Morgunblaðið - 18.11.2003, Blaðsíða 24

LISTIR
24 ÞRIÐJUDAGUR 18. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
DAGSKRÁ helguð skáldi mánaðar-
ins, Matthíasi Johannessen, var í
Þjóðmenningarhúsinu á Degi ís-
lenskrar tungu, síðastliðinn sunnu-
dag. Guðrún Jóhanna Jónsdóttir
söng við undirleik Ólafs Vignis Al-
bertssonar lög eftir Jón Ásgeirsson
og Pál Ísólfsson við ljóð Matthíasar
og Sigurður Skúlason leikari las úr
verkum Matthíasar. Þá spjallaði
skáldið sjálft um verk sín.
Morgunblaðið/Þorkell
Matthías Johannessen, Guðríður Sigurðardóttir forstöðumaður Þjóðmenningarhússins og Jón Ásgeirsson.
Ólafur Vignir Albertsson og Guðrún Jóhanna Jónsdóttir söngkona.
Dagskrá um
skáldskap
Matthíasar
ÞEIR þrennir tónleikar helgar-
innar sem hér er fjallað um eiga það
sameiginlegt að vera allir hljóðfæra-
tónleikar og á hverjum og einum var
tónlistin helguð ákveðnu tímabili
tónlistarsögunnar. Á þeim fyrstu
var flutt íslensk tónlist frá lokum 20.
aldar og upphafi þeirrar 21. þar sem
hljóðfærin voru nýtt til hins ýtrasta
með ýmsum óhefðbundnum aðferð-
um og hljóðum ásamt tónbandsnotk-
un. Á þeim næstu voru verk norður-
þýskra meistara orgeltónlistar, þar
á meðal Bach sem var fyrstur org-
elleikara til að nota alla fimm fing-
urna við hljómborðsleik og var fyrir
vikið hæddur opinberlega í ræðu og
riti svo að elsti sonur hans þurfti að
standa í bréfaskriftum til að verja
gjörðir föður síns. Á þeim þriðju var
flutt létt og í eyrufallandi Vínartón-
list frá síðari hluta 18. aldar. Á þeim
tíma voru einmitt mjúku eða stig-
lausu styrkleikabreytingarnar að
ryðja sér til rúms og þóttu ákaflega
ómúsíkalskar og sá Leopold Mozart
sig tilneyddan að vara son sinn
Wolfgang við þessarri firru.
Tónleikarnir í tónleikaröðinni
15:15 á Nýja sviði Borgarleikhússins
voru að þessu sinni helgaðir dúóum
eftir Atla Heimi Sveinsson sem hafa
samheitið Grand duo concertante.
Atli hefur samið fimm dúó undir
þessu heiti sem bera númerin I–V
og voru þrjú fyrstu og það síðasta
flutt á þessum tónleikum. Það sem
bindur þessi stóru dúó saman fyrir
utan nafnið er notkun tónbands. Á
tónbandinu hafa söngkonurnar Mar-
grét Pálmadóttir, Jóhanna Þórhalls-
dóttir og Jóhanna Linnet ásamt
börnum af Nesinu með fóstrum sín-
um lagt fram liðsinni sitt með ýms-
um hljóðum og söng. Öll fjögur dúó-
in sem hér voru flutt eiga það
sameiginlegt að Atli gerir miklar,
fjölhæfar og teknískar
kröfur til flytjendanna
jafnt og hljóðfæranna.
Hann teygir oft á tíð-
um þolið til hins ýtr-
asta hjá hljóðfærum,
hljóðfæraleikurum og
áheyrendum og getur
einnig að sama skapi
verið fallega blíður og
melódískur. Öll verkin
eru samin fyrir
ákveðna hljóðfæraleik-
ara sem Atli þekkir vel
og treystir. Þetta gerir
honum kleift að nýta
hæfileika hvers og eins
til hins ýtrasta.
Grand duo concert-
ante I (Handanheimar) er samið
1991 fyrir Guðrúnu Birgisdóttur og
Martial Nardeau og frumflutt af
þeim. Samspil kvenna- og barna-
raddanna á tónbandinu við flauturn-
ar svo og samtöl flautnanna er allt
smekklega útfært frá hendi Atla og
verkið gefur oft tilefni til að íhuga
hvað sé handan hins sýnilega heims
og hvar mörkin eru við Handanheim
og þegar tónlistin deyr út í eilífðina í
lokin er þögnin eins og framhald og
um leið spurning. Túlkun þeirra
Guðrúnar og Martial og samspil allt
var óaðfinnanlegt og gerði verkið
hrífandi og aðlaðandi.
Grand duo concertante II (Schu-
mann er skáldið) fyrir flautu, klarin-
ett og tónband samdi Atli 1993 fyrir
Kolbein Bjarnason og Guðna Franz-
son. Verkið er í fjórum þáttum sem
allir sækja titla til verka Schu-
manns. Og í lokaþættinum má heyra
Adagióið úr A-dúr kvartett Schu-
manns leikið veikt af tónbandinu
sem annars er notað á svipaðan hátt
og í fyrsta dúóinu. Flutningur þeirra
Kolbeins á þverflautu og bassaflautu
og Guðna var góður eins og von var
á og skynjaði maður oft geðsveiflur
Schumanns í gegnum verkið.
Grand duo concertante III (Opnar
dyr) fyrir flautu, selló og tónband
samdi Atli 1995 fyrir Áshildi Har-
aldsdóttur flautuleikara og Bryndísi
Höllu Gylfadóttur
sellóleikara og frum-
fluttu þær verkið í Par-
ís í mars 1995. Hér sáu
þeir Kolbeinn Bjarna-
son og Sigurður Hall-
dórsson um flutninginn
og komu sínu vel til
skila að venju. Verkið
er í fjórum þáttum og
notar Atli enn barna-
og kvenraddir á tón-
bandinu en þó með nýj-
um effektum og hefur
bætt við flautu og selló-
leik. Verkið er flutt
sem ein heild án áber-
andi kaflaskila.
Grand duo concert-
ante V (...til vökunnar helkalda voða-
draums). fyrir sópran-, baritónsaxa-
fón og tónband er samið 2001 fyrir
Vigdísi Klöru Aradóttur og Guido
Baeumer. Enn tengir Atli saman
fyrri dúó með tónbandinu og hefur
enn bætt við rásum og nú er tón-
bandið orðið ansi kröftugt og
drekkti oft á tíðumn saxafónunum
sem þandir voru út á ystu mörk tón-
sviðsins og getu og komust þau Vig-
dís og Guido mjög vel frá sínu.
Allir listamennirnir sem hér komu
fram eru löngu þjóðkunnir fyrir
færni sína og þarf því ekkert að orð-
lengja um frammistöðu þeirra sem
var aðdáunarverð.
Það er engin lygi að segja að það
sé töluvert áreiti fyrir eyru og höfuð
hlustandans að innbyrða þessi fjög-
ur löngu dúó á einum tveggja tíma
tónleikum með mjög stuttu hléi.
Verkin eru mjög misjafnlega eyrna-
væn, sum nokkuð vel og önnur
minna eins og gengur og gerist og er
breytilegt eftir smekk og þjálfun
hvers og eins. Samt hefði undirrit-
aður gjarnan viljað heyra öll dúóin
fimm í réttri tímaröð.
Norður-þýskir
barokkmeistarar
Barokktónskáldin Dietrich Buxte-
hude (1637–1707), Johann Pachelbel
(1653–1706) og Georg Böhm (1661–
1733) voru allir samtímamenn Jo-
hanns Sebastians Bach (1685–1750)
og höfðu allir mikil áhrif á meist-
arann. Þegar Bach var við nám í Lü-
neburg sat hann löngum stundum
við orgelbekk Böhms í Jóhannesar-
kirkjunni og naut tilsagnar hans, þó
svo að hann væri ekki formlegur
nemandi Böhms. Pachelbel var org-
anisti í fæðingarbæ Bachs nokkrum
árum áður en meistarinn kom í
heiminn og því þekktur þar og gam-
all samstarfsmaður pabba gamla.
Bach kynnti sér snemma tónsmíða-
tækni Pachelbels með því að afrita
verk hans. Einnig er þekkt sú saga
þegar Bach fór fótgangadi til Lü-
beck til að hlýða á og kynnast meist-
ara Buxtehude í Maríukirkjunni og
dvaldi þar mun lengur en til stóð.
Það var því vel til fundið hjá Kára
Þormar organista í Áskirkju að leika
eingöngu verk fjórmenninganna á
tónleikunum á sunnudaginn var.
Kári lék Prelúdíu og fúgu í D dúr
BuxWV 139 eftir Buxtehude, Partít-
una Was Gott tut das ist wohlgetan
eftir Pachelbel, Orgelkóral yfir faðir
vorið, Vater unser im Himmelreich,
eftir Böhm og þrjú verk eftir Bach,
Tríósónötu nr. 4 í e moll BWV 528,
Orgelkóralinn BWV 645, Wachet
auf, ruft uns die Stimme, sem upp-
haflega var tenóraría úr kantötu nr.
140 en Bach umskrifaði sjálfur fyrir
orgel og síðast Orgelkonsertinn nr. 2
í a moll BWV 593 sem byggður er á
konsert op. 3 nr 8 eftir Vivaldi.
P. Brun Orgel Áskirkju er hljóm-
hreint og skýrt og því mjög vel fallið
fyrir þessa tegund norður-þýskra
barokkorgelverka. Tríósónata
Bachs er mjög erfið í flutningi og
registreringin naut sín ekki alltaf til
fulls og verður það að skrifast á upp-
setningu orgelsins, en orgelkórallinn
BWV 645 og Konsertinn BWV 593
hljómuðu sérlega vel og voru verð-
ugir lokatónar tónleikanna.
Mozart að mestu
Aðrir tónleikar í samstarfi Tríós
Reykjavíkur og Hafnarborgar voru
helgaðir Mozart og vini hans Jan K.
Vanhal, sem einnig gekk undir nafn-
inu Johann Baptist Wanhal.
Gunnar Kvaran var í fríi, en þau
Guðný Guðmundsdóttir og Peter
Máté voru á sínum stað og gestur
þeirra að þessu sinni var Sigurður
Ingi Snorrason klarinettleikari. Allt
eru þetta þjóðkunnir listamenn sem
fyrir löngu hafa spilað sig inn í
hjarta áheyrenda.
Vanhal var tónskáld, fiðluleikari
og organisti, fæddur í Bæheimi 1739
og hélt til Vínarborgar til náms og
kennslu, dvaldi á Ítalíu 1769–1771 en
hélt þá aftur til Vínar þar sem hann
lést 1813. Hann var góður vinur
Haydns og Mozarts sem og kennara
síns Dittersdorf og lék í strengja-
kvartettum með þeim öllum. Mörg
verka hans voru einmitt frumflutt af
Haydn í höllum Esterházy-fjölskyld-
unnar. Eftir Vanhal voru flutt Tríó í
Es dúr Op. 20 nr. 5 fyrir klarinettu,
fiðlu og píanó og Sónata í B dúr fyrir
klarinettu og píanó. Mozart samdi
flest sín klarinettverk fyrir Stadler
vin sinn og fluttu þeir mörg þeirra
saman, svo mun t.d. vera með Ad-
agioið í F dúr KvV 580a fyrir klarin-
ett og píanó og Tríóið KV 498 í Es
dúr fyrir klarinett, víólu og píanó.
Einnig voru flutt Sónata KV 301
(293a) og Rondó úr Haffnerserenöð-
unni (kvöldlokkunni) fyrir fiðlu og
píanó, það síðara í útsetningu Fritz
Kreislers.
Peter stóð undir nafni og stóð sem
klettur í gegnum alla tónleikana,
öruggur og fumlaus að vanda og
virtist ekkert hafa fyrir lífinu. Klar-
inettið og fiðlan náðu að mynda fal-
legan samhljóm hjá Sigurði og Guð-
nýju og hvort um sig fór á kostum í
einleiksverkunum. Má þar nefna
Rondóið úr Haffnerkvöldlokkunni
þar sem Guðný sendi slíka útgeislun
að salurinn sat sem lamaður á með-
an. Einnig má nefna Vanhal sónöt-
una hjá Sigurði sérstaklega, en það
er erfitt að gera upp á milli verk-
anna sem voru öll sérlega vönduð og
vel mótuð í flutningi og samspil
þeirra þremenninganna var mjög
gott.
Þrennir tónleikar –
ólíkir í tíma og rúmi
TÓNLIST
Borgarleikhúsið
15:15 TÓNLEIKARÖÐ
Atli Heimir Sveinsson: Grand duo con-
certante I, II, III & V. Guðrún Birgisdóttir,
Martial Nardeau og Kolbeinn Bjarnason á
flautur, Guðni Franzson á klarinett, Sig-
urður Halldórsson á selló, Vigdís Klara
Aradóttir á sópransaxófón og Guido
Beaumer á barítonsaxófón. Laugardag-
urinn 15. nóvember 2003 kl. 15.15.
Áskirkja
ORGELTÓNLEIKAR
Kári Þormar leikur orgelverk eftir D.
Buxtehude, J. Pachelbel, Georg Böhm og
J. S. Bach. Sunnudagurinn 16. nóvember
2003 kl. 17.00.
Hafnarborg
KAMMERTÓNLEIKAR
Tríó Reykjavíkur (Guðný Guðmundsdóttir
á fiðlu og víólu og Peter Máte á píanó),
gestur Sigurður Ingvi Snorrason á klarin-
ett. Verk eftir Jan Vanhal og W. A: Moz-
art. Sunnudagurinn 17. nóvember 2003
kl. 20.00.
Jón Ólafur Sigurðsson
Atli Heimir Sveinsson
LISTAMANNS-
SPJALL Ólafs
Elíassonar í fyrir-
lestrasal Tate
Modern í London
verður sent út
beint á Netinu kl.
18.30 í dag. Gest-
um gefst færi á að
fylgjast með
spjallinu á stóru
sýningartjaldi í fjölnotasal Lista-
safns Reykjavíkur, Hafnarhúsinu.
Viðmælandi Ólafs er Dominic Wills-
don sem er sýningarstjóri hjá Tate
Modern.Vefslóð safnsins er
www.tate.org.uk.
Ólafur Elías-
son á Netinu
Ólafur Elíasson
ÚLFHILDUR
Dagsdóttir bók-
menntafræðingur
heldur erindi um
myndbönd Bjark-
ar í Þjóðarbók-
hlöðunni kl. 20
annað kvöld.
Erindið er í
tengslum við sýn-
inguna „Humar
eða frægð – Smekkleysa í 16 ár“.
Erindi um Björk
Björk
♦ ♦ ♦
ÍSLENDINGAR eru langötulastir
Norðurlandabúa að fara í leikhús að
því er kom fram á vefsíðu norsku út-
varpsstöðvarinnar P4 á dögunum.
Þannig voru leikhúsheimsóknir Ís-
lendinga um 74 fyrir hverja 100 íbúa
í fyrra, en samsvarandi tölur fyrir
hin Norðurlöndin eru 44 leikhúsferð-
ir í Danmörku, 38 í Svíþjóð, 35 í
Finnlandi og loks rekur Noregur
lestina með 33 leikhúsheimsóknir.
Norska dagblaðið Aftenposten
fjallaði einnig um málið og kom þar
fram að þrátt fyrir slælegan leik-
húsáhuga Norðmanna hefur leikhús-
ferðum þar í landi engu að síður
fjölgað um 20.000 frá 1996 en dönsk-
um leikhúsgestum hefur fækkað um
25.000 á sama tíma.
Alls eiga Norðurlandabúar að baki
um 9,2 milljónir leikhúsheimsókna
árið 2002 og hefur leikhúsferðum því
fjölgað um 170.000 frá því 1995.
Íslendingar
fara oftast
í leikhús
♦ ♦ ♦
HLÍN Agnars-
dóttir leikstjóri
kynnir sænska
leikskáldið Lars
Norén í kaffistofu
Norræna hússins
á fimmtudags-
kvöldið kl. 21.
Hlín hefur þýtt
tvö verka hans á
íslensku, Frukt-
ansvärd lycka og Löven i Vallom-
rosa, sem á íslensku fengu titlana
Hræðileg hamingja og Laufin í
Skuggadal. Hlín hefur fengið tvo
leikara, þau Steinunni Ólafsdóttur
og Valdimar Flygenring, til að leika
brot úr báðum verkunum.
Fjallað um
Lars Norén
Lars Norén