Morgunblaðið - 16.11.2003, Blaðsíða 13

unina, við að gera söguhetjurnar ís-
lenskar. Einnig ræddi ég mikið við
Kára, son Ríkharðs gamla kennara
míns, sem ólst upp á Stöðvarfirði og
vill hvergi annars staðar vera. Hann
breytti mjög viðhorfi mínu til stað-
arins og sögunnar því upphaflega
áttu allar persónurnar að þrá það
heitast af öllu að komast í burtu.
Þetta er líka kosturinn við að veita
sér það frelsi að víkja frá handritinu
að vild meðan á tökum stendur. Ég
skrifaði það náttúrlega á ensku,
enda kann ég ekki íslensku. Ég
ákvað að vera ekkert að fá neinn til
að þýða það fyrir mig heldur lét leik-
arana gera það jafnóðum eftir því
sem þeim hentaði best. Út úr því
held ég að hafi komið miklu eðlilegri
samtöl, með orðaforða sem þeim
sjálfum er tamur.“
En hvers vegna að tvinna minni
úr gamalli íslenskri þjóðsögu saman
við svo raunsætt viðfangsefni. Er
það til þess að sýna hversu raun-
veruleikinn getur stundum verið
þjóðsagnakenndur eða þjóðsögurn-
ar raunverulegar?
Gray hlær. Hikar. Segir svo: „Góð
spurning. Líka dæmigerð íslensk
spurning. Þið eigið nefnilega til að
svara spurningum með því hvernig
þið gerið þær upp. Ætli við lítum
ekki á söguna í myndinni rétt eins
og Íslendingar sjá sögur almennt –
sem sögur. Við þvingum engar
ályktanir að, engin svör. Söguhetj-
urnar eru á ferðalagi og ná ekki á
áningarstað. Þjóðsagan er ekki
skýrð í myndinni, ekki frekar en
þjóðsögur eru skýrðar almennt.
Þennan frásagnarmáta þekkja Ís-
lendingar vel úr sínum þjóðsagna-
og bókmenntaarfi. Það veit ég því
þeir Íslendingar sem hafa séð mynd-
ina hafa brugðist á allt annan veg við
þjóðsöguminninu. Áhorfendur af
öðru þjóðerni standa hins vegar á
gati og botna ekkert í hvers vegna
við völdum að fara þessa leið en
virðast þó um leið heillaðir. Vilja
bara fá skýringu, finna út hvað þetta
táknar fyrir framvinduna. Ég get
hins vegar ekki brugðist öðruvísi við
en að segja „þetta er bara svona“
eins og ég trúi að Íslendingur myndi
svara.“
Þegar blaðamaður leggur til að
þessi þjóðsagnavísun sé viss vís-
bending um að Gray hafi orðið fyrir
áhrifum frá íslenskri kvikmynda-
gerð, sér í lagi Friðriki Þór Frið-
rikssyni, þá tekur hann undir það.
Segir það hafa veitt sér ákveðið hug-
rekki að sjá íslenskar myndir, hug-
rekki til að leyfa sér gera það sem
flestum þykir órökrétt í dag og yf-
irnáttúrlegt. Hann bætir líka við að
ákveðin íslensk kvikmynd hafi ráðið
miklu um að hann hafi komið hingað
til náms fyrir áratug. „Það var
myndin Ryð eftir Lárus Ými Ósk-
arsson. Ég sá hana á einhverri hátíð
í Bandaríkjunum og mér þótti hún
mögnuð. Þá fannst mér ég þurfa að
prófa að upplifa þessa einangrun.“
Hljómar, Bubbi og Rokk í Reykjavík
Eitt af því sem mestu réð um að
Gray valdi Ísland er hann leitaði að
landi til að nema myndlist í fyrir
áratug var yndi hans af tónlist Syk-
urmolanna. Hann langaði að búa þar
sem slík tónlist yrði til. Og áhugi
hans á íslenskri tónlist varð síst
minni af að dvelja hér, eins og
myndin gefur til kynna. Þar getur
nefnilega að heyra, við hvert mögu-
legt tækifæri, smekklegt úrval af ís-
lenskum lögum. Langflest eiga ræt-
ur að rekja til níunda áratugar
síðustu aldar, til íslenska pönktím-
ans. Þarna eru lög með Hljómum,
sem Gray segir í miklu uppáhaldi
hjá sér, Bubba, „en ekki hvað“ skýt-
ur Gray inn í, og Dúkkulísunum eða
„íslensku Nenu“ eins og Gray kallar
þessa austfirsku kvennarokksveit
sem átti sitt blómaskeið um miðbik
umrædds níunda áratugar. „Ekki
„Pamela í Dallas“ heldur hvað það
nú heitir; „skítt með það“,“ segir
Gray bjagaðri íslensku. „Okkur þótti
það lýsa stelpunum nokkuð vel, að
hætta bara í fiskinum og fara suð-
ur.“ Einnig eru í myndinni allmörg
lög sem tengjast rokkheimildar-
myndinni Rokk í Reykjavík eftir
Friðrik Þór Friðriksson, þ. á m. lög
með The Bodies, Q4U og Vonbrigði.
„Ég kynntist þeirri tónlist er ég var
hérna í námi, í partíum með íslensk-
um samnemendum mínum og varð
að nota hana.“ Tónlistin er aldrei
notuð til áhrifaauka í myndinni,
enda engin eiginleg kvikmyndatón-
list í henni, heldur er þetta það sem
krakkarnir eru að hlusta á.
„Fyrir utan það hvað mér þykir
tónlistin flott þá notaði ég þetta
gömul lög til að undirstrika stöðn-
unina í lífi þeirra. Ekki á niðrandi
máta, heldur vildi ég koma þessari
tilfinningu áleiðis enda fjallar mynd-
in alfarið um tilfinningalíf þessa per-
sóna og bara þeirra.“
Aðspurður segir Gray tónlistina
ætíð vekja athygli þegar hann hefur
sýnt erlendum áhorfendum mynd-
ina. „Þeir verða nær undantekning-
arlaust æstir í að fá að vita hvaða lög
þetta eru og hvernig hægt sé að
nálgast þau. Við þurfum að setja
þessar upplýsingar á vefinn okkar,“
segir Gray við Kim og hún jánkar og
býr til minnismiða í huganum.
„Það voru allir til í að leyfa okkur
að nota lögin sín og við kunnum
þessu íslenska tónlistarfólki kærar
þakkir fyrir. Vonandi getum við
endurgoldið greiðann með því að
koma tónlistinni á framfæri við nýja
áheyrendur.“
Þegar blaðamaður spjallaði við
Gray og Kim áttu þau pantað flug
síðar um daginn austur til Stöðv-
arfjarðar. Til stóð að sýna myndina
heimamönnum á fyrstu opinberu
sýningunni á Íslandi á föstudags-
kvöldinu (í fyrradag).
Besta Dogma-myndin
en þó engin Dogma-mynd
Þau viðurkenndu bæði að um þau
færi svolítill hrollur við tilhugsunina
um hver viðbrögðin yrðu. „Við erum
satt að segja á nálum yfir því hvað
þeim finnst um myndina. Ég vona
bara að Stöðfirðingar leggi blessun
sína yfir hana því þeir eiga svo mikið
inni hjá okkur. Voru svo einstaklega
hjálpsamir, skilningsríkir og fórn-
fúsir í garð okkar. Rétt eins og íbúar
á Hofsósi og Sauðárkróki þar sem
við skutum myndina líka.“
Þau segjast miklu smeykari við að
sýna Íslendingum myndina en öðr-
um sem ekki þekkja umhverfið og
fólkið. „Við huggum okkur við að
þetta sé búið og gert. Það sé ekkert
sem við getum lagað núna.“
Ef marka má viðbrögð við mynd-
inni á þeim fáu erlendu hátíðum sem
myndin hefur verið sýnd á þá þurfa
þau alls ekkert að óttast. Myndin
var valin til sýningar í Forum-dag-
skránni á Berlínarhátíðinni. Nokkuð
sem þykir mikill heiður fyrir unga
kvikmyndagerðarmenn. Og ekki nóg
með það heldur veitti dómnefnd
myndin sérstök Caligari-verðlaun á
hátíðinni með þeim rökstuðningi að
Gray beitti „frumlegum tækniað-
ferðum til að skapa framúrskarandi
og einkar næma sögu með sannfær-
andi leikurum á sögusviði dulmagn-
aðrar náttúru Íslands.“ Gray segist
engan veginn hafa átt von á því að
vinna nokkuð á þessari virtu hátíð.
„Hvað þá yfir höfuð að vera boðið
þangað með mynd sem varla var
kláruð er umsóknin var send inn. En
þetta hjálpar örugglega eitthvað til
og hefur þegar gert því búið er að
bjóða okkur að sýna myndina á all-
mörgum hátíðum á næstunni.“ Nú
þegar eru nokkrir erlendir gagnrýn-
endur búnir að leggja blessun sína
yfir Salt – og vel það. Þannig stað-
hæfir Tony Rayns blaðamaður Sight
and Sound Magazine í umfjöllun um
Berlínarhátíðina að myndin sé hugs-
anlega „besta dogma-myndin sem
Dogma-hreyfingin gerði aldrei“.
Þegar Gray og Kim teyguðu síð-
ustu tíu dropana var froðukaffið orð-
ið kalt og súkkulaðispænirinn einn
sat eftir í bollunum. Það var líka
mátulegt því þau þurftu að fara að
hraða sér út á flugvöll, á vit Stöðfirð-
inga.
Almennar sýningar hefjast á Salti
næstkomandi föstudag, 21. nóvember.
skarpi@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 2003 13