Morgunblaðið - 19.11.2003, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 MIÐVIKUDAGUR 19. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
V
algerður Sverrisdóttir viðskiptaráð-
herra sagði á Alþingi í gær að ýmis
teikn væru á lofti um að útlánaskriða
væri að hefjast hjá bönkunum.
„Minnugir útlánaaukningarinnar
um aldamótin verða bankarnir að fara að öllu með
gát í því hagvaxtarskeiði sem framundan er,“
sagði ráðherra. Ummælin féllu í umræðu utan
dagskrár um afkomu bankanna. Álfheiður Inga-
dóttir, varaþingmaður Vinstrihreyfingarinnar –
græns framboðs, var málshefjandi umræðunnar
en viðskiptaráðherra var til andsvara.
Álfheiður sagði m.a. að það væri ljóst að einka-
væðing bankanna hefði leitt til fákeppni eða enn
frekari samþjöppunar auðs og valds í viðskiptalíf-
inu. „Ofsagróði bankanna á þessu ári hefur í engu
skilað sér til almennra viðskiptamanna,“ sagði
hún. Viðskiptaráðherra sagði á hinn bóginn að
hlutafélagavæðing bankanna og síðar einkavæð-
ing þeirra ásamt breytingum á lagaumhverfi fjár-
málamarkaðarins væri einhver best heppnaða að-
gerð stjórnvalda í langan tíma. „Skilvirkur
fjármálamarkaður skiptir sköpum fyrir sam-
keppnishæfni íslensks atvinnulífs. Bankarnir eru
betur reknir en áður og vaxtamunur hefur minnk-
að á undanförnum árum. Tæknilega er bankakerf-
ið gott og veitir góða þjónustu,“ sagði ráðherra.
Álfheiður vakti athygli á því í framsöguræðu
sinni að á fyrstu níu mánuðum ársins hefði hagn-
aður bankanna eftir skatta numið samtals 11,7
milljörðum króna, þ.e. 5 milljörðum hjá Kaup-
þingi-Búnaðarbanka, 4,1 milljarði hjá Íslands-
banka og 2,6 milljörðum hjá Landsbanka Íslands.
„Þessu til viðbótar voru hátt í 8 milljarðar gjald-
færðir á afskriftareikning útlána hjá bönkunum
sem þýðir að hagnaðurinn fyrir framlag á afskrift-
areikning var um 20 milljarðar. Ef fram heldur
sem horfir verður hagnaðurinn á þessu ári 25
milljarðar,“ sagði hún.
Álfheiður sagði að yfirlýst markmið stjórnvalda
með sameiningu og einkavæðingu bankanna hefði
verið að ná fram aukinni hagræðingu sem átti að
skila sér í vasa neytenda; samkeppni á markaði
hefði átt að lækka vexti og stuðla að heilbrigðara
fjármálalífi. Hún sagði að sú hefði ekki orðið raun-
in. „Meðan hagnaður bankanna hefur stóraukist
hafa þjónustugjöld ekki lækkað heldur hækkað,“
sagði hún. „Einkavæðingin og gríðarlegur hagn-
aður bankanna hefur hvorki skilað neytendum
lægri vöxtum né lægri þjónustugjöldum,“ bætti
hún við. „Kannski er það vegna þess að venjuleg
bankastarfsemi, þ.e. það að stunda innlán og útlán
og lifa af vaxtamuninum er að verða algjört auka-
atriði í rekstri þessara svokölluðu viðskiptabanka.
Þeir hafa snúið sér í vaxandi mæli að fjárfest-
ingum á fjármála- og hlutafjármarkaði og eru
komnir á kaf í atvinnurekstur í landinu; jafnvel í
áhættusaman og beinan samkeppnisrektur við
eigin viðskiptamenn.“ Minnti Álfheiður á að þing-
menn Vinstri grænna hefðui lagt fram á Alþingi
frumvarp til laga um aðskilnað fjárfestingarlána-
starfsemi og almennrar viðskiptabankastarfsemi.
Heildareignir 1.300 milljarðar
Valgerður Sverrisdóttir sagði að út af fyrir sig
væri ekki hægt að undrast það að almenningur
sypi hveljur yfir 11,7 milljarða
kr. hagnaði bankanna þriggja
á fyrstu níu mánuðum ársins.
„Þetta eru rosalegar tölur,“
sagði hún. „Ég ætla mér ekki
að standa hér sem ráðherra
bankamála og segja að það sé
ekki svigrúm til lækkunar
vaxta og þjónustugjalda. Hins
vegar verða bankarnir að
njóta sannmælis. Ef ekki hefði
komið til 6,4 milljarða kr.
gengishagnaður af hlutabréf-
um á fyrstu níu mánuðum árs-
ins væri hagnaður bankanna mun minni. Geng-
ishagnaður af skuldabréfum og
gjaldeyrisviðskiptum er einnig umtalsverður.“
Ráðherra sagði ennfremur að það yrði að setja
hagnað bankanna í samhengi við stærð þeirra.
Heildareignir bankanna væru 1.300 milljarðar.
Þær hefðu hins vegar verið 200 milljarðar í árslok
1995. „Eignir bankanna hafa því meira en sexfald-
ast á átta árum. Ef eigendur legðu allt eigið fé
bankanna í ríkistryggð bréf í stað þess að stunda
áhættusaman atvinnurekstur fengju þeir meira en
fimm milljarða í sinn hlut árlega miðað við ávöxt-
unarkröfu á markaði í dag.“
Síðar í ræðu sinni varpaði ráðherra fram þeirri
spurningu hvort allt væri í sómanum í íslensku
bankakerfi. „Nei, það finnst mér ekki,“ svaraði
hún og bætti því við að svo yrði sjálfsagt aldrei. „Í
fyrsta lagi eru vextir hærri hér á landi en í ná-
grannalöndunum. Það getur ekki gengið til lengd-
ar fyrir heimili og fyrirtæki í ríki sem stefnir að
því að komast enn hærra á lista yfir samkeppn-
ishæfustu þjóðir heims. Í öðru lagi er samkeppni á
bankamarkaði líkt og í svo mörgum öðrum at-
vinnugreinum minni en æskilegt væri. Í þriðja lagi
verða bankarnir að standa sig betur við að
greiðslumeta lántakendur og takmarka ábyrgðir
þriðja aðila. Í fjórða lagi verða bankarnir að fara
gætilegar í fjárfestingarbankastarfsemi sinni svo
að þeir glati ekki trausti og trúverðugleika við-
skiptavina og fjárfesta. Í fimmta og síðasta lagi
eru ýmis teikn á lofti um að útlánaskriða sé að
hefjast hjá bönkunum. Minnugir útlánaaukning-
arinnar um aldamótin verða bankarnir að fara að
öllu með gát í því hagvaxtarskeiði sem framundan
er.“ Ráðherra sagði að síðustu að hlutverk alþing-
ismanna væri að sjá til þess að leikreglur á fjár-
málamarkaði væru skýrar og að eftirlit væri til
staðar til að fylgja þeim reglum. „Alþingi hefur
staðið sig vel í þessu hlutverki sínu.“
Samningsskilmálar skoðaðir
Fjölmargir þingmenn tóku til máls í um-
ræðunni. Flestir þeirra sögðu að það væri sjálfu
sér ánægjulegt að bankarnir sýndu hagnað.
Nokkrir þingmenn stjórnarandstöðunnar bentu
þó á að hagnaðinn mætti m.a. rekja til óeðlilegs
vaxtamunar og tekna af þjónustugjöldum sem við-
skiptavinum væri gert að greiða. „Þess vegna geta
viðskiptavinir bankanna ekki glaðst á sama hátt
og eigendurnir yfir góðri afkomu bankanna,“
sagði Bryndís Hlöðversdóttir, þingflokksformað-
ur Samfylkingarinnar. Sigurjón Þórðarson, þing-
maður Frjálslynda flokksins, sagði að virk sam-
keppni þyrfti að ríkja á bankamarkaði. Þannig
mætti stilla hagnaði bankanna í hóf svo hann bitn-
aði ekki á neytendunum, þ.e. heimilunum og fyr-
irtækjunum. Sagði hann að viðskiptaráðherra
þyrfti að setja skýrari leikregl-
ur á markaðnum.
Einar K. Guðfinnsson, þing-
flokksformaður Sjálfstæðis-
flokksins, sagði það ekki rétt að
ekki væru öll skilyrði fyrir mik-
illi samkeppni á bankamark-
aðnum. Sagði hann m.a. að fyr-
irtækin í landinu og
einstaklingar væru um þessar
mundir að velja sér viðskipta-
banka í samræmi við þau við-
skiptakjör sem þeim stæðu til
boða. Hann tók hins vegar und-
ir með öðrum þingmönnum og sagði að það væri
eðlileg krafa að viðskiptabankarnir lækkuðu þjón-
ustugjöld sín og minnkuðu vaxtamun. Hann lagði
þó áherslu á að ástæðan fyrir þeirri kröfu væri sú
að fólk sæi að viðskiptabankarnir hefðu efni á því.
Bankarnir væru að græða vegna þess að íslenskt
atvinnulíf væri að styrkjast og trú manna á ís-
lenskan hlutabréfamarkað að eflast. Ráðherra
sagði undir lok umræðunnar að hún væri að láta
skoða samningsskilmála banka og sparisjóða við
neytendur í hefðbundnum bankaviðskiptum. „Það
er nefnd í gangi sem er að fara ofan í saumana á
því máli og mér finnst það mjög mikilvægt að það
sé gert. Þetta starf hefur verið í gangi um hríð og
það er fljótlega að vænta einhverrar niðurstöðu.“
Ráðherra segir teikn um
útlánaskriðu bankanna
Morgunblaðið/Ásdís
Valgerður Sverrisdóttir viðskiptaráðherra.
Snarpar umræður urðu utan
dagskrár á Alþingi í gær um af-
komu bankanna, þar sem því var
m.a. haldið fram að mikill gróði
bankanna skilaði sér í engu til
almennra viðskiptavina.
KRISTINN H. Gunnarsson,
þingmaður Framsóknarflokksins,
segir að það eigi að vera hægt að
taka upp línuívilnun til dagróðra-
báta fyrir áramót. Hann hyggst
leggja fram tillögur um það í sjáv-
arútvegsnefnd Alþingis um leið og
fjallað verður um nýtt frumvarp
sjávarútvegsráðherra, Árna M.
Mathiesen, um breytingar á lög-
um um stjórn fiskveiða.
Frumvarp ráðherra gengur út á
það að andvirði svonefnds haf-
rannsóknaafla renni í gjaldtöku-
sjóð sem ætlunin er að nýta til
rannsókna, nýsköpunar og eftir-
lits. Ráðherra hefur mælt fyrir
frumvarpinu á Alþingi og hefur
því verið vísað til sjávarútvegs-
nefndar þingsins. Kristinn á von á
því að frumvarpið verði rætt í
nefndinni í lok vikunnar. Hann
gerir ráð fyrir því að ráðherra sé í
mun að fá það afgreitt á Alþingi
fyrir jól.
Kristinn segir að með því að
ræða frumvarp ráðherra sé
nefndin farin að ræða um breyt-
ingar á lögum um stjórn fiskveiða.
Hann segir að þá gefist jafnframt
tækifæri til þess að ræða breyt-
ingar á öðrum greinum laganna,
þ.á m. greinum sem snúi að línuí-
vilnun. Kristinn tekur fram að
hann líti svo á að allir stjórnar-
þingmenn hafi lagt blessun sína
yfir línuívilnun, ekki síst í ljósi
þess að Sjálfstæðisflokkurinn hafi
á landsfundi og Framsóknarflokk-
urinn á flokksþingi samþykkt
ályktanir um að slíka ívilnun eigi
að taka upp.
Hægt að taka upp línu-
ívilnun fyrir áramót
EINAR Már Sigurðarson, þing-
maður Samfylkingarinnar, gagn-
rýndi á Alþingi í gær óskir meiri-
hluta Alþingis um auknar
fjárheimildir á þessu ári, en skv.
frumvarpi til fjáraukalaga og
breytingartillögum meirihlutans
við frumvarpið er gert ráð fyrir
því að fjárheimildir ársins hækki
um rúmlega tólf milljarða. Einar
Már og Jón Bjarnason, þingmaður
Vinstrihreyfingarinnar – græns
framboðs, bentu auk þess á að Al-
þingi hefði á vorþingi samþykkt
fjáraukalög sem fólu í sér um 4,7
milljarða kr. útgjaldaaukningu á
árinu 2003. Þær fjárheimildir
komu til vegna samþykktar rík-
isstjórnarinnar sl. vor um átak í
atvinnu- og byggðamálum. „Með
samþykkt fyrirliggjandi frumvarps
og breytingartillagna við það hafa
fjárheimildir ársins því verið aukn-
ar um 16,8 milljarða króna eða
6,5% af fjárlögum,“ sagði Einar
Már í annarri umræðu um fjár-
aukalagafrumvarpið sem fram fór
á Alþingi í gær. „Frumvarpið
ásamt breytingartillögum sýnir
enn og aftur hve lítið aðhald er í
fjármálastjórn ríkisins. Þrátt fyrir
að unnið sé með rammafjárlög
halda rammarnir ekki nema fram
að framlagningu fjárlagafrum-
varps hvers árs. Þegar kemur að
fjáraukalögum eru allir rammar
horfnir. Þá virðast allir ráðherrar
hafa sín eigin fjárlög og afleiðingin
er einfaldlega sú að fjármálaráð-
herra stendur oft og tíðum frammi
fyrir orðnum hlut og getur lítið
rökstutt umframkeyrslu einstakra
ráðuneyta og stofnana. Aðhalds-
leysi virðist ríkja í fjármálum rík-
isins og agaleysi meðal þeirra sem
taka ákvarðanir um útgjöld,“ sagði
Einar.
Jón Bjarnason tók í sama streng
og Einar. Hann sagði m.a. að þau
fjárútlát sem gert væri ráð fyrir í
fjáraukalagafrumvarpinu og breyt-
ingartillögum meirihlutans, s.s.
vegna mennta- og heilbrigðismála,
hefðu að stórum hluta verið fyr-
irsjáanleg við gerð fjárlaga á síð-
asta ári. „Svo virðist sem menn
hafi kosið að horfast ekki í augu
við þann vanda svo að hægt yrði
að skila fjárlögum með afgangi á
kosningaári,“ sagði hann.
Segja aðhaldsleysi ríkja
í fjármálum ríkisins
ÁSGEIR Friðgeirsson, varaþing-
maður Samfylkingarinnar, sagði í
umræðu utan dagskrár á Alþingi í
vikunni að Íslendingar væru að
dragast aftur úr nágrönnum sínum á
sviði nýsköpunar. Sagði hann að Ís-
lendingar væru skussar í þessum
efnum í samanburði við þær þjóðir
sem við vildum bera okkur saman
við. Ásgeir var málshefjandi umræð-
unnar en Valgerður Sverrisdóttir
iðnaðarráðherra var til andsvara.
Ásgeir vitnaði í athugun stofnun-
arinnar World Economic Forum
(WEF), en þar kemur m.a. fram að
Íslendingar eru í 15. sæti á þessu ári
þegar þjóðir eru bornar saman varð-
andi þátt þeirra í tækni og nýsköpun.
Sagði hann að Íslendingar hefðu ver-
ið í 13. sætinu í fyrra. „Sá kraftur
sem býr í þekkingu okkar þjóðar
rennur illa nýttur til sjávar,“ sagði
hann. Ásgeir sagði að myndin væri
þó enn svartari þegar litið væri
framhjá tæknivæðingu íslensku
þjóðarinnar og aðeins litið á nýsköp-
unina. „Þar hröpum við enn neðar og
lendum í 21. sæti,“ útskýrði hann. „Í
nýsköpun eru við skussarnir í hópi
þeirra þjóða sem við viljum bera
okkur saman við. Við erum tossarnir
í bekk Norðurlanda og við erum aft-
arlega á meri Vesturlanda.“
Kemur ekki á óvart
Valgerður sagði m.a. í svari sínu
að því yrði að halda til haga að Ís-
lendingar væru meðal efstu þjóða
þegar kæmi að samanburði á sam-
keppnisvísitölu hagvaxtar á þessu
ári. Hjá WEF hefðu Íslendingar
hafnað þar í áttunda sætinu af 102
þjóðum. Sagði hún skýringuna fyrst
og fremst bætt efnahagsskilyrði.
Valgerður sagði á hinn bóginn að því
væri ekki að neita að niðurstöður
WEF bentu til þess að nýsköpun
væri veikasti þátturinn í samkeppn-
ishæfni Íslands. „En þar lentum við í
21. sæti, sem er svipað og tvö síðustu
árin.“ Valgerður sagði að þrátt fyrir
að þessi niðurstaða væri ákveðin
vonbrigði, kæmi hún ekki sérstak-
lega á óvart. „Hún endurspeglar
ákveðinn veikleika í grunngerð at-
vinnulífsins sem mér er fullljós –
enda hefur iðnaðarráðuneytið um
skeið unnið kerfisbundið að því að
bæta þessa stöðu.“ Hún sagði að
ráðuneytið hefði lagt sig eftir því, að
skapa frjóan jarðveg fyrir nýsköpun,
með því að byggja upp öflugt stuðn-
ingsumhverfi og renna traustum
stoðum undir fjármögnun þess. Hún
sagði m.a. að með stofnun Vísinda-
og tækniráðs, fyrr á þessu ári, hefði
verið stigið stórt skref í þá átt að
samhæfa stefnu hins opinbera á sviði
vísinda, tækni og nýsköpunar og
tengja hana betur þeirri rannsókna-
og þróunarstarfsemi sem fram færi í
atvinnulífinu.
Skussar í
nýsköpun
Ásgeir Friðgeirsson
varaþingmaður