Morgunblaðið - 13.11.2003, Blaðsíða 37
HESTAR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. NÓVEMBER 2003 37
Frjósemi er tvímælalaust einn afhornsteinum árangursríkrar bú-fjárræktunar og ávallt mikilvægtað spornað sé við hnignun hennar. Í
hrossarækt er góð frjósemi ekki síður mik-
ilvæg því ættliðabilið er langt og tíminn því
dýrmætur. Það tekur til að mynda ein tíu ár
að fá fyrstu heildarmynd á gæði hryssu sem
ræktunargrips, örlítið styttra hjá stóðhest-
unum, sjö til átta ár. Það getur tekið langan
tíma að uppgötva afleiðingar ófrjósemi í
hrossarækt og erfitt að snúa við þegar í óefni
er komið. Einn þátturinn í að glöggva sig á
frjóseminni er að skoða frammistöðu stóð-
hestanna ár hvert þótt það sé aðeins partur af
heildarmyndinni þar sem enn eru margir
óvissuþættir.
Svo virðist sem frjósemi stóðhestanna í ár
sé vel viðunandi. Almennt er álitið að 70 til
80% séu það sem kalla má viðunandi, 80 til
90% séu býsna gott og allt yfir þeim mörkum
frábær útkoma. Þegar þær tölur sem hér
koma fram eru skoðaðar ber að hafa í huga að
hryssufjöldi bak við þessar tölur eru mismun-
andi en í flestum tilvikum er hans getið. Þá
skiptir einnig máli hversu langan tíma hest-
arnir hafa fengið að til að sinna skyldum sín-
um. Í allnokkrum tilvikum hafa hestar verið
með hryssur langt fram á haust. Á það sér-
staklega við um dýrari og eftirsóttari hestana.
Frjósemisvíkingarnir fá vandamálin
Þá kemur fram í samtölum við marga að-
standendur frjósömu hestanna að um leið og
þeir hafi vakið athygli fyrir góða fyljun sé
stíft í þá sótt með vandamálahryssur og geti
það oft rýrt útkomu þeirra. Að sama skapi sé
líklegt að menn leiti ekki með slíkar hryssur í
hesta sem hafa verið tæpir í frjósemi.
Núlíðandi ár er merkilegt í því sambandi að
tveir hestar virðast ætla að komast yfir að
fylja 100 hryssur eða rétt þar um bil. Þetta
eru þeir Orri frá Þúfu og Þristur frá Feti en
þess ber að sjálfsögðu að gæta að þeir eru
ekki einir að verki því starfsmenn Sæð-
ingastöðvarinnar í Gunnarsholti lögðu þeim
gott lið með allri sinni tækni. Eftir því sem
best er vitað hafa engir stóðhestar náð að
fylja slíkan fjölda áður. Þarna sannar Sæð-
ingastöðin gildi sitt því mikilvægt er að geta
nýtt bestu stóðhestana sem allra best. Eða
eins og einn kunnur hrossaræktandi sagði eitt
sinn; „Hvenær fáum við of mikið af góðum
hrossum?“
Alls voru sæddar 192 hryssur á Sæð-
ingastöðinni og sagði forstöðumaður hennar
Páll Stefánsson að fyljunarprósentan væri
76,4 sem væri mjög góð útkoma sem sýndi að
þeir væru á réttri leið. Fram kom hjá Páli að
hann vantaði upplýsingar um 18 hryssur af
þessum fjölda og væru þær ekki teknar með í
þessa útreikninga.
Vel fer á því að byrja á einni af stjörnum
síðasta landsmóts, Aroni frá Strandarhöfða,
en hann stóð sig feikna vel í sumar. Í sumar
kom til hans 81 hryssa en aðeins tíu þeirra
reyndust fyllausar sem gerir 87,6% að því er
Guðmundur Bæringsson í Árbæ umsjón-
armaður hestsins upplýsti. Með þessari
frammistöðu Arons skipar hann sér á bekk
með afkastamestu og frjósömustu hestum
landsins.
Sjálfsagt eru margir spenntir að sjá hvern-
ig útkoman á árinu er hjá bróður Arons, Töfra
frá Kjartansstöðum, sem hefur verið frekar
tæpur í frjósemi. Að sögn Magnúsar Trausta
Svavarssonar á Blesastöðum sem hefur séð
um hestinn virðist hann vera nokkuð tryggur
með á fjórða tug hryssna ef vel er að málum
staðið. Búið er að staðfesta fyl í 30 hryssum
en eftir er að ómskoða um einn tug hryssna
og taldi hann líklegt að einhverjar þeirra
væru með fyli.
Aðstæður skipta miklu máli
Sagði Magnús að reynt væri að hafa hópinn
sem væri hverju sinni í girðingu hjá Töfra
ekki mjög stóran. „Ég tel að það skipti veru-
legu máli að allar aðstæður séu í góðu lagi við
stóðhestahaldið ef tryggja á hámarksárangur.
Á ég þá við nægjanlegt gras og gott vatn auk
þess sem ró þarf að ríkja í girðingunni og
næsta nágrenni,“ sagði Magnús Trausti.
Hann kvaðst ekki hræðast mjög þessa erf-
iðleika sem verið hafa með Töfra eftir að hafa
séð útkomuna með bæði syni hans og albræð-
ur sem og hálfbræður. Nefndi hann þar til
sögunnar tvo fola frá sjálfum sér þá Bjarkar
frá Blesastöðum sem er undan Þöll frá Bratt-
holti sem verið hefði með 17 hryssur í sumar
og fyljað þær allar sem sé vel viðunandi hjá
tveggja vetra fola. Hinn folinn Bjargþór frá
Blesastöðum hefði verið með 16 hryssur norð-
ur í Húnavatnssýslu og eftir því sem hann
vissi best væru þær allar með fyli. Þá upplýsti
hann að albræður Töfra, þeir Trúr og Topar,
virtust ekki eiga við nein frjósemisvandamál
að stríða, Trúr til dæmis með 20 hryssur í
sumar og allar líklega með fyli. „Ég er hættur
að óttast þessa ófrjósemi í Töfra,“ segir
Magnús Trausti og bætir við „það hefur ekk-
ert komið fram enn sem komið er sem sýnir
að þetta sé í hans nánasta ættgarði.“
Illingur í góðum málum
En það var annar kunnur stóðhestur, Ill-
ingur frá Tóftum, í umsjá Magnúsar í sumar.
Sagði Magnús hann hafa staðið sig með mik-
illi prýði í sumar. Illingur var á húsi í vor á
Blesastöðum og taldi Magnús að hann hafi
skilað um 70% fyljun þar en nokkrar hryssn-
anna sem ekki fyljuðust voru hjá honum í
girðingu um sumarið. Sagði Magnús að rösk-
lega 60 hryssur hefðu komist í tæri við Illing í
sumar og samkvæmt þeim upplýsingum sem
hann hefði í höndum væru tvær hryssur geld-
ar af fyrra gangmáli sem var í Húnavatns-
sýslu þar sem voru 28 hryssur. Í seinna gang-
máli sem var á Suðurlandi hefðu fjórar reynst
tómar af 28 hryssum. Það er því ekki hægt að
segja annað en Illingur standi sig vel í ár, eft-
irspurnin í toppi og fyljunin á milli 80 og 90%.
Þristur að ljúka erfiðu ári
Þristur frá Feti stóð sig vel að vanda enda
búinn að stimpla sig inn sem óvenju frjósam-
ur stóðhestur eða eins og Brynjar Vilmund-
arson ræktandi hestsins orðaði það; „Hann
fyljar allt sem á annað borð er hægt að fylja.“
Fyrir Þristi lá afar erfitt verkefni í vor, félag-
ið sem stofnað var um hann samþykkti á
fyrsta fundi sínum að selja 20 rekstrartolla en
auk þess áttu hluthafar rétt á 60 tollum. Þar
fyrir utan hafði Brynjar leigt hestinn til
Húsavíkur á 30 hryssur áður en að til sölu
hluta í hestinum kom. Alls voru þetta 110
hryssur sem afgreiða þurfti og hefði líklega
verið útilokað nema með tilkomu sæðinga.
Var Þristur á Sæðingastöðinni í Gunnarsholti
fram í miðjan júlí er hann fór norður og kom
aftur suður um miðjan ágúst. Brynjar sagði
ekki alveg ljóst hver staðan væri nákvæmlega
en til þess að segja ekki eitthvað sem ekki
væri rétt sagði hann öruggt að þær væru ekki
færri en 95 sem þegar hefðu fyljast en alveg
eins líklegt að þær væru 105. Það eru nokkrar
hryssur ennþá hjá hestinum en haustfundur
félagsins yrði haldinn í endaðan nóvember og
ættu þá liggja fyrir nákvæmari tölur. En sam-
kvæmt þessum tölum sem Brynjar nefndi er
fyljunarprósenta Þrists eitthvað á bilinu
86,3% til 95,4. Þess má geta að fyrir norðan
eru 25 hryssur staðfestar með fyli 2 úrskurð-
aðar geldar og fjórar sem eftir er að skoða
nánar.
Gott ár hjá Orra
Staðan hjá föður Þrists, Orra frá Þúfu, er
mjög svipuð. Eftir hann liggja á milli 95 og
100 fyl, hjá honum eru nú fjórar hryssur sem
voru ófengnar þegar síðast var skoðað og ein
fyllaus hryssa var tekin frá honum nýlega.
Gert var ráð fyrir að allt að 120 hryssur
fengju við Orra í ár með tilkomu hinna svo-
kölluðu B-tolla en heimilað var að hver hlutur
í Orra gæfi tvo tolla í ár í stað einn eins og
verið hefur. Ljóst er að ekki hafa allir nýtt sér
þessa B-tolla, líklega einir 18 tollar sem liggja
hjá. Verðmæti þeirra gæti legið í kringum
fimm milljónir króna. Grundvöllurinn að þess-
um miklu afköstum þeirra feðga liggur að
sjálfsögðu í sæðingunum sem virðast koma að
afar góðum notum þegar um er að ræða mjög
eftirsótta hesta eins og Þrist og Orra. Þess
má geta að Þristur sem er aðeins fimm vetra
gamall mun væntanlega koma í dóm á næsta
ári og verður þá fróðlegt að sjá hvort honum
tekst að fylgja eftir þessum miklu vinsældum.
Stóðhestahald á Vesturlandi var með líf-
legra móti, margir góðir hestar í notkun og
útkoman viðunandi að mati Bjarna Mar-
ínóssonar formanns Hrossaræktarsambands
Vesturlands.
Kolfinnur frá Kjarnholtum var alfarið á
Vesturlandi í ár og skilaði fylprósentu upp á
62% en alls komu til hans 57 hryssur. Sagði
Bjarni að Kolfinnur hefði verið heldur að dala
í frjóseminnni eftir því sem leið á sumarið og
komið heldur lakar út en hann hefur gert un-
dafarin ár.
Af öðrum eignarhestum sambandsins
nefndi Bjarni Gust frá Hóli sem var í 71% með
17 hryssur á húsi. Þá kom fram hjá Páli Stef-
ánssyni að Gustur hafi komið vel út á Suður-
landi þar sem hann var eitt gangmál. Eiður
frá Oddhóli var sömuleiðis á húsi á Vest-
urlandi með aðeins 5 hryssur en 100% fyljun.
Hamur frá Þóroddsstöðum og Skorri frá
Gunnarsholti voru báðir seinna gangmál, sá
fyrrnefndi með 24 hryssur og 63% fyljun en
Skorri með 15 hryssur og 80% fyljun. Dynur
frá Hvammi var leigður í fyrra gangmál en
sambandið á nokkra hluti í hestinum. Dynur
var með 25 hryssur og 76% fyljun. Þá á sam-
bandið 1⁄3 í Hrymi frá Hofi ásamt Dalamönn-
um en hann var einnig með 25 hryssur en að-
eins 68% fyljun. Þá var útkoman hjá Hróðri
frá Refsstöðum hreint frábær, 95% með 18
hryssur, en hann var leigður ásamt Adam frá
Ásmundarstöðum sem var með 30 hryssur og
70% fyljun. Til stóð að leigja Kormák frá
Flugumýri en svo ótrulegt sem það kann að
hljóma féll hann ekki í kramið hjá Vestlend-
ingum því aðeins var pantað fyrir fjórar
hryssur hjá honum og hann því afpantaður.
Illingur og Huginn á Vesturlandið
Þá upplýsti Bjarni að búið væri að ganga
frá leigu á Illingi frá Tóftum næsta sumar og
leiga á Hugin frá Haga væri í deiglunni. Þá
hafi verið sóst eftir að leigja Núma frá Þór-
oddsstöðum en samningar ekki náðst og því
útséð með afnot af þeim ágæta hesti.
En talandi um Hugin frá Haga kemur hann
heldur lakar út nú en í fyrra þegar hann var
vel yfir 90% fyljun. Munar nú mestu um
seinna gangmálið í ár en bæði í húsmálum og
fyrra gangmáli var útkoman í góðu lagi. Vakti
það athygli Þorvaldar Kristjánssonar að í
seinna gangmálinu fyljuðust allar hryssurnar
sem voru með folald sér við hlið en geldu
hryssurnar, sem voru mjög feitar, fyljuðust
ekki. Heildarniðurstaða Hugins er þó vel við-
unandi stendur í rétt tæpum 80% en alls voru
hjá honum 67 hryssur.
Mikil eftirspurn eftir Leikni
Þá er næst að nefna nýstirnið Leikni frá
Vakursstöðum sem sló vel í gegn í dómi í vor
fjögurra vetra gamall en velgengni hans á
árinu lét ekki þar með staðar numið. Eft-
irspurnin í að koma hryssum til hans var mjög
mikil og fóru margir bónleiðir til búðar með
hryssur sínar þótt mun fleiri hryssum væri
hleypt til hans en eigendur hestsins höfðu
ráðgert. Alls fóru til hans rúmlega 60 hryssur
og samkvæmt upplýsingum Hjartar Bergstað
reyndust 93% þeirra með fyli. Sannarlega
gaman þegar vel gerð hross að sköpulagi sem
og hæfileikum reynast einnig hafa frjósemina
í lagi. Fengu margar frægar hryssur að njóta
ásta með Leikni og má þar nefna Bringu frá
Feti, Sjöfn frá Dalbæ sem er móðir Sjóla frá
Dalbæ, Sunnu frá Votmúla og Ösp frá Há-
holti. Þá fór Ör frá Miðhjáleigu, ein hæst
dæmda hryssa ársins, til Leiknis en reyndist
því miður ein fárra sem ekki fyljuðust. Hjört-
ur sagðist hafa verið skíthræddur við að láta
svo margar hryssur til folans en það reyndist
ástæðulaust. Ómskoðað var á þriggja til fjög-
urra vikna fresti og stöðugt létt á. Hann sagði
það líklega hafa gert gæfumuninn hversu ró-
legur og yfirvegaður Leiknir var í girðing-
unni, var ekki að eyða orkunni í óþarfa hlaup
og vesen eins og Hjörtur orðaði það.
Gauti bestur Sunnlendinga
Af hestum Hrossaræktarsamtaka Suður-
lands stóð Gauti frá Reykjavík sig best með
85% fyljun en hann hefur verið mjög hár til
þessa en geldur þess nokkuð nú, að sögn Jóns
Finns Hansonar, framkvæmdastjóra samtak-
anna, að hann fær mikið af vandfyljuðum
hryssum. Hrynjandi frá Hrepphólum er með
75% og Gustur frá Hóli sem var eitt gangmál
hjá samtökunum er með 72%.
Sveinn Hervar frá Þúfu er með vel yfir 90%
og sömuleiðis Gári frá Auðsholtshjáleigu sem
var í rétt tæpum 100% en báðir voru hestarnir
með í kringum 60 hryssur.
Þóroddsstaðahestarnir Þóroddur og Þyrnir
voru allþokkalegir, báðir í kringum 75% sá
fyrrnefndi með 30 hryssur og sá síðarnefndi
með á sjötta tuginn á bak við þessar tölur.
Orri frá Þúfu gerir það ennþá gott í fyljuninni, að vísu með
fulltingi Sæðingastöðvarinnar en það vekur líka athygli
hversu margir sona hans hafa verið góðir í frjóseminni.
Morgunblaðið/Vakri
Yfir 80 hryssur og hátt í 90 prósent fyljun er góður árangur
hjá Aroni frá Strandarhöfði. Knapi er Daníel Jónsson.
Orri og Þristur fylja 100 hryssur
Dómar á stóðhestum ráða miklu um velgengni þeirra en
augu manna hafa einnig beinst að öðrum þætti sem er frjó-
semin. Fylgifiskur ófrjósemi er hnignun í stofninum og því
hafa augu manna beinst í ríkari mæli að frammistöðu hest-
anna. Valdimar Kristinsson kannaði af handahófi frammi-
stöðu nokkurra þekktra stóðhesta.
Þristur frá Feti er búinn að sanna sig sem afburða frjósamur
stóðhestur og nú virðist hann ná að fylja yfir 100 hryssur
fyrstur hesta ásamt Orra, föður sínum.