Morgunblaðið - 19.11.2003, Blaðsíða 11

Persónuleg gögn barns, s.s.bréf, dagbækur og minn-isblöð, njóta verndarstjórnarskrárinnar og
Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna.
Er það meginregla að foreldrar hafa
ekki leyfi til að opna persónuleg bréf
barns síns eða lesa persónuleg gögn.
Barn á því rétt á friðhelgi á heimili
sínu og það á ekki að þurfa að sæta
því að gengið sé um persónulega
muni þess án leyfis.
Þetta er meðal þess sem fram
kemur í nýrri skýrslu Ragnheiðar
Thorlacius lögfræðings sem unnin
var fyrir embætti umboðsmanns
barna. Í skýrslunni eru lagðar fram
fjölmargar tillögur um breytingar á
lögum, m.a. um að setja inn ákvæði í
ný barnalög um sjálfsákvörðunarrétt
barna og rétt þeirra til að njóta frið-
helgi einkalífs. Þá eru lagðar til
breytingar á grunnskólalögum,
barnaverndarlögum og fleiri gildandi
lögum.
Barnasáttmáli Sameinuðu þjóð-
anna viðurkennir börn sem sjálf-
stæða einstaklinga með eigin rétt-
indi, óháð réttindum fullorðinna,
segir Þórhildur Líndal, umboðs-
maður barna, í inngangsorðum
skýrslunnar. Hér á landi fara for-
eldrar og forráðamenn með forsjá
barna þar til þau hafa náð 18 ára
aldri, samkvæmt ákvæði 28. gr.
nýrra barnalaga. Þórhildur bendir á
að í þessari lagagrein sé jafnframt
mælt svo fyrir að foreldrum beri að
hafa samráð við barn sitt áður en
málefnum þess sé ráðið til lykta, eftir
því sem aldur og þroski barnsins gefi
tilefni til. Skuli afstaða barnsins fá
aukið vægi eftir því sem barnið eldist
og þroskist. Í lögunum sé hins vegar
ekki kveðið á um rétt barns til frið-
helgi einkalífs.
Börn spyrja um rétt sinn
Umboðsmaður barna segist oft
hafa verið spurður um rétt barns til
friðhelgi einkalífs. Börn hafi spurt
um rétt sinn og einnig hafi opinberir
starfsmenn, s.s. hjúkrunarfólk og
kennarar, spurt um rétt sinn til trún-
aðar við börn án vitundar foreldra og
hvel langt þeir geti gengið í þeim efn-
um. Af þessum sökum ákvað um-
boðsmaður að leita til Ragnheiðar til
að gera athugun á því hvort réttur
barna til friðhelgi einkalífs sé nægi-
lega tryggður í íslenskri löggjöf.
Ennfremur var óskað eftir tillögum
til úrbóta ef ástæða þætti til.
Í skýrslu sinni minnir Ragnheiður
á að Barnasáttmálinn byggist á því
að barn eigi sjálfstæðan rétt, þar á
meðal rétt til að hafa áhrif á líf sitt og
umhverfi og til að njóta friðar um
lífshætti sína og einkahagi utan
heimilis sem innan. Þá sé barni
tryggður réttur til friðhelgi einkalífs
í stjórnarskrá Íslands og Mannrétt-
indasáttmála Evrópu til jafns við full-
orðna, að teknu tilliti til aldurs og
þroska.
Sem fyrr segir leggur Ragnheiður
til breytingar á nýjum barnalögum
varðandi friðhelgina og sjálfsákvörð-
unarréttinn. Inn í grunnskólalögin
leggur hún til að verði sett ákvæði
um samráðsrétt og sjálfstæðan rétt
barna til að koma sjónarmiðum sín-
um á framfæri. Þá leggur hún til að
ákvæði um sjálfsákvörðunarrétt
verði sett í lög um réttindi sjúklinga,
gagnagrunn á heilbrigðissviði og líf-
sýnasöfn, sem og lög um ráðgjöf og
fræðslu varðandi kynlíf og barn-
eignir og um fóstureyðingar og ófrjó-
semisaðgerðir.
Einnig er lagt til í skýrslunni að
aldursmarkið verði lækkað í lögum
um skráð trúfélög, þannig að fjórtán
ára barn geti tekið ákvörðun um inn-
göngu í eða úrsögn úr trúfélagi, í stað
16 ára aldursmarks nú. Ekki leiki
heldur nokkur vafi á því að barn geti
ákveðið sjálft hvort það fermist eða
ekki.
Geti leitað til barnavernd-
arnefnda undir nafnleynd
Ragnheiður segir í skýrslunni að
afar mikilvægt sé að starfsmenn ríkis
og sveitarfélaga sem starfa með
börnum, hvort sem er í skólanum,
heilbrigðiskerfinu, innan félags-
þjónustunnar eða í æskulýðsmálum,
Börn eiga rétt
á friðhelgi á
heimilum sínum
bjb@mbl.is
Fjölmargar tillögur að lagabreytingum
eru lagðar fram í nýrri skýrslu fyrir um-
boðsmann barna, m.a. sú að réttur barns
til að njóta friðhelgi einkalífs verði tryggð-
ur. Björn Jóhann Björnsson skoðaði
skýrsluna og komst að ýmsu fovitnilegu.
Morgunblaðið/Kristinn
Eftir því sem börn verða eldri og þroskaðri er nauðsynlegra að tryggja þeim aukinn samráðs- og sjálfsákvörð-
unarrétt, segir m.a. í skýrslunni. Hér fagna krakkarnir á leikskólanum Fífuborg þjóðhátíðardeginum.
geri sér grein fyrir og virði rétt
barna, sem til þeirra leita og/eða þeir
hafa afskipti af, til trúnaðarsam-
skipta. Ef rjúfa þurfi trúnað við barn
vegna fyrirmæla barnaverndarlaga
um tilkynningarskyldu og/eða að af-
skipta foreldra sé þörf, skuli barnið
upplýst um það og ástæður út-
skýrðar fyrir því. Að þessu sögðu
leggur Ragnheiður til þær breyt-
ingar á barnaverndarlögum að
ákvæði verði sett inn um rétt barns
til að tilkynna barnaverndarnefnd
um mál og rétt til nafnleyndar. Einn-
ig þurfi að setja í sömu lög ákvæði
sem annars vegar heimili dómara að
takmarka aðgang aðila að gögnum
máls þegar barnaverndarmál eru
rekin fyrir dómstólum og hins vegar
ákvæði sem heimilar dómara að tak-
marka viðveru foreldra meðan við-
horf barns er kannað.
Eins og fram kom í upphafi njóta
persónuleg gögn barna verndar í
stjórnarskrá og Barnasáttmála Sam-
einuðu þjóðanna, að því er segir í
skýrslunni. Meginreglan sé að for-
eldrar hafi ekki leyfi til að opna per-
sónuleg bréf barna sinna eða lesa
persónuleg gögn. Sama regla gildi
um aðgang foreldra að hirslum og
geymslum barns, hvort sem þær séu
læstar eða ekki. „Kunni barn ekki að
lesa verða foreldrar hins vegar að
opna og lesa bréf og sama gildir
væntanlega ef foreldrar eru full-
komlega vissir um að efni bréfs varði
málefni sem kalli á samþykki þeirra.
Þá hefur verið viðurkenndur réttur
foreldra til að opna bréf barns ef þá
grunar að innihald bréfs sé ólöglegt,
t.d. innihaldi fíkniefni,“ segir í skýrsl-
unni.
Líkamsleit óheimil
Þar segir ennfremur að stjórn-
endum skóla eða annarra stofnana sé
óheimilt að framkvæma líkamsleit
eða líkamsrannsókn á börnum vegna
gruns um lögbrot, t.d. gruns um ölv-
un eða fíkniefnaneyslu. Við slíkar að-
stæður beri þeim að tilkynna málið til
lögreglu. Stjórnendum skóla sé einn-
ig óheimilt að leita á börnum þó svo
ekki liggi fyrir grunur um lögbrot. Ef
um sé að ræða grun um brot á skóla-
reglum, t.d. um vörslu sælgætis eða
farsíma, sé starfsmönnum skóla með
öllu óheimilt að leita á börnum. Kalla
þurfi til foreldra í þeim tilvikum.
FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. NÓVEMBER 2003 11
Nýleg, falleg 4ra herbergja íbúð á 2. hæð í 5 íbúða
húsi. 3 svefnherb. með parketi og fataskápum,
stofa með gegnheilu parketi, sérþvottahús,
2 svalir. Fallegt útsýni. Verð 15,8 millj.
Hamraborg 12, Kópavogi, sími 564
Jóhann Hálfdánarson, Vilhjálmur Einarsson, löggi
EIGNABORG
FASTEIGNASALA
Hamraborg,
sími 564 1500
Vitastíg 12,
sími 551 8000
NÝBÝLAVEGUR - HÆÐ
KOSTNAÐUR lyfjafyrirtækja á Ís-
landi af því að þýða fylgiseðla með
lyfjum hefur fjórfaldast á síðustu 10
árum og er þetta ein af ástæðum þess
að lyfjaverð hér á landi er 10–13%
hærra en á hinum Norðurlöndunum,
samkvæmt upplýsingum Samtaka
verslunarinnar (FÍS).
Samtökin, sem hafa lyfjafyrirtækin
innan sinna vébanda, hafa á þessu ári
unnið að heildarúttekt á lyfjamálum
hérlendis. Andrés Magnússon, fram-
kvæmdastjóri samtakanna, segir
mikla þörf á því að veita upplýsingar
um kostnað við lyf samanborið við
annan kostnað í heilbrigðiskerfinu.
Hann gagnrýndi í gær umræðu um
aukinn lyfjakostnað, sem hann sagði
tekinn úr samhengi við útgjöld til
heilbrigðismála almennt.
FÍS mun opna Sírit um lyfjamál á
vefsíðu sinni, www. fis.is, einhverja
næstu daga. Þar verða birtar upplýs-
ingar um þróun lyfjamála hérlendis.
Lyfjakostnaður eykst
ekki hlutfallslega
Í síritinu má meðal annars sjá að
hlutur lyfjakostnaðar sem hlutfall af
heildarútgjöldum hins opinbera til
heilbrigðismála er ekki að aukast,
segir Anna Birna Almarsdóttir, fram-
Samtök verslunarinnar gagnrýna umræðu um lyfjaverð
Kostnaður við þýðingu
fylgiseðla fjórfaldast
Morgunblaðið/Jim Smart
Samtök verslunarinnar kynntu Sírit um lyfjamál í gær.
kvæmdastjóri hjá Albus ehf., ráðgjaf-
arfyrirtæki í heilbrigðismálum.
Þar sést einnig að vísitala lyfja-
verðs var hæst á Íslandi af öllum
Norðurlöndunum árið 2002, en þá var
hún um 11% hærri hér á landi en í
Danmörku þar sem verð á lyfjum var
næsthæst á Norðurlöndunum. Vísi-
tala lyfjaverðs er hins vegar mun
hærri í Bretlandi en hér á landi þar
sem það var um 17% hærra árið 2002.
Meginregla lyfjaverðsnefndar er
að lyfjaverð megi vera allt að 15%
hærra hérlendis en á meginlandi Evr-
ópu vegna smæðar markaðarins.
Anna Birna segir það hafa mikil áhrif
á lyfjaverð hér á landi hversu lítill
markaðurinn er, hversu hár kostnað-
ur sé við skráningu og þýðingu á
fylgiseðlum, hversu miklar birgðir
þurfi að vera til í landinu og hve hár
virðisaukaskattur er lagður á lyfin.
FJALLAÐ er í skýrslunni um nokkur álitaefni sem geta komið upp í
samskiptum foreldra við börn sín þar sem reynir á samráðs- og sjálfs-
ákvörðunarrétt barns, og þar með á rétt þess til að njóta friðhelgi
einkalífs. Meðal þess sem tekið er fyrir er val á tómstundum. Þrátt
fyrir forsjá foreldra eigi barn rétt á að ákveða sjálft hvaða tóm-
stundum það taki þátt í. Frá 8–10 ára aldri sé eðlilegt að barnið fái
sjálft að taka ákvarðanir um t.d. klæðaburð, hárgreiðslu, val á vinum
og tómstundum, hvort það fari á skíði eða skauta, í sund eða fótbolta.
Með því að veita barni aukinn sjálfsákvörðunarrétt með hækkandi
aldri og auknum þroska leggi foreldrar grunn að uppeldi sem miði að
því að barnið verði sjálfstæður, ábyrgur og upplýstur einstaklingur.
Börn ákveði sjálf tómstundir sínar
HÉRAÐSDÓMUR Reykjavíkur
hefur dæmt hálffimmtugan karl-
mann í 15 mánaða fangelsi, þar
af 12 mánuði á skilorði fyrir að
falsa nafnritun föður síns og
tveggja bræðra á ýmis skjöl sem
hann notaði í blekkingarskyni til
tryggingar verðbréfaviðskiptum
og öðrum skuldbindingum sínum
í viðskiptum við fjármálastofn-
anir.
Með þessu setti ákærði verð-
bréf í eigu föður síns og bræðra
og fasteignir bræðra sinna, sam-
tals að andvirði 76,6 milljónir
króna, til tryggingar viðskiptum
sínum.
Einnig notaði hann í sama til-
gangi umboð til verðbréfavið-
skipta í nafni bróður síns eftir að
hafa falsað nafnritanir hans und-
ir þau.
Málið dæmdi Valtýr Sigurðs-
son héraðsdómari. Verjandi
ákærða var Helgi Birgirsson hrl.
Málið sótti Helgi Magnús Gunn-
arsson, fulltrúi efnahagsbrota-
deildar ríkislögreglustjóra.
15 mánaða fangelsi
fyrir skjalafals