Morgunblaðið - 16.11.2003, Blaðsíða 36

SKOÐUN
36 SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
TILEFNI þessarar greinar er
frétt í Morgunblaðinu þ. 23. októ-
ber sl. þess efnis, að hópur fjár-
festa vildi kaupa Flugstöð Leifs Ei-
ríkssonar. Þar er m.a. haft eftir
talsmanni fjárfest-
anna að „margar
flugstöðvar í ná-
grannalöndunum
eru einkareknar og
þykir reynslan af
því góð“. Þetta seg-
ir því miður ekki
söguna alla og er nauðsyn að at-
huga mun fleiri þætti áður en
lengra er haldið á þessari braut.
Sérkenni flugvallarrekstrar
Í fyrsta lagi er, frá rekstr-
arlegum og fjárhagslegum sjón-
armiðum, litið á alþjóðaflugvöll sem
eina heild, er samanstendur af all-
mörgum samverkandi einingum.
Þar eru þýðingarmest, annars veg-
ar, brautarkerfin öll með flug-
umferðarþjónustu, slökkviliði og
annarri tengdri þjónustu og, hins
vegar, flugstöðin (eða stöðvar).
Lendingargjöld og aðflugsgjöld
(þar sem þau eru innheimt) standa
í örfáum tilfellum undir kostnaði
við brautarkerfin og aðeins þar
sem umferð er mjög mikil. Ræður
þar einkum að fastakostnaðurinn
er hár enda þarf að fjárfesta svip-
aðar upphæðir í þessum mann-
virkjum og þjónustu óháð því hvort
umferð er mikil eða lítil. Nýtingin
er hins vegar oftast léleg. Væru
lendingargjöld miðuð við að end-
urheimta þennan kostnað allan
yrðu þau víðast svo há að stór-
drægi úr flugi eða það legðist alveg
niður á sumum leiðum því að flug-
rekendur yrðu að stórhækka far-
og farmgjöld til að ná endum sam-
an. Þar sem slíkt hefði mjög nei-
kvæð áhrif á efnahag ríkja almennt
njóta flugvellir framlaga á fjár-
lögum um heim allan, þar á meðal á
Íslandi, til að svo fari ekki.
Rekstur flugstöðvar getur hins
vegar verið mjög ábatasamur. Þar
er mun auðveldara að sníða stakk
eftir vexti umferðarinnar og eftir
því sem umferðin eykst fjölgar teg-
undum varnings og þjónustu, sem
þar er arðbært að selja. Hagnaður
getur því myndast fljótt og vaxið
hratt. Almennt hafa flugvellir tekið
þá stefnu að standa ekki í versl-
unar- eða þjónustustarfsemi sjálfir
heldur veita fyrirtækjum eða að-
ilum með reynslu á hinum ýmsu
sviðum verslunar og þjónustu rétt
til slíks rekstrar, gegn gjaldi, sem
er oftast ákveðið hlutfall af heildar-
tekjum viðkomandi af rekstri
þeirra í flugstöðinni. Þetta er hag-
kvæmast fyrir flugvöllinn, sem get-
ur ekki búið yfir sérþekkingu í hin-
um ýmsu verslunar- og
þjónustugreinum, sem um er að
ræða. Eins sýnir reynslan að gæði
vara og þjónustu, sem og verðlag,
eru meiri þar sem flugvellirnir hafa
þennan máta á, en það á við um
mikinn meirihluta arðbærra al-
þjóðaflugvalla í heimi. Þeir eru
reyndar hlutfallslega fáir og sam-
kvæmt athugunum Alþjóðaflug-
málastofnunarinnar eru þeir tæp-
legast fleiri en 150 (alþjóðaflug-
vellirnir á Íslandi eru ekki meðal
þeirra) af um 1.200 alþjóða-
flugvöllum.
Sameiginlegt með öllum flug-
völlum þar sem tekjur eru umfram
kostnað er að flugstöðvarnar skila
hagnaði og það svo miklum að hann
nær að jafna hallann á rekstri flug-
brautarkerfisins og þeirri starf-
semi, sem því tengist, en eins og
getið var að ofan er sá þáttur flug-
vallarstarfseminnar rekinn með
halla í þorra tilfella. Með öðrum
orðum: Það hefur verið hagnaður-
inn af rekstri flugstöðva, sem hefur
snúið heildarrekstri flugvalla úr
tapi í hagnað. Og í þeim fjölda til-
fella þar sem það hefur ekki tekist
hefur heildarhallinn, sem skapaðist
af tapi á rekstri brautakerfisins,
minnkað og það hefur síðan lækkað
þá upphæð, sem hið opinbera hefur
þurft að leggja til flugvallarins.
Afleiðingar aðskilnaðar
og skipulagsreynsla
Það er því nauðsynlegt að flug-
vellir séu reknir sem ein heild en
ekki sé verið að skilja frá arðbæran
hluta og láta í hendur einka- eða
séraðila. Það er vegna þess að ef
hagnaður flugstöðvar væri ekki
nýttur fyrir rekstur flugvallarins
alls heldur rynni til þeirra, sem
stæðu að einkarekstri flugstöðv-
arinnar, mundi heildarhalli flug-
vallarins aukast. Til að jafna það
bil þyrfti þá að auka enn meira
framlag hins opinbera til flugvall-
arins og/eða hækka lendingargjöld
og önnur gjöld á flugrekendur og
þar með far- og farmgjöld. Þess
vegna eru alþjóðaflugvellir al-
mennt, og þá ekki síst þeir sem
arðbærir eru, ein rekstrarheild.
Þetta á við um alla helstu alþjóða-
flugvelli í nágrannalöndum okkar.
Það er reyndar athyglisvert að
áhugi einkaaðila, þar sem hann er,
beinist yfirleitt eingöngu að rekstri
flugstöðva en ekki annarri flugvall-
arstarfsemi því þeir vilja eðlilega
forðast þann stóra hluta hennar,
sem oftast er óarðbær. Það er hins
vegar réttlætismál að frekar en
fjárfestar eiga flugrekendur og
einkum farþegar þeirra, sem í raun
skapa markað og hagnað flugstöðv-
arinnar, að fá að njóta góðs af nýt-
ingu hagnaðarins til að halda niðri
lendingar- og öðrum flugvall-
argjöldum fyrir veitta þjónustu.
Til eru dæmi í þróunarlöndum
Afríku þar sem flugstöðin hefur
verið gerð að sérfyrirtæki og það
þá ríkisreknu en aðalmarkmiðið
þar að baki var að skapa fleiri góð
embætti í rikisgeiranum. Heild-
arkostnaður við flugvellina jókst og
það gerðu gjöld á flugrekendur
jafnframt í þessum löndum, þegar
þetta átti sér stað. Þá má nefna, að
eitt aðildarríkja Alþjóðaflug-
málastofnunarinnar í Karabíska
hafinu og annað í Suður-Ameríku
fengu bæði tilboð frá óháðum að-
ilum um að taka við eignarhaldi og
rekstri flugstöðvar helsta alþjóða-
flugvallar þeirra hvors um sig en
ríkin mundu áfram sjá um rekstur
allrar annarrar þjónustu á flugvell-
inum, þ.e.a.s. brauta o.s.frv. Þar
sem umræddir flugvellir voru í
báðum tilfellum reknir með halla
töldu heimamenn við fyrstu sýn að
þetta væri gott tilboð enda hafði
ekki verið gerð úttekt á arðbærni
flugstöðvarinnar annars vegar og
brautarkerfisins hins vegar. Bæði
ríkin leituðu álits Alþjóðaflug-
málastofnunarinnar, sem að athug-
uðu máli gat bent á að flugstöðv-
arnar í báðum löndunum skiluðu
dágóðum hagnaði og ef hans nyti
ekki við mundi halli flugvallanna og
þar með framlag ríkisins til þeirra
óhjákvæmilega hækka. Í öðru til-
vikanna var fyrirsjáanlegt að völl-
urinn í heild mundi verða arðbær
innan fárra ára miðað við þróun
umferðarinnar ef flugstöðin væri
ekki undanskilin. Bæði ríkin
ákváðu að fengnu þessu áliti að
selja ekki flugstöðvarnar og hefur
komið á daginn að það var fjár-
hagslega og rekstrarlega farsæl
ákvörðun. Því má heldur ekki
gleyma í þessu sambandi að traust-
ur fjárhagur er ein af meginstoðum
öryggis í rekstri flugvalla.
Þó að allir helstu alþjóða-
flugvellir nágrannalanda okkar séu
reknir undir mismunandi skipulagi
er hver flugvöllur ein rekstrarheild
rekin af sama aðilanum, sem er í
þorra tilfella hið opinbera beint
eða, oftast, óbeint. Undantekningar
eru mjög fáar og er þar helst að
nefna British Airports, almenn-
ingshlutafélag, sem rekur flesta
helstu alþjóðaflugvelli þar í landi,
þar á meðal þá við London. Í öðr-
um löndum eru flugvellirnir sjálf-
stæðar ríkisstofnanir eða hluta-
félög í ríkiseign. Í nokkrum
tilfellum hefur ríkið selt minni- og,
a.m.k. í tveimur tilfellum í Evrópu,
meirihluta hlutabréfa til einkaaðila
á frjálsum markaði. Þó virðist gæta
tregðu til að selja starfsemi eins og
alþjóðaflugvallarekstur í hendur
einkaaðilum því um er ræða einok-
unarrekstur, sem er mjög öflugur
hvati og áhrifavaldur í atvinnu- og
viðskiptalífi viðkomandi lands al-
mennt. Reynslan hefur sýnt að
einkarekstur er yfirleitt æskileg-
asta fyrirkomulagið þar sem sam-
keppni er möguleg, en hefur oftast
gefist illa í einokun. Gott dæmi er
einokunarverslunin á Íslandi en
hún var landinu verst í höndum
einkaaðila en skárri á þeim tveimur
stuttu tímabilum þá er hún var
konungsrekin.
Lokaorð
Ísland er eina Vestur-Evrópu-
landið og reyndar hið eina þróaðra
ríkja, sem enn býr við áratuga úr-
elt skipulag í rekstri flugvalla og
flugumferðarþjónustu, og hefur
það staðið starfsemi Flugmála-
stjórnar og annarri starfsemi hins
opinbera á sviði almenningsflugs
mjög fyrir þrifum, og aukið að
óþörfu framlag á fjárlögum til
þessara mála. Í öðrum þróuðum
löndum hafa þessi mál öll verið
endurskipulögð fyrir löngu með því
markmiði að gera þau rekstrarlega
og fjárhagslega sjálfstæð. Það er
hins vegar efni í mun lengri grein
en þessa. En samgönguráðherra er
þetta ljóst og hefur hann nýlega
sett á fót nefnd, sem á að gera til-
lögur um skipulag þessarar starf-
semi í framtíðinni. Uns sú nefnd
hefur skilað áliti skiptir miklu máli
að Flugstöð Leifs Eiríkssonar
verði ekki seld einkaaaðilum.
Einkarekstur flugstöðvar
Eftir Gunnar Finnsson
Höfundur starfaði í 33 ár hjá Alþjóða-
flugmálastofnuninni, síðast sem að-
stoðarframkvæmdastjóri, og var
deildarstjóri rekstrarsviðs flugvalla
og flugumferðarþjónustu í 16 ár.
Jóhannes Ásgeirsson hdl., lögg. fasteignasali
F A S T E I G N A S A L A
SUÐURLANDSBRAUT 10, 2. HÆÐ F/OFAN BLÓMASTOFU FRIÐFINNS, 108 REYKJAVÍK
SÍMI 533 1616 FAX 533 1617
OPIÐ HÚS Í DAG FRÁ KL. 14.00-17.00
ÞINGHÓLSBRAUT 43 - 2JA HERB. Á JARÐHÆÐ
Mikið endurnýjuð 2ja herbergja íbúð á jarðhæð með sérinngangi í góðu fjórbýli.
Gengið er inn í íbúðina um suðurgarð. Forstofa, opið eldhús með nýrri innréttingu,
stofa, svefnherbergi, flísalagt baðherbergi með sturtu og þvottaaðstöðu og geymslu.
Íbúðin hefur svo til öll verið endurnýjuð á sl. 3 árum þ.m.t. raflagnir, pípulagnir o.fl.
Hægt að fá keyptan bílskúr með íbúðinni. V. 9,4 m.
Dan V.S. Wiium hdl.,
lögg. fasteignasali
Erlendur Davíðsson,
lögg. fasteignasali
Hákon R. Jónsson,
sölumaður
Ólafur Guðmundsson
sölustjóri,
Netfang: kjoreign@kjoreign.is
Heimasíða: www.kjoreign.is
Sími 533 4040 • Fax 533 4041
Opið í dag frá kl. 12-14
TRAUST OG ÖRUGG ÞJÓNUSTA
Ármúla 21 • Reykjavík
BERJARIMI / SÉR GARÐUR.
Falleg og rúmgóð 3ja herb. íbúð á
jarðhæð með sér inngangi og sér
afgirtum garði og hellulagðri verönd
í suður. Steinhús sem er klætt. Laus
fljótlega. Verð: 12,7 millj. nr: 3584
VEGHÚS-ÚTSÝNI. Rúmgóð og
vel skipulögð 5 til 6herb. íbúð á
tveimur hæðum. Stórar suðvestur
svalir. Stofa, borðstofa og 4
svefnherbergi. tvær snyrtingar. Laus
strax. Áhv.húsbr. 8,0 millj.
VERÐ: 15,9 millj. nr. 3560
ROFABÆR Góð tveggja herb.
íbúð á mjög góðum stað í
árbænum. Rúmgóð stofa og opið
inn í eldhús. Parket á gólfum. Ný
eldavél. Merkt bílastæði fylgir. Verð
8,5 millj. nr. 4076
REYKJABYGGÐ-MOSFELLSB.. Gott einnar hæðar hús um 174,0
fm. ásamt innb. bílskúr.Sólstofa. Stór stofa og fjögur rúmgóð svefnherbergi.
Góðar innréttingar. Frábær staðsetning við lokaðan botnlanga. Áhv. ca.
7,0 millj. Verð: 19,7 millj. nr 3481
ÁSHOLT Glæsilegt 2ja hæða raðhús á góðum stað. Hús mjög vel
staðsett, rúmgott, tvö stæði í bílageymslu. Laust eftir samkomulagi. Ekkert
áhvílandi. Eign fyrir vandláta. Verð 22,9 millj. nr 3756
VALLARHÚS Endaraðhús í góðu ástandi, hæð og rishæð. Afgirt góð lóð.
m. sólpalli. Stutt í skóla og aðra þjónustu. Gott skipulag. Nr. 3758
VANTAR VANTAR Okkur vantar allar stærðir eigna vegna mikillar sölu
undanfarið. Skoðum og verðmetum samdægurs. Hafið samband við
sölumenn.
FRÓÐENGI M/BÍLSKÝLI. Rúmgóð 5 til 6 herb. íbúð á tveimur hæðum
ásamt stæði í sameiginlegu bílskýli. Tvennar suður svalir. Gott útsýni. Húsið
stendur við lokaðan botnlanga. Stutt í sóla og flesta þjónustu. Verð: 15,7
milj. nr. 3583
SEILUGRANDI M/BÍLSKÝLI. Rúmgóð og falleg 2ja herb. íbúð á
1.hæð með sér inngangi og sér bílastæði í sameiginlegri bílgeymslu. Suður
svalir. ATH. LAUS STRAX. Áhv. húsbréf VERÐ: 10,9 millj. nr. 3581
GOÐABORGIR Mjög vel staðsett íbúð í fallegu umhverfi. Íbúðin er mjög
góð með sérinngang, sér lóðarskika til afnota og tengt f. þvottavél í íbúð.
Hús og lóð snyrtileg. Stærð 67 fm. Verð 9,9 millj.
jöreign ehf
Fjársterk fjölskylda var að selja stórt hús í Foldahverfi, Grafar-
vogi. Þau vantar góða 4ja herbergja íbúð í sama hverfi. Lítið
rað- eða parhús kemur einnig til greina. Íbúðin þarf að vera á
jarðhæð eða í lyftublokk.
Nánari upplýsingar veitir Níels Sveinsson í síma 575 8582
og 866 8686 eða á netfanginu fmg@fmg.is
Sími 575 8585 - Spönginni 37 - 112 Reykjavík
OPIÐ
VIRKA DAGA
FRÁ kl. 9-18.
OPIÐ
LAUGARDAGA
FRÁ kl. 13-15
Vantar 4ja herb. íbúð í Grafarvog
GAGNASAFN
MORGUNBLAÐSINS
mbl.is