Morgunblaðið - 18.11.2003, Blaðsíða 28
28 ÞRIÐJUDAGUR 18. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Y
FIRSKRIFT ráðstefn-
unnar, sem á annað
hundrað manns sóttu,
var „Íslenskur áliðnað-
ur – ný meginstoð
efnahagslífsins“. Með því var verið
að benda á að áliðnaðurinn hér á
landi er orðin ein mesta útflutnings-
greinin. Vöxturinn er ekki bara
bundinn við Ísland, heldur er stöðugt
verið að framleiða meira ál á heims-
markaði, svo mikið að framboðið er
talsvert umfram eftirspurnina, eins
og fram kom í máli fyrirlesara á ráð-
stefnunni. Þó var ekki að heyra að
það ylli mönnum sérstökum áhyggj-
um.
Milljón tonn árið 2010?
Í erindi Ragnars Guðmundssonar,
framkvæmdastjóra fjármála- og
stjórnunarsviðs Norðuráls á Grund-
artanga, kom m.a. fram að útflutn-
ingsverðmæti áls og annarrar stór-
iðju, einkum kísiljárns, myndi nærri
þrefaldast á næstu árum. Verðmætið
á síðasta ári hefði verið um 35 millj-
arðar króna en miðað við stækkun
Norðuráls og tilkomu Alcoa yrði
verðmætið á bilinu 75 til 90 milljarð-
ar árið 2008. Það yrði um 38% af öllu
útflutningsverðmæti þjóðarinnar,
miðað við um 20% í fyrra, og kæmi
næst á eftir sjávarútveginum. Miðað
við svipaðan afla og í dag taldi Ragn-
ar að hlutur sjávarútvegs í útflutn-
ingsverðmæti Íslands yrði um 50%
árið 2008 en á síðasta ári var hlut-
fallið um 62%. Spáði Ragnar því að
árið 2010 gætu rúm milljón tonn af
áli verið framleidd hér á landi, ef
stækkunaráform Alcan í Straumsvík
gengju eftir. Árið 2008 gæti ársfram-
leiðslan numið um 700 þúsund tonn-
um, en til samanburðar var hún 274
þúsund tonn á síðasta ári.
Ragnar greindi einnig frá áhrifum
Norðuráls á umhverfi sitt á Vestur-
landi. Þau hefðu almennt verið já-
kvæð, bæði með fjölgun íbúa og
hærri tekjum þeirra og minnkandi
atvinnuleysi. Sem dæmi um mikinn
áhuga á störfum hjá Norðuráli sagði
Ragnar að árið 1998 hefðu um 1.500
manns, um 1% alls vinnuafls í land-
ársins 1973, hefði þróun r
verið niður á við. „En við
aldrei ná núllinu,“ sagði Na
hughreysta viðstadda og
hlátur fyrir.
Nappi sagði samkeppni
hafa aukist stöðugt, ekki ba
fyrirtækja, heldur við aðra
tegundir. Framleiðslan o
leiðslugetan væri jafnfr
aukast og hlutur stærstu f
anna um leið að minnka með
verum, einkum í Kína og R
Þannig hefðu sex stærstu fy
framleitt um 45% af öllu á
inum árið 2002 en samsvara
ur þeirra verið 77% árið 197
sagði framboð og eftirspurn
hafa nokkurn veginn haldist
frá árinu 1998 en nú væri s
að í hinum vestræna heim
framboðið 20,9 milljónum to
en eftirspurnin 20,5 m
tonna.
Sagði Nappi ennfremur
sinna aukinni framleiðsl
næstu árum þyrfti eftirspur
að aukast um 4%. Tók ha
um álver sem væru að hæ
semi á þessu ári, sem a
framleitt um 500 þúsund
sama tíma væru álfyrirt
reisa ný álver á þessu ári s
framleitt nærri 800 þúsu
Áform væru uppi um 500
tonna aukningu árið 2004, n
þúsund tonna álver ættu
Kanada, Dubai og Bahrein
og sagðist Nappi hafa á
stundu í undirbúningi fyr
síns bætt Íslandi á kortið f
2006 og 2007 vegna st
Norðuráls og tilkomu Al
væri þetta aukning um 2,8
inu, sótt um 150 störf í álverinu. Nú
væri svo komið að næsthæstu með-
allaunin á Vesturlandi væru greidd á
Grundartanga, næst á eftir sjávarú-
veginum. Meðallaun starfsmanna
Norðuráls hefðu verið 35% yfir með-
altali á landinu á síðasta ári.
Valgerður Sverrisdóttir iðnaðar-
ráðherra ávarpaði ráðstefnugesti.
Sagði hún raunverulegan ávinning
hafa orðið af uppbyggingu áliðnaðar
hér á landi. Með minni möguleikum á
auknum vexti í hefðbundnum at-
vinnugreinum, eins og landbúnaði og
sjávarútvegi, hefðu stjórnvöld lagt
mikla áherslu á að auka fjölbreytni í
atvinnulífinu. Ferðaþjónustan væri í
örum vexti og uppbygging í áliðnaði
hefði tekist afar vel. Hún sagði góða
reynslu vera af þeim álverum sem
störfuðu hér á landi, Norðuráli og
Alcan, áður Ísal. Þau hefðu haft góð
áhrif á sitt nánasta umhverfi.
Að sögn Valgerðar hefur veriðp
skipuð nefnd til að fjalla um mögu-
leika og frekari þróun áliðnaðar hér
á landi. Formaður nefndarinnar hef-
ur verið skipaður Garðar Ingvars-
son, sem lengi hefur stýrt markaðs-
skrifstofu iðnaðarráðuneytisins og
Landsvirkjunar, MIL.
Framboðið meira en
eftirspurnin
Dr. Carmine Nappi, yfirmaður
greiningardeildar Alcan í Kanada,
móðurfyrirtækis álversins í
Straumsvík, flutti erindi um stöðu ál-
markaðarins á heimsvísu, þróun
hans og horfur, ógnir og tækifæri. Í
máli Nappis kom m.a. fram að álverð
undanfarin fimm ár hefði sveiflast til
en hefði jafnt og þétt hækkað á þessu
ári. Yfir lengra tímabil, allt aftur til
Álið nálgast fi
Ráðstefna um íslenskan áliðnað á Hótel No
í gær var fyrsti atburðurinn sem fyrirtæk
Norðurál, Alcan og Alcoa standa að í samein
Björn Jóhann Björnsson sat ráðstefnuna, r
við einn fyrirlesarann og fann hve mikil bjar
er ríkjandi um framtíð áls.
Guðfinna S. Bjarnadóttir, rektor Háskólans í Reykjavík, var ráðstefnustjóri og er hér á fremsta bekk á
stóðu að ráðstefnunni, þeim Mike Baltzell frá Alcoa, dr. Carmine Nappi frá Alcan í Kanada og Ragnari
FORSTÖÐUMAÐUR Alþjóðlegu áliðnaðarstofn-
unarinnar, Robert John Chase, segir í viðtali við
Morgunblaðið að Ísland geti auðveldlega tekið
forystu í áliðnaðinum á næstu árum þar sem tvö
af stærstu álfyrirtækjum heims, Alcoa og Alcan,
hafi komið sér fyrir hér á landi og Norðurál sé í
örum vexti. Chase flutti fyrirlestur á álráðstefn-
unni á Hótel Nordica í gær um sjálfbæra þróun í
áliðnaði, verkefni sem stofnun hans, Int-
ernational Aluminium Institute (IAI), vinnur að.
Snýr verkefnið einkum að félagslegum, um-
hverfislegum og efnahagslegum áhrifum álvera
á þau samfélög sem þau búa í. Unnið er eftir
ákveðnum markmiðum sem álfyrirtækin hafa
sett sér að ná á næstu árum og áratugum. Meðal
þeirra markmiða er að fyrir árið 2010 hafi út-
blástur mengandi efna frá álverum dregist veru-
lega saman, t.d. um 80% í flokki flúorkolefn-
issambanda miðað við hvert framleitt tonn árið
1990. Árið 2001 var staðan sú að útblástur efn-
anna hafði minnkað um 70% frá árinu 1990. Af
öðrum markmiðum IAI má nefna að draga á úr
slysatíðni í álverum um 50% fyrir árið 2010 frá
því sem var árið 2000.
a
þ
l
f
u
a
t
o
ú
k
a
r
H
u
m
b
i
h
s
f
s
i
s
Chase segir að eftirspurn eftir áli um þessar
mundir sé mikil. Hráefnið eigi sér bjarta fram-
tíð. Reiknað sé með enn meiri notkun á áli til að
framleiða samgöngutæki eins og flugvélar og
bíla. Ársframleiðslan hjá álfyrirtækjunum sé í
dag um 26 milljónir tonna og verði nálægt 30
milljónum í lok þessa áratugar. Hann segir álið
vissulega eiga í samkeppni við önnur hráefni í
framleiðsluiðnaði, einkum plast og kolefnistrefj-
Ísland getur tekið forystu
Morgunblaðið/Kristinn
Robert J. Chase, forstöðumaður IAI í London.
KJARASAMNINGAR OG
ÞARFIR EINSTAKLINGSINS
Verzlunarmannafélag Reykjavík-ur hefur á undanförnum árumhaft frumkvæði að ýmsum at-
hyglisverðum nýjungum í kjarabar-
áttu. Þannig samdi félagið í síðustu
kjarasamningum um svokallað mark-
aðslaunakerfi, en með því er leitazt við
að taka mið af aðstæðum og getu ein-
stakra fyrirtækja eða fyrirtækjahópa
til að greiða hærri laun, og jafnframt
lögð áherzla á að ávinningur hagræð-
ingar skili sér til launþega. VR hefur
lagt áherzlu á að framleiðniaukning í
fyrirtækjum nýtist til þess að launþeg-
ar geti unnið styttri vinnuviku og þann-
ig haft meiri tíma fyrir fjölskyldu sína
og áhugamál.
Á fundi Landssambands íslenzkra
verzlunarmanna sl. föstudag viðraði
Gunnar Páll Pálsson, formaður VR,
hugmyndir sem sumar hverjar hafa
heyrzt áður, um aukið valfrelsi laun-
þega um form á kjarabótum. „Markmið
kjarasamninga hlýtur að vera að
tryggja viðunandi starfskjör fyrir hóf-
legan vinnutíma og auka þannig lífs-
gæði fólks. Sveigjanleiki á vinnumark-
aði þarf að vera til staðar til hagsbóta
fyrir alla aðila og miðast við þarfir
hvers og eins. Kjarabarátta á næstu ár-
um mun því mótast meira en áður af
hagsmunum og þörfum einstaklings-
ins. Af þeim sökum þarf að taka aukið
tillit til þátta eins og fjölskyldu, mennt-
unar, hæfni, ábyrgðar og aldurs,“ sagði
Gunnar Páll í ræðu sinni á þinginu.
„Launþegar líta mjög mismunandi aug-
um á samsetningu launa sinna og bygg-
ist það að stórum hluta á aldri viðkom-
andi. Ég tel að við verðum að gefa
launþegum aukinn möguleika á því að
velja með hvaða hætti þeir taka kjara-
bætur sínar hverju sinni, t.d. er varðar
laun, orlof og lífeyri.“
Meðal þeirra möguleika, sem Gunn-
ar Páll benti á, var að í stað beinnar
launahækkunar gæti fólk valið hærri
iðgjaldagreiðslur í lífeyrissjóð, lengra
orlof eða námsleyfi.
Hér stígur VR enn eitt athyglisvert
skref í átt frá þeirri yfirþyrmandi við-
leitni til miðstýringar, sem ríkt hefur í
gerð kjarasamninga á Íslandi. Í síðustu
samningum VR og vinnuveitenda má
segja að viðurkennt hafi verið að taka
verði mið af aðstæðum og rekstri ein-
stakra fyrirtækja eða fyrirtækjahópa, í
stað þess að miða launataxta við
greiðslugetu verst settu fyrirtækj-
anna, eins og tilhneiging hefur verið til.
Verði þær hugmyndir, sem Gunnar Páll
viðraði, að veruleika má segja að tekið
hafi verið tillit til þess að launþegum
hentar ekki öllum það sama þegar
gerður er kjarasamningur. Sá sem á
t.d. húsnæði sitt skuldlaust, er búinn að
koma upp börnum sínum og farinn að
horfa til elliáranna, er jafnvel líklegri
til að vilja bætt lífeyriskjör en beina
launahækkun. Sá, sem telur sig fremur
þurfa meiri tíma með fjölskyldunni en
meiri peninga, velur hugsanlega lengra
orlof. Sá, sem telur að hann þurfi að
bæta möguleika sína í harðnandi sam-
keppni á vinnumarkaðnum velur e.t.v.
fremur námsleyfi en launahækkunina.
Það hljóta að vera gagnkvæmir hags-
munir vinnuveitenda og launþega að
þessar hugmyndir fái nánari skoðun.
Þær geta stuðlað að því að fyrirtækin
fái bæði betra og ánægðara starfsfólk
og að launþegar fái valið á milli þeirra
mismunandi lífsgæða, sem launavinnan
gerir þeim kleift að njóta.
SKAPANDI MÁLNOTKUN
SPAUGSTOFUNNAR
Töluverð tímamót urðu hvað viðhorftil íslenskrar tungu varðar er
skáldinu og söngvaranum Megasi
(Magnúsi Þór Jónssyni) voru veitt
verðlaun Jónasar Hallgrímssonar á
Degi íslenskrar tungu árið 2000. Í rök-
stuðningi sínum fyrir verðlaunaveit-
ingunni þá sagði ráðgjafanefnd
menntamálaráðherra m.a. að „íslenska
menningu og menningararf [skoði
Megas] með gagnrýnum og hvössum
hætti og [veiti] hlustendum og lesend-
um sínum nýja sýn á viðteknar hug-
myndir. Megas hefur haft mikil áhrif á
skáldskap, tónlist og ekki síst á gerð
dægurlagatexta á síðustu áratugum og
hvatt ungt fólk til að kanna möguleika
móðurmálsins í stað þess að flýja á náð-
ir enskunnar.“ Ljóst er að þeir sem
veittu Megasi verðlaunin í þetta sinn
voru sér fyllilega meðvitandi um
framþróun tungunnar, ekki síst mikil-
vægi þess að þeir möguleikar sem móð-
urmálið býr yfir höfði til unga fólksins
– þeirra sem munu bera íslenskt mál
inn í framtíðina.
Ekki er svo ýkja langt síðan að
óhugsandi hefði verið að veita viður-
kenningu er lýtur að íslenskri tungu
fyrir grín og glens – jafnvel þó það væri
flutt á góðu máli. Slíkt hefði þótt bera
vott um skort á virðingu fyrir tungunni
og því farsælla að beina athyglinni að
alvarlegri efnistökum og upphafnari
meðferð málsins. Það má því líta svo á
að enn eitt blað hafi verið brotið með
tilliti til víðsýni á Degi íslenskrar tungu
sl. sunnudag, er Spaugstofunni var
veitt sérstök viðurkenning fyrir fram-
lag sitt til viðgangs móðurmálsins á
undanförnum árum. Eins og segir í
rökstuðningi ráðgjafanefndarinnar um
veitingu sérstakrar viðurkenningar til
Spaugstofunnar hefur þeim „tekist ein-
staklega vel að ná til ólíkra aldurshópa
og þeir kunna þá list að bregða á leik
með tungumálið þannig að eftir er tek-
ið“. Enda sagði Tómas Ingi Olrich,
menntamálaráðherra, það ljúft að hlíta
þeim ráðum nefndarinnar að veita
Spaugstofunni viðurkenninguna „fyrir
skemmtilega og skapandi málnotkun í
bundnu máli og óbundnu“.
Íslensk tunga er lifandi tæki. Sú
samræða sem hún felur í sér spannar
ekki einungis hátíðleika og hugmyndir
okkar um íslenskt þjóðerni, heldur
einnig öll þau svið önnur sem í mannlíf-
inu leynast; ádeilu, glens og grín, orð-
ræðu vísinda og þekkingar af öllu tagi,
fagmál, tískufyrirbrigði og hversdags-
mál. Einungis ef ungum jafnt sem öldn-
um tekst að vinna með tunguna á skap-
andi hátt, móta hana til að finna öllum
sínum hugsunum þann farveg er þeir
eru sáttir við, mun íslenska standa af
sér boðaföll annarra málheima sem
óhjákvæmilega dynja á máltilfinningu
okkar allra í samtímanum. Það skiptir
því miklu að hvetja þá til dáða sem í
málnotkun sinni sýna djörfung og
skapandi þrótt, öðrum til eftirbreytni.