Morgunblaðið - 14.11.2003, Blaðsíða 37
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. NÓVEMBER 2003 37
lifun
Frítt til áskrifenda!
tímarit um heimili og lífsstíl
Tímaritið Lifun fylgir Morgunblaðinu
miðvikudaginn 26. nóvember
FRJÁLS félagssamtök eru ekki nútíma fyrirbrigði. Þau hafa lengi haft
mjög mótandi áhrif á samfélagsþróunina bæði hér á landi og erlendis.
Sumir vilja ganga svo langt að segja að 20. öldin hafi verið öld frjálsra fé-
lagasamtaka – öld bindindisfélaga, kvenfélaga, ungmenna-
félaga, skógræktarfélaga og umhverfissamtaka.
Á hinum Norðurlöndunum er mikið lagt upp úr góðri
samvinnu við frjáls félagasamtök og stjórnvöld styðja mjög
vel starfsemi þeirra og líta á þátttöku frjálsra félagasam-
taka sem mikilvægan þátt í samfélagsgerðinni og hluta af
virku lýðræði sem þykir aðalsmerki Norðurlanda.
Frjáls félagasamtök geta verið einskonar brú á milli al-
mennings og stjórnvalda. Þau safna saman einstaklingum,
jafnvel fyrirtækjum, sem eiga sér sameiginleg markmið og hagsmuni og
áþekka sýn á tiltekin málefni. Þau verða að hafa skýr markmið og starfa
með lýðræðislegum hætti. Þau mega ekki vera fjárhagslega háð einum eða
fáeinum aðilum en þau eiga heldur ekki að skila eigendum sínum fjárhags-
legum ávinningi. Starfið byggist því oft og tíðum að verulegu leyti á sjálf-
boðaliðum og framlag þeirra verður því mjög verðmætt fyrir samtökin.
Hugmyndasmiðja og umræðuvettvangur
Við framangreind atriði má bæta að mikilvægt er að slík samtök sýni hátt-
vísi í málflutningi og beiti faglegum vinnubrögðum. Miklu skiptir fyrir
ásýnd þeirra að þau sýni virðingu í samskiptum og séu löghlýðin – án þess
þó að gefa eftir rétt sinn til andmæla. Þannig finnst mér að landgræðslu-
og umhverfisverndarsamtökin Landvernd hafi starfað undanfarin ár. Mað-
ur hlustar með athygli á þeirra málflutning og treystir upplýsingum sem
frá þeim koma.
Hlutverk umhverfisverndarsamtaka er fjölþætt og mikilvægt. Þau hafa
þann tilgang að efla vitund og þekkingu og stuðla að auknum rannsóknum
á sviði umhverfismála. Þau geta verið hugmyndasmiðja og umræðuvett-
vangur en hlutverk þeirra er jafnframt að veita stjórnvöldum og fyrir-
tækjum aðhald. Öllu þessu tel ég að samtökin Landvernd hafi sinnt með
miklum ágætum.
Til þess að sinna þessu fjölþætta hlutverki þurfa umhverfisverndar-
samtök að ráða yfir þekkingu og fjármagni og eiga sér öflugt bakland. Öfl-
ugri samtök gera málflutning faglegri, markvissari og málefnalegri.
Samtökin Landvernd eru í fjárhagslegum erfiðleikum og þurfa stuðning
eigi þau að geta haldið áfram sínu góða starfi. Við þurfum á svona sam-
tökum að halda. Þessvegna finnst mér svo mikilvægt að landsmenn taki
höndum saman í átaki Landverndar, kynni sér vel þeirra starf og gerist fé-
lagar. Það á að vera sameiginlegt hagsmunamál stjórnvalda og þjóðar-
innar að fólk eigi öflugan vettvang til að ræða og takast á við þau mörgu
og mikilvægu álitamál sem birtast okkur á öllum sviðum umhverfis-
verndar.
Landvernd á samhljóm
með þjóðinni
Eftir Rannveigu Guðmundsdóttur
Höfundur er alþingismaður.
LANDSFUNDUR Samfylking-
arinnar var nýlega haldinn í
Hafnarfirði undir kjörorðinu
„Verk að vinna“.
Var ánægjulegt að
sjá Samfylkinguna
færast með því
áberandi til hægri
og sækja með af-
gerandi hætti í
smiðju Sjálfstæðis-
flokksins. Er enda
um að ræða kosningaslagorð Sjálf-
stæðisflokksins í Norðvestur-
kjördæmi í seinustu alþingiskosn-
ingum.
Forystufólki Sjálfstæðisflokks-
ins í kjördæminu hlýtur að þykja
undarlegt, allt að því skondið, að
slagorð framboðsins yrði tekið og
gert að yfirskrift landsfundar
Samfylkingarinnar. Enginn vafi
hefur verið á því að flokkurinn
hefur færast til vinstri seinasta
árið eftir að Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir varð talsmaður flokks-
ins og forsætisráðherraefni (án
þess að stofnanir flokksins hefðu
reyndar samþykkt það). Með
áherslubreytingum eftir lands-
fundinn er ljóst að flokkurinn leit-
ar meira inn á miðjuna, jafnvel til
hægri. Þau gera sér grein fyrir
því að sóknarfæri til framtíðar
liggja þar, en ekki í afdankaðri
vinstristefnu.
Sóknin til hægri í stað vinstri
staðfest með áberandi hætti
Í setningarræðu formanns
flokksins var sóknin til hægri í
stað vinstri áður staðfest með
nokkuð áberandi hætti. Þar sagði
formaðurinn að flokkurinn þyrfti
að skoða með opnum huga breytt
rekstrarform í heilbrigðisþjónustu,
breyta þurfi stefnu sárlega. Kom
fram í máli fyrrum ritstjóra Þjóð-
viljans sem nú er formaður
Samfylkingarinnar að það þurfi að
láta markaðslögmálin vinna í þágu
markmiða jafnaðarstefnunnar og
ríkið þurfi að vera kaupandi að
heilbrigðisþjónustu, en það þurfi
ekki í öllum tilvikum að vera selj-
andi.
Hann tók skýrt fram að næsta
pólitíska stórverkefni flokksins
yrði stefnumótun á sviði heilbrigð-
ismála. Það er kannski spurning
hvort hann sækir þetta jafn hart
fram og Evrópumálin seinasta ár-
ið, en eftir Evrópukosninguna í
fyrra þagnaði formaðurinn um þau
mál, í ljósi þess að skoðanakann-
anir sýndu að stefna hans hefði
ekki stuðning landsmanna. Sam-
stundis var skipt um stefnu.
Þegar ég heyrði fréttir af ræðu
formannsins á landsfundi flokksins
hvarflaði að mér hvort hann hefði
notið aðstoðar Ástu Möller þegar
hann samdi ræðuna. Enda sótti
hann að mestu í smiðju hennar, en
hún hefur lengi verið einn ötulasti
talsmaður þess í stjórnmálum að
tekinn verði upp einkarekstur í
heilbrigðiskerfinu. Þætti mér lík-
legt að Ásta hefði viljað heyra
þetta bergmál á hennar stefnu
fyrir þingkosningar og jafnvel
ræða þessi mál í kosningabarátt-
unni í Reykjavík norður við for-
manninn þá. Kannski helgast það
af því að formaðurinn sem leiddi
listann í Reykjavík norður var lítt
sýnilegur í kosningabaráttunni og
lét valdataumana um of í hendur
manneskju sem sat í fimmta sæti
listans án umboðs í prófkjöri eins
og frægt er orðið. Hvað sem því
líður þá hlýtur Ásta og reyndar
Heimdallur ennfremur að fagna
þessari stefnubreytingu Samfylk-
ingarinnar, enda sótt í þeirra
smiðju að miklu leyti.
Það sem stendur uppúr í frétt-
um eftir landsfund Samfylkingar-
innar er að forysta flokksins var
öll meira og minna sjálfkjörin.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir var
kjörin varaformaður Samfylking-
arinnar án kosningar, eins undar-
legt og það hljómar. Kosninga-
kerfi Samfylkingarinnar er að
þessu leyti gjörólíkt því sem er
hjá Sjálfstæðisflokknum. Þar eru í
raun allir í framboði sem á fund-
inum eru. Landsfundarfulltrúar fá
í hendur autt blað og skrifa á það
nafn þess sem kjósa skal til for-
mennsku og varaformennsku. Er
hægt í raun að skrifa hvaða nafn
sem er á það blað. Ekki er hægt
að hafa fyrirkomulag kosningar-
innar betra að mínu mati. Innan
Samfylkingarinnar er hinsvegar
framboðsfrestur settur í embætti
til viss tíma og ef aðeins einn býð-
ur sig fram að þá er viðkomandi
sjálfkjörinn. Það er stórundarlegt
að forysta í stjórnmálaflokki sé
valin með þessum hætti.
Innbyrðis barátta um forystu
þrátt fyrir allt
Össur Skarphéðinsson og Ingi-
björg Sólrún Gísladóttir eru
keppinautar í eigin flokki, þrátt
fyrir að þau kalli sig tvíeyki í póli-
tík. Össur sem formaður flokksins
stefnir að því að leiða flokkinn
lengur en eflaust til næsta lands-
fundar en Ingibjörg hefur lýst yfir
áhuga á formannsframboði þá.
Hefur verið talað um fylkingar
innan flokksins undir forystu
þeirra. Þessi valdabarátta litaði
umræðu um að Margrét Frí-
mannsdóttir, fyrrv. varaformaður,
myndi sækjast eftir formennsku í
framkvæmdastjórn og fara fram
gegn Stefáni Jóni Hafstein. Svo
fór að hún lagði ekki í þann slag
vegna valdaátakanna sem um var
rætt. Hvað svo sem því líður er
ljóst að barátta er innbyrðis um
forystu þrátt fyrir allt. Össur vill
sækja fram til hægri en Ingibjörg
til vinstri. Flokkurinn stendur á
krossgötum. Hvernig valdatvíeyk-
inu gengur að vinna saman er svo
næsta spurning.
Þokast í átt að hægristefnu
Eftir Stefán Friðrik Stefánsson
Höfundur er stjórnarmaður í
Sambandi ungra sjálfstæðismanna.
Í UMRÆÐUM um vændisfrum-
varpið svokallaða grípa margir til
þeirrar röksemdafærslu að segja að
lagasetning eigi
ekki við þegar við
viljum ná árangri í
samfélagslegum og
siðferðislegum
vandamálum.
Þau eru mörg lög-
in í þessu landi sem
ekki hafa umbreytt
samfélaginu í einni svipan, það hef-
ur þurft og þarf oft enn meira til.
Lögin eru samt mikilvægur þáttur í
breytingunni. Þau eru viðurkenn-
ing á vandanum og þau tryggja það
að einstaklingar geti leitað réttar
síns. Hægt er að taka fjölmörg
dæmi um lög sem snúa að siðferð-
islegum eða samfélagslegum
vandamálum. Til dæmis eru til lög
sem banna kynferðislega áreitni.
Það þýðir samt ekki að slík áreitni
eigi sér ekki stað en nú höfum við
að minnsta kosti lög sem senda
þeim sem slíkt aðhafast þau skila-
boð að athæfi þeirra sé ekki rétt.
Það væri óskandi að þessir ein-
staklingar fyndu það hjá sjálfum
sér að svona komi maður ekki fram
við aðra manneskju og að sam-
félagið myndi sjálft losa sig við
þessa óæskilegu hegðun. En raunin
er önnur. Því miður er fullt af ein-
staklingum í samfélaginu sem bera
ekki virðingu fyrir manneskjunni
og traðka á öðrum til að koma vilja
sínum, reiði og fýsnum fram. Til
eru lög sem banna okkur að aka án
bílbelta, banna það að við vanrækj-
um börnin okkar, banna mismunun
vegna litarháttar, trúarbragða,
kynhneigðar og kynferðis, banna
óspektir á almannafæri, banna
akstur undir áhrifum áfengis.
Lengi mætti telja. Við vitum að
ofantalin lögbrot gerast. Aldrei hef
ég heyrt neinn segja að þessi lög
ætti ekki að setja, jafnvel þó við vit-
um öll að þau ein og sér uppræta
ekki vandann.
Flestir eru sammála um að meg-
inþorri þeirra sem fara í vændi geri
slíkt af neyð. Flestir eru sammála
um að vændi feli í sér lítilsvirðingu
og eymd. Ef maður kynnir sér að-
stæður þeirra sem eru í vændi er
fljótséð hver hefur valið og hver
ber ábyrgðina. Vændislöggjöfin
sem nú er lögð fram er nauðsynleg
vegna þess að greinilegt er að fjöldi
einstaklinga notfærir sér þá sem
eru í vændi án þess að skeyta um
mannréttindi þeirra. Taka ber fram
að með þessari löggjöf er aðeins
tekið eitt skref af mörgum sem fag-
aðilar í málefnum sem þessum telja
að þurfi að taka, til að hjálpa ein-
staklingum í vændi til að ná sér upp
úr því og fyrirbyggja að fleiri leið-
ist út á þessa braut. Enginn heldur
því fram að þessi löggjöf ein og sér
sé lausnin á vandanum en hún
geymir þó mikilvæg skilaboð til
okkar allra um hvað vændi er í
raun og veru.
Tími til að sporna gegn
þessum ört vaxandi iðnaði
Það eru mikilvæg skilaboð sem
fela í sér að samfélagið væri loksins
hætt að viðurkenna þessa meðferð
á manneskjum. Annað ekki síður
mikilvægt atriði er að mögulegir
kaupendur hugsa sig væntanlega
tvisvar um áður en þeir kaupa sér
líkama. Eftirspurnin fer með tím-
anum minnkandi en þessi sama eft-
irspurn er það mikil í dag að
500.000 konur og börn eru seld
mansali á ári hverju í Evrópu einni
saman. Þar sem framboðið er ekki
nóg er eftirspurninni svarað með
þrældómi.
Það er kominn tími til að sporna
gegn þessum ört vaxandi iðnaði.
Setjum ábyrgðin á réttan stað en
það er löngu orðið tímabært. Ger-
um allt sem í okkar valdi stendur
með opinberum úrræðum og lögum
sem land byggja.
Lög sem land byggja
Eftir Hrafnhildi Hjaltadóttur
Höfundur er læknanemi.