-
munasemin gerði útaf við, í bók-
staflegri merkingu, íbúana.
Góðir grannar eru sannarlega
vanmetnir. Þeir þurfa ekki að
vera bestu vinir þínir, þeir mega
jafnvel enn frekar vera ósýni-
legir. En þeir líta framhjá því
þegar þú kemst ekki í að sækja
þvottinn annað slagið. Því þeir
vita að umburðarlyndi er hluti af
því að búa í fjölbýlishúsi.
Ertu góð-
ur granni?
Draumahúsið með skapvonda fólkinu
kæmist því ekki í fréttirnar sem fyr-
irmyndar fjölbýlishús, heldur sem hús
dauðans, þar sem smámunasemin
gerði útaf við íbúana.
VIÐHORF
Eftir Sunnu Ósk
Logadóttur
sunna@mbl.is
SÍÐUSTU daga hefur minni-
hlutafulltrúunum í borgarstjórn
Reykjavíkur orðið nokkuð hált á
þeim tölulega sam-
anburði sem er að
finna í Árbók Sam-
bands íslenskra
sveitarfélaga. Þeg-
ar hefur borg-
arstjóri bent á að
formaður Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga virti
að vettugi þá fyrirvara Sam-
bandsins sjálfs við birtingu talna í
Árbókinni, þegar hann hélt því
fram að uppreikningur lífeyr-
isskuldbindinga hjá Reykjavík-
urborg væri til marks um að
stjórnkerfi borgarinnar væri að
þenjast út. Það sama gerist nú
hjá Hönnu Birnu Kjartansdóttur,
þegar hún fullyrðir að leik-
skólagjöld séu hvergi hærri en í
Reykjavík.
Það er löng hefð fyrir því hjá
borginni að forgangshópar að
leikskólaplássum fái rausnarlega
afslætti af leikskólagjöldum. Það
má deila um það hversu miklir
þessir afslættir eigi að vera, en
það breytir ekki þeirri staðreynd
að þeir eru fyrir hendi og auðvit-
að hefur það áhrif á umræðuna
um leikskólagjöldin. Að líta á einn
gjaldflokk gjaldskrárinnar einan
og sér og fullyrða út frá honum
að hvergi sé dýrara að vera með
börn á leikskóla en í Reykjavík er
einfeldningslegt.
Ef bera á saman leikskólagjöld
sem samanstanda af fleiri ólíkum
þáttum er sá háttur hafður á að
nota meðaltöl. Ekki þykir nóg að
kippa einum hlut út úr heildinni.
Einfalt meðaltal, vegið meðaltal,
miðgildi o.s.frv., af nógu er að
taka.
Gjaldskráin reiknuð sem vegið
meðaltal, þ.e.a.s. þegar litið er á
hversu margir notendur þjónust-
unnar eru í hverjum gjaldflokki,
sýnir allt aðra mynd og réttari að
mínu mati. Er hún reiknuð út frá
gjaldskrá nokkurra ofangreindra
sveitarfélaga á höfuðborgarsvæð-
inu.
Nú ætla ég ekki að falla í sömu
gryfju og þeir flykkjast ofan í,
borgarfulltrúar Sjálfstæðisflokks-
ins, og fullyrða að þetta gefi hina
einu réttu mynd af leikskólagjöld-
um í þessum sveitarfélögum.
Fleiri atriði skipta máli svo sem
gjald fyrir mat, systkinaafsláttur
og hvort viðkomandi sveitarfélag
býður börnum þjónustu allt niður
í 18 mánaða aldur, eins og
Reykjavíkurborg.
Verulegum afslætti, sem um
helmingur foreldra leikskóla-
barna í Reykjavík nýtur, verður
þó að halda til haga í málefnalegri
umræðu um leikskólagjöld.
Svo vitnað sé í inngang Árbók-
arinnar títtnefndu: „Þó ber ætíð
að hafa í huga að slíkan sam-
anburð verður að gera af var-
færni þannig að tryggt sé að
bornir séu saman sambærilegir
hlutir.“
Um leikskólagjöld
Eftir Þorlák Björnsson
Höfundur er formaður
Leikskólaráðs Reykjavíkur.
Sveitarfélag Gjaldfl. I Gjaldfl. II Gjaldfl. III
Vegið meðalt.
leikskólagj.
Saman-
burður
Reykjavík 27.000 kr. 20.400 kr. 13.900 kr.
hlutfall greiðenda 53% 7% 40% 21.298 kr. 100
Kópavogur 26.400 kr. 18.484 kr.
hlutfall greiðenda 57% 43% 22.996 kr. 107
Seltjarnarnes 25.555 kr. 15.333 kr.
hlutfall greiðenda 90% 10% 24.533 kr. 114
Garðabær 25.400 kr. 18.680 kr.
hlutfall greiðenda 87% 13% 24.526 kr. 114
Gjald I greiða giftir foreldrar og sambúðarfólk
Gjald II greiða foreldrar þar sem annað foreldri er í námi eða er öryrki
Gjald III greiða einstæðir foreldrar, foreldrar sem báðir eru í námi eða báðir for-
eldrar öryrkjar.
ÞAÐ gerist ýmislegt hjá öldr-
uðum og bótaþegum þó að hægt
gangi. Mikill tími fer til hagsmuna-
baráttu. Kröfur okk-
ar bótaþega um bætt
kjör lýkur flestum í
réttarsal. Stjórn-
arskráin sem var að
mestu skrifuð af
eldri kynslóðinni er
okkar eina vörn.
Dómstólarnir kveða
upp dóma í anda stjórnarskrárinnar
sem staðfesta rétt bótaþega. En Al-
þingi sem er skipað yngri kynslóð
reynir eftir mætti að rýra túlkun
stjórnarskrárinnar og niðurstöður
dómstóla. Dæmi mínu til sönnunar
vitna ég í tvo nýlega hæstarétt-
ardóma. Í ljós kemur í báðum þeim
dómum að dómstóllinn telur að
eignaréttarvernd, jafnræðis- og
mannréttindareglur stjórnarskrár-
innar hafa raunhæfari þýðingu en
gamlar reglur. Á mannamáli hljóðar
þetta þannig. Alþingi var ekki heim-
ilt að skerða tekjutryggingu öryrkja
vegna tekna maka – ekki á þann hátt
fyrir árið 1999-2000.
Alþingi braut stjórnarskrá enn á
ný þegar afturvirkar öryrkjabætur
voru skertar fyrir árið 1999-2000. Þá
eru upptalin 2 dómsmál. Fram-
undan er líklega þriðja dómsmálið.
Hversu mikið má skerða? Prófessor
í lögum við Háskóla Íslands styður
okkur og er hann þá þriðji lagapró-
fessorinn sem styður okkar laga-
kröfur. Í framhaldi af seinni dómi
Hæstaréttar hefur FEB skrifað TR
og óskað eftir að ellilífeyrisþegar fái
svipaðar greiðslur og öryrkjar varð-
andi árin 1999-2000. Með lögum 9-
2001 var áætlað að leiðrétta skerð-
ingarreglur ellilífeyrisþega til fram-
búðar en ekki var tekið tillit til
áranna 1999-2000! Ef ekki verður
brugðist við verður rekið fjórða
dómsmálið fyrir hönd eldri borgara.
5. málið um ávöxtunarhluta líf-
eyris hefur verið sent fyrir rétt. Að
vísu er þetta skattamál og þar hafa
menn svigrúm svo að fullkomið jafn-
rétti í skattamálum er erfitt í fram-
kvæmd en ljóst er að dómstólar
veita löggjafanum vaxandi aðhald.
Hvernig Hæstiréttur tók afstöðu
um rétt manna til lágmarks-
framfærslu jafnræðis og mannrétt-
inda veitir okkur óbeinan stuðning.
Staðreynd er að þrjú mál hafa farið
fyrir rétt og tvö eru í deiglunni. Ég
mætti vini mínum á förnum vegi.
Hann sagði: „Jæja, Ólafur, það er
ekki vænlegt að leggjast í málaferli
á efri árum.“ Ég mótmælti því ekki,
en sagði að það væri þó betra en að
þola órétt og leggjast í óyndi. En
hvers vegna hafa ráðandi aðilar nei-
kvæða afstöðu til bótaþega og eft-
irlaunafólks? Kunna þeir ekki að
fara með valdið? Ræður kergja of
miklu um málalausnir? Hefur gróða-
hyggjan breytt tíðarandanum? Já,
eitthvað er að. Það má velta sér upp
úr þessu. En gleymum ekki að okkar
kynslóð skrifaði stjórnarskrána sem
er okkar vörn.
Stjórnarskráin er okkar vörn
Eftir Ólaf Ólafsson
Höfundur er formaður FEB
og fyrrverandi landlæknir.
ÓHÆTT er að fullyrða að Ríkisútvarpið Hljóð-
varp og Sjónvarp njóti almennra vinsælda og virð-
ingar hjá íslensku þjóðinni. Dagskrá Sjónvarpsins
er fjölbreytt. Þar má jafnt finna
vandaða menningartengda þætti og
vinsælt erlent afþreyingarefni. Hvort
tveggja er nauðsynlegt til að almenn-
ingsfjölmiðill af þessu tagi fái staðið
undir nafni. Vitaskuld má þó alltaf
gera betur. Þannig hafa ýmsir bent á
að Sjónvarpið mætti gera enn meira
til að rækta menningarhlutverk sitt,
einkum á sviði íslenskrar dagskrárgerðar.
Því miður hafa sumir meintir velunnarar Sjón-
varpsins þó fallið í þá gryfju að eltast við málflutn-
ing frjálshyggjumanna í þessum efnum. Í stað þess
að gera þá kröfu að Sjónvarpið verði eflt frekar í
þeirri viðleitni sinni að sýna fjölbreytt efni, taka
þeir undir sönginn um að nýjum verkefnum verði
aðeins mætt með því að skera önnur niður. Vinsælir
sjónvarpsþættir á borð við „Beðmál í borginni“,
„Bráðavaktina“ og „Vesturálmuna“ eru þessum
gagnrýnendum sérstakur þyrnir í augum. Heyrast
gjarnan rök eins og þau að dýrir bandarískir sjón-
varpsþættir séu betur komnir á einkareknu sjón-
varpsstöðvunum, sem ýmist hafa takmarkað útsend-
ingarsvæði eða eru seldar í áskrift. Þessi
málflutningur heyrist jafnvel úr röðum þingmanna
og varaþingmanna sem kenna sig við félagshyggju.
Sjónarmið af þessu tagi einkennast af metn-
aðarleysi. Það á að vera okkur Íslendingum metn-
aðarmál að eiga öfluga sjónvarpsstöð eða –stöðvar í
almannaeigu sem sýna vandað íslenskt efni sam-
hliða því sem vinsælast er í grannlöndunum hverju
sinni. Fyrrnefndir sjónvarpsþættir eru dýrir í inn-
kaupum vegna þess að þeir eru vinsælir, það segja
einföldustu markaðslögmál. Hvers vegna á slíkt efni
einungis að standa til boða íbúum höfuðborgarsvæð-
isins eða þeim sem hafa efni á að greiða fyrir dýra
áskrift?
Ef sú er raunin að dagskrá Sjónvarpsins sé svo
full af vinsælu erlendu skemmtiefni að menning-
arþættir eða íslensk dagskrárgerð komist ekki að,
eru aðrar leiðir færar en að heimta niðurskurð á
fyrrnefnda efninu. Nær væri að fara nú þegar að
huga að því að stofna aðra stöð Sjónvarpsins. Þar
mætti til dæmis auka þjónustu við íþróttaáhuga-
menn, börn og áhugafólk um sértæk efni. Slík stöð
gæti jafnvel orðið vísir að landshlutasjónvarpi í
svipuðum stíl og svæðisútvarpsstöðvar RÚV. Með
þessu móti mætti nýta betur þann tækjabúnað og
mannskap sem Sjónvarpið hefur nú. Sú hagkvæmni
ætti að hugnast þeim sem nú þykjast bera hagsmuni
Sjónvarpsins fyrir brjósti.
Beðmál – ekki bara í borginni eða gegn borgun
Eftir Steinunni Þóru Árnadóttur
Höfundur er félagi í Ungum vinstri grænum.