Morgunblaðið - 14.11.2003, Blaðsíða 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. NÓVEMBER 2003 29
á rekstrarleigu
KIA Ísland ehf.
Flatahrauni 31, Hafnarfirði.
Sími 555 6025.
www.kia.is
*Smur, og þjónustuskoðanir eru innifaldar
í verði rekstrarleigunnar.
*Rekstrarleiga er háð breytingum á gengi
erlendra mynta og vöxtum.
Kynntu þér nánari skilmála hjá sölumönnum KIA
KIA RIO
Rekstrarleiga kr. 19.900*
Í 36 mánuði
Verð kr. 1.290.000
KAMMERSVEIT Reykjavíkur
hefur skilað 30 ára starfi með miklum
glæsibrag og hefur átt hlut að frum-
flutningi og geisladiskaútgáfu margra
íslenskra tónverka, en einnig fært
tónleikagestum fljöld af gimsteinum
heimsmenningarinnar. Þrátt fyrir að
margir hafi lagt hönd að verki, í starfi
Kammersveitar Reykjavíkur, er eng-
um vanþakkað, þó að Rut Ingólfsdótt-
ur sé nefndur heiðurinn því mörg er
stundin við skipulag og æfingar sem
Rut hefur þarna lagt til og gefið.
Á tónleikum Kammersveitar
Reykjavíkur í Listasafni Íslands sl.
þriðjudagskvöld voru eingöngu flutt
verk eftir Hjálmar H. Ragnarsson.
Fyrsta verk tónleikanna var Adagio
fyrir strengjasextett, samið 1991.
Verkið hefst eins og þegar lagt er upp
í óvissuferð. Sellóleikararnir Sigur-
geir Agnarsson og Hrafnkell Orri Eg-
ilsson hófu ferðina en brátt slást í
hópinn Þórunn Ósk Marinósdóttir og
Sarah Buckley, síðan Sigurlaug Eð-
valdsdóttir en síðast Rut Ingólfsdótt-
ir og er þá fullskipað í hljómbálkinn.
Hægferðugt verkið, sem byggist að
nokkru á endurteknum tónum er
hlaðast upp í magnaðan hljómbálk, er
sérlega dramatískt í hámarki sínu og
var mjög vel flutt.
Annað verk tónleikanna, Move-
ment fyrir strengjakvartett, frá 1976,
er vel samið „strúktúr“-verk, sam-
kvæmt tíma og tísku áttunda áratugs-
ins, þar sem heyra mátti margvísleg
tónmynstur en umfram allt áheyri-
lega tónlist, er var mjög skýrlega
flutt. Ljóðabókin Tengsl, eftir Stefán
Hörð Grímsson var næsta viðfangs-
efni Hjálmars og mynda ljóðin, sem
Hjálmar valdi, eins konar samfellu,
sem römmuð er inn með ljóðunum
Húm og Húm III. Húm hefst án und-
irleiks og eftir nokkuð langt forspil
kemur kvæðið Næturbón. Undir
kvæðið Spör, um steindepilinn er leik-
ið „pizzicato“ en við kvæðið Krossar
er tónmálið staktónað og jafnvel
hvíslað en mesta átaksverkið er við
ljóðið Þögnuðuholt, þar sem takast á
sungið lag og kraftmikið tónmál
hljóðfæranna, sem birtist strax í upp-
hafi og lýkur þessum lagaflokki á
hægferðugum söng án undirleiks, er
vísar til upphafsins. Verkið var flutt á
sannfærandi máta og sérstaka athygli
vakti söngur Mörtu Hrafnsdóttur.
Henni er gefin sjaldgæf og falleg alt-
rödd, með djúpum hljómi og glamp-
andi hæð og túlkun hennar var sterk.
Þarna er á ferðinni feikilega efnileg
söngkona. Það eina sem finna mætti
að var framburðurinn sem bar nokk-
urn svip af erlendri hljóðfræði
(phonetic).
Hjálmar er einkar hændur að kveð-
skap Stefáns Harðar og næst á efnis-
skránni voru sex sönglög við ljóð úr
ljóðabókinni Svartálfadans. Ljóðin
sem Hjálmar tónsetur eru; Þegar
undir skörðum mána, Í þyrnigerðinu,
Á kvöldin, Halló litli villikötturinn
minn, Yfir borginni hár þitt og
Skammdegisvísa. Af þessum lögum
er mest bragð af Halló litli villikött-
urinn minn þar sem söngröddin er
mitt á milli söngs og tals og útfærslan
öll sérlega leikræn, sem var glæsilega
mótuð af Ólafi Kjartani Sigurðarsyni,
sem og reyndar öll lögin.
Tónleikunum lauk með Vókalísu
fyrir mezzosópran, fiðlu og píanó,
samið 1998. Vókalísan er sérlega fal-
legt verk, þar sem skiptast á tækni-
lega vel samdir einleikskaflar, sér-
staklega fyrir fiðluna, er voru
frábærlega vel leiknir af Rut Ingólfs-
dóttur og lagrænar sönglínur, sem
Guðrún Jóhanna Ólafsdóttir söng ein-
taklega vel. Það sem ef til vill er sér-
stakt fyrir þetta verk er að hljómskip-
anin, t.d. í píanóinu, sem Anna Guðný
Guðmundsdóttir lék á af öryggi, var á
köflum sérlega rómantísk. Það sem
einkennir mjög verk Hjálmars, er hið
leikræna tóndrama, sem hann nær oft
að magna upp, jafnvel með einföldu
tónmáli, eins og t.d. í fyrsta viðfangs-
efni tónleikanna og í sönglögunum
Þögnuðuholt og þó sérstaklega í
Halló litli villikötturinn minn. Flutn-
ingurinn í heild var frábær, t.d. ein-
leikur Rutar í Vókalísunni. Þá var
söngurinn í hæsta gæðaflokki og sér-
lega athyglisverður var söngur Mörtu
Hrafnsdóttur, sem kom mikið á óvart
en bæði Ólafur Kjartan Sigurðarson
og Guðrún Jóhanna Ólafsdóttir hafa
þegar tekið sér stöðu sem fullgildir
listamenn og skiluðu sínu af listfengi,
Ólafur sérstaklega í villikettinum og
Guðrún í fallegu tónmáli Vókalísunn-
ar.
Messiaen
Á tónleikum undir yfirskriftinni
15:15, sem haldnir voru í Borgarleik-
húsinu sl. laugardag, var eitt verk á
efnisskránni, kvartettinn fyrir enda-
lok tímans, eftir franska tónskáldið
Messiaen. Verk þetta hefur algjöra
sérstöðu í safni kammertónverka,
bæði fyrir gerð þess, þ.e. rithátt,
form- og hljóðfæraskipan og þá ekki
síður fyrir tilfinningalegan bakgrunn
og heimspekilega leit höfundar að
svari við spurningunni um tímann,
náttúruna og tilvist mannsins, sem
þrátt fyrir allt hefur búsetu í ríki
Guðs.
Tæknilega er verkið nær algerlega
einraddað og í einleiksköflunum, sem
ýmist eru með eða án undileiks, er t.d.
hlutverk píanósins oftlega aðeins
undirleiks hljómklasar. Það er ljóst að
hið heimspekilega innihald verksins
er frumstofn þess, en hið tæknilega,
tækið til að túlka, enda eru nær öll
verk Messiaens trúarleg.
Kvartett fyrir endalok tímans er í 8
köflum. Verkið hefst á náttúrustemn-
ingu, kristaltærum lofsöng fuglanna
og „ómblíðri þögn himinsins“. Annar
þátturinn er helgaður englinum „sem
kunngjörir endalok tímans“. Þriðji
kaflinn er hinn frægi klarinettuein-
leikur, er nefnist Hyldýpi fuglanna,
sem Ármann Helgason lék mjög fal-
lega. Þá kemur glaðlegt millispil og sá
fimmti nefnist Lofsöngur til óendan-
leika Jesús, sem Sigurður Halldórs-
son mótaði mjög fallega en þar eftir
kemur hinn ofsafengni dans, á undan
dómsdags lúðrunum sjö og var þessi
sérkennilegi „unison“-þáttur magn-
aður í flutningi kammerfélaganna.
Efni sjöunda þáttar er glundroðinn,
áður en engillinn kunngjörir endalok
tímans.
Lokakaflinn, sem er einleikur á
fiðlu og táknar eilíft tímaleysi guð-
dómsins, var gæddur fallegri hug-
leiðslu í túlkun Hildigunnar Halldórs-
dóttur. Í heild var þetta áhrifamikla
verk mjög vel flutt og auk þeirra sem
fyrr var getið átti Örn Magnússon
stóran þátt í fallegri heildarmótun
verksins.
Glundroðinn og hörmungarnar fyr-
ir endalok tímans, þ.e. heimsendir,
sem lýst er í sjötta og sjöunda þætti
verksins, er það sem blasti við hug-
skotssjónum manna í Evrópu síðari
heimsstyrjaldarainnar því eins og
segir í Opinberun Jóhannesar 11,15
„Og sjöundi engillinn básúnaði, og
heyrðust þá raddir á himni, er sögðu:
Heimsríkið er orðið ríki Drottins vors
og hins Smurða og hann mun ríkja
um aldir alda.“
Frábær flutningur
TÓNLIST
Listasafn Íslands
KAMMERSVEIT REYKJAVÍKUR 30 ÁRA
Kammertónleikar með verkum eftir
Hjálmar H. Ragnarsson. Flytjendur
Kammsveit Reykjavíkur, undir stjórn Rut-
ar Ingólfsdóttur, Marta Hrafnsdóttir, Ólaf-
ur Kjartan Sigurðarson og Guðrún Jó-
hanna Ólafsdóttir. Þriðjudagurinn 11.
nóvember 2003.
Tónleikaröðin 15:15
Borgarleikhúsið
KAMMERTÓNLEIKAR
Kvartett fyrir endalok tímans, eftir Olivier
Messiaen. Flytjendur; Ármann Helgason,
Hildigunnur Halldórsdóttir, Sigurður Hall-
dórsson og Örn Magnússon. Laugardag-
urinn 8. nóvember 2003.
Morgunblaðið/Ásdís
Hjálmar H. Ragnarsson
Olivier Messiaen
Jón Ásgeirsson
Í SAMSKIPTAMIÐSTÖÐ
heyrnarlausra á Háteigsvegi
hefjast menningardagar kl.
10.30 í dag. Tilgangurinn er
að tengja betur menningar-
heima, veita heyrandi fólki
innsýn í heim heyrnarlausra
og á Degi íslenskrar tungu,
að opna heyrnarlausum að-
gang að sameiginlegri menn-
ingararfleifð íslensku þjóðar-
innar.
Heyrnarlaus í
heyrandi samfélagi
Arnþór Hreinsson opnar
myndlistarsýningu en í verk-
um sínum túlkar hann upp-
lifun af kúgun og vanrækslu
táknmálsins og því að hafa
lifað og alist upp heyrnarlaus
í heyrandi samfélagi án þess
að fá hlutdeild í því.
Þá hefur Samskiptamið-
stöð gefið út á myndbandi tíu
þjóðsögur sem hafa sérstak-
lega verið þýddar á íslenskt
táknmál fyrir þessa útgáfu.
Verkefnið var styrkt af
Menningarsjóði og Barna-
menningarsjóði og er mark-
miðið annars vegar að heyrn-
arlaus og heyrnarskert börn
kynnist íslenskum menning-
ararfi og hins vegar að
styrkja málumhverfi barna
sem hafa táknmál að móð-
urmáli sínu.
Menning-
ardagar
heyrnar-
lausra
Menningarmiðstöðin
Gerðubergi
Yfirlitssýningu á verkum Koggu
lýkur á sunnudag.
Laugavegur 25
Vinnustofusýningu sjö listamanna
lýkur á laugardag. Opið kl. 14-19.
Sýningum
lýkur
Í LISTASAFNI Íslands verður opn-
uð sýningin Raunsæi og veruleiki Ís-
lensk myndlist 1960-80 kl. 20 í kvöld.
Listamenn á sýningunni eru 37 og
sýnd eru yfir 120 verk.
Sýningin fjallar um þá margþættu
nýsköpun sem varð í íslenskri mynd-
list á þessu tímabili er sýningin sú
langstærsta sem haldin hefur verið
um þetta róttæka tímabil í íslenskri
listasögu þar sem ný umfjöllun um
veruleikann opnast og settar eru
fram nýjar hugmyndir um hlutverk
listarinnar. Hugtökin raunsæi og
veruleiki skírskota til þess að verkin
á sýningunni vísa til hlutveruleikans
eða umhverfisins með einum eða
öðrum hætti.
Fyrstu merkin um þessa nýsköp-
un eru samklipp Errós í lok sjötta
áratugarins úr tímaritum og dag-
blöðum og fól það í sér beina skír-
skotun til veruleika samtímans í
anda popplistar og nýraunsæis. Í
kjölfar Errós kom hópur ungra lista-
manna sem höfnuðu ríkjandi gildum
í myndlist og fóru nýjar leiðir þar
sem algert frelsi listamannsins
gagnvart hefðinni leiddi af sér rót-
tæka nýsköpun í listinni. Nú var það
ásetningur listamannsins og sam-
hengi hlutarins sem skipti máli.
Markmið sýningarinnar er að sýna
þá hugmyndalegu breidd, sem
greina má í þessum nýju veruleika-
tengslum. Fjallað verðu nánar um
sýninguna í Lesbók á morgun en
hún stendur til 11. janúar.
Eitt verkanna á sýningunni sem opnuð verður í kvöld í Listasafni Íslands.
Raunsæi og veruleiki
í Listasafni Íslands