Morgunblaðið - 19.11.2003, Blaðsíða 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. NÓVEMBER 2003 29
ÆFINGAR eru hafnar á leikritinu
Eldað með Elvis eftir Lee Hall en
frumsýning verður í Loftkast-
alanum 30. desember. Í helstu hlut-
verkum eru Álfrún Örnólfsdóttir,
Steinn Ármann Magnússon, Friðrik
Friðriksson og Halldóra Björns-
dóttir. Leikstjóri er Magnús Geir
Þórðarson.
Eldað með Elvis var frumsýnt í
London fyrir fimm árum og hefur
verið sýnt víða um Evrópu þar sem
það hefur notið mikilla vinsælda og
sópað að sér verðlaunum. Nú er
verkið einnig sýnt víða um Banda-
ríkin.
Leikritið fjallar um það er lam-
aðan eiginmaður, sem áður var Elv-
is-eftirherma, ófullnægð eiginkona
hans og brjóstgóð dóttir, kynnast
ósköp venjulegum deildarstjóra hjá
Myllunni. Þá er fjandinn laus…
Verkið er ríkulega krydduð með
lögum rokk-kóngsins.
Lee Hall hefur verið í fram-
varðasveit breskra leikskálda á síð-
ustu árum. Einleikur hans, Spoon-
face Steinberg, vakti athygli víða
um heim og var m.a. fluttur í út-
varpsleikhúsinu hér á landi. Lee
Hall var tilnefndur til ósk-
arsverðlauna fyrir handrit sitt að
kvikmyndinni Billy Elliot.
Þýðingu og staðfærslu annaðist
Hallgrímur Helgason, leikstjóri er
Magnús Geir Þórðarson. Leikmynd
og búninga hannar Þórarinn Blön-
dal, lýsing er í höndum Björns
Bergsteins Guðmundssonar og tón-
listarstjóri er Hjörtur Howser.
Uppsetningin er samstarfsverkefni
Leikfélags Akureyrar og Eilífs.
Frumsýnt verður á Akureyri
skömmu eftir frumsýningu syðra.
Morgunblaðið/Eggert
Leikarar og leikstjóri: Álfrún Örnólfsdóttir, Magnús Geir Þórðarson,
Steinn Ármann Magnússon, Halldóra Björnsdóttir og Friðrik Friðriksson.
Elvis á Akureyri og
í Loftkastalanum
UNNUR Fadila leikur inn á
þennan disk á eftirminnilegan hátt
þrjú öndvegisverk píanóbók-
menntanna. Þau
eru: Píanósónata
nr. 18 í Es dúr
op. 31 nr. 3 eftir
Beethoven, Ball-
aða nr. 4 í f moll
op. 52 eftir
Chopin og Pí-
anósónata nr. 8 í
B dúr op. 84 eft-
ir Prokofiev.
Túlkun Unnar er
mjög vönduð og
yfirveguð, hún skilur eftir eina af
óteljandi sannfærandi „endurgjöf-
um“ þessara verka, sem líða alls
ekki fyrir það að maður hafi oft áð-
ur heyrt þau flutt af heimsins
bestu píanóleikurum. Leikur henn-
ar er blæbrigðaríkur og næmi fyrir
syngjandi línum er mikið, eins og í
þriðja þætti Beethoven og í Ball-
öðu Chopin. Jafnframt er túlkun
hennar á skörpum áhersluskilum í
Scherzoþætti svo og í lokaþætti
Beethovensónötunnar áhrifamikil.
Sérstaklega fannst mér leikni og
hendingamótun vinstri handar
heillandi, sbr. 4ða þátt Beethoven-
sónötunnar og lokaþátt sónötu
Prokofiev.
Unnur Fadila fellur aldrei fyrir
freistingu tæknibrellna og heldur
sig við leið trúmennskunnar við
verkin og höfunda þeirra. Upptaka
og hljóðvinnsla er góð, þó fannst
mér kraftmesti hluti Ballöðunnar
verða of þámaður af endurómi.
Verkin eiga það sameiginlegt að
vera samin á tímum rótleysis í lífi
tónskáldanna. Beethoven í lífsör-
væntingu á tímanum þegar hann
ritaði Heiligerstaðarerfðaskrána
(testament), Ballaðan í f-moll sam-
in undir áhrifum pólska skáldsins
Mickiewicz frá útlegðarárum Chop-
in í París og loksins Píanósónata
Prokofiev, ein af þeim þremur sem
kenndar voru við stríðið og samdar
þegar seinni heimstyrjöldin geis-
aði. En tónskáldin sönnuðu þarna
svo ekki verður um villst að í list-
inni hefja skáldin sig, þegar best
lætur, upp fyrir andrúm mæðu og
óskunda. Beethoven glettist í
Scherzoþættinum, Chopin byggir
samfellt stórvirki með Ballöðunni
og Prokofiev verður í hæsta máta
tilfinningaþrunginn í tónmáli fyrsta
þáttar sónötu sinnar. Sjálfsagt má
finna efasemdir þeirra og óöryggi
ef grannt er skoðað og er niðurlag
fyrsta þáttarins hjá Prokofiev ef til
vill til marks um slíkt. En meg-
inboðskap verkanna, þ.e. að gleðja
og veita lífsfyllingu, kemur Unnur
Fadila vel til skila.
Geisladiskur þessi er bæði Unni
og öðrum sem að gerð hans komu
til mikils sóma. Unnendur góðs pí-
anóleiks í landinu ættu að gleðjast
við tilkomu hans.
TÓNLIST
Geisladiskur
Tónmeistari: Bjarni Rúnar Bjarnason.
Hljóðmeistari: Hreinn Valdimarsson.
Steinway stilltur af Guðmundi Stef-
ánssyni. Hönnun: Þórdís Rós Harð-
ardóttir. Ljósmynd: Sveinn Benedikts-
son. Útgefandi: Unnur Fadila
Vilhelmsdóttir, 2003. Hljóðritað í Ými 18.
-19.júlí og 14. - 16. ágúst 2002.
PÍANÓSÓNÖTUR BEETHOVEN,
CHOPIN, PROKOFIEV -
UNNUR FADILA VILHELMSDÓTTIR
Gleður og veitir
lífsfyllingu
Unnur Fadila
Vilhelmsdóttir
Jón Hlöðver Áskelsson
REKTOR Háskóla Íslands, Páll
Skúlason, hefur þekkst boð um að
taka þátt í viðamikilli ráðstefnu í
París á Degi heimspekinnar sem
Menningar-
stofnun Samein-
uðu þjóðanna,
UNESCO stend-
ur fyrir þann 20.
nóvember.
Markmiðið með
þessum degi er
að örva almenn-
ing, ekki síst
ungt fólk, til að
ástunda heim-
spekilega hugsun og auka þannig
skilning milli hinna ólíku menn-
ingarheima.
Ráðstefnan er skipulögð í sam-
vinnu við ýmsa háskóla og fræði-
stofnanir í Frakklandi, Ítalíu og
víðar.
Páll er meðal frummælenda á
ráðstefnunni en hann tekur þátt í
málstofunni „Borg og heimspeki“.
Þar flytur hann framsöguerindi
og tekur þátt í hringborðs-
umræðum um það efni, en meðal
annarra þátttakenda í þeim um-
ræðum eru Antanas Mokus frá
Kólumbíu, Mamoussy Diagne frá
Senegal og þau Isaac Joseph og
Marie-France Prévost-Scaphira
frá Frakklandi.
Auk ráðstefnunnar sjálfrar
verður ýmislegt um að vera í París
á Degi heimspekinnar, s.s. Ólymp-
íuleikar í heimspeki, myndlist-
arsýningar, kvikmyndasýningar,
heimspekibókamessa og fleira.
Deginum lýkur síðan með um-
ræðum um heimspeki og tónlist og
stórtónleikum djassistanna Dee
Dee Bridgewaters, Herbie Han-
cock og Wayne Shorter sem leika
ásamt Thelonius Monk Jazz
Institute Musicians.
Tekur þátt
í Degi heim-
spekinnar
Páll Skúlason
Hrafnista í Hafnarfirði kl. 14
Tryggvi Blöndal sýnir í menning-
arsalnum málverk og tréskurð.
Tryggvi er fv. skipstjóri fæddur árið
1914 í Stykkishólmi. Hann flutti að
Eiðum 6 ára gamall. Þjóðverji sem
þar var á ferð og Guðrún Reykdal
gáfu honum fyrstu litina. Á Eiðum
var kennari og síðan skólastjóri Þór-
arinn Þórarinsson sem leiðbeindi
Tryggva í teikningu. Tryggvi flutti
ungur að Hallormsstað og fór að fást
við tréskurð. Hann er sjálfmenntaður
listamaður sem þáði þó góð ráð vina
sinna, þar má nefna Eyjólf Eyfells og
Gunnlaug Blöndal. Tryggvi erfði liti
og málarabretti Gunnlaugs frænda
síns sem alltaf hvatti hann til dáða.
Sýningin stendur til 16. desember.
Hús Heimilisiðnaðarfélags Ís-
lands að Laufásvegi 2 kl. 20
Finnska handverkskonan og kenn-
arinn Merja Heikkinen heldur fyr-
irlestur. Merja Heikkinen kennir
vefnað og þæfingu í Menningar-
miðstöð Sama í norðaustur Finnlandi.
Hún vinnur og selur hluti m.a. úr
hreindýraskinni. Fyrirlesturinn
fjallar um þjóðlegt handverk, bún-
inga, menntun og menningu Sama í
máli og myndum. Aðgangseyrir er
kr.1.000.
Sögufélagshúsið, Fischersundi 3
kl. 20.30 Félag íslenskra fræða held-
ur rannsóknarkvöld. Fyrirlesari er
Einar Sigmarsson og nefnist erindi
hans: „Kostulegar kynjaskepnur. - Af
finngálknum eða fin(n)gálp(n)um og
fleiri gálknum eða gálp(n)um.“
Í fyrirlestrinum verður rýnt í helstu
heimildir um finngálkn og fleiri lík
orð, til dæmis fin(n)gálp(n) og þingálp
(n), þar á meðal öll dæmi um þau frá
miðöldum. Leitt verður að því getum
að í sumum heimildunum leynist tví-
þættur merkingarauki sem fennt hef-
ur yfir á leið til nútímans. Með hlið-
sjón af því verður bent á hugsanlegar
fyrirmyndir að finngálknum í erlend-
um þjóðsögum. Að lokum verður
reynt að grafast fyrir um sifjar orðs-
ins finngálkn, það er að segja hvernig
það tengist orðum eins og þingálp(n)
og hvað liðirnir finn- og -gálkn hafi
upphaflega merkt.
Að erindinu loknu verða umræður.
Í DAG
Stofa 101 í Odda Finnski listfræð-
ingurinn dr. Leena-Maija Rossi flyt-
ur fyrirlestur á vegum Rannsókna-
stofu í kvenna- og kynjafræðum kl.
16. Fyrirlesturinn nefnist Finnsk
sérkenni: Sjálfsmyndun og -sundrun
í ljósmyndun (Finnish Differences:
Photographic Art as a Constructor
and Dismantler of Identity).
Í fyrirlestrinum verður fjallað um
margbreytilegar sjálfsmyndir í
Finnlandi samtímans eins og þær
koma fram í finnskri ljósmyndalist.
Um síðustu aldamót urðu finnskir
listamenn áberandi í alþjóðlegum
listheimi. En þeir höfðu unnið með
kyngervi og þjóðhætti áður en þeir
„slógu í gegn“. Í fyrirlestrinum
verða ljósmyndir frá fyrri hluta 10.
áratugar nýliðinnar aldar greindar
og kyngervðar sjálfsmyndir skoð-
aðar út frá kynjajafnrétti, kynferði
og þjóðerni.
Dr. Leena-Maija Rossi er fyrirlesari
við Christina Institut í kvennafræð-
um við University of Helsinki. Hún
hefur skrifað fjölda greina og bóka
um kyngervi (gender) og kyn (sex-
uality) í samtímalist. Nýjasta bókin
hennar er HeteroFactory. Þar bein-
ir hún sjónum að kynjuðu valdi sjón-
varpsauglýsinga.
Fyrirlesturinn fer fram á ensku.
Kaffitár, Bankastræti Helgi Sig-
urðsson sýnir handunnin myndverk
sem eru samsett úr tölvumálverkum
og útskornum trérömmum. Verkin
eru „máluð“ í tölvu, prentuð á ljós-
myndapappír og felld inn í bjagaða,
handunna ramma sem líkjast sjálf-
stæðum höggmyndum en hefð-
bundnum myndarömmum.
Helgi Sigurðsson er með próf í
myndlist frá MHÍ 1985 og hefur
starfað sjálfstætt á öllum helstu
sviðum myndgerðar og hönnunar.
Þetta er hans sjötta einkasýning og
stendur hún út fyrstu viku jólamán-
aðar.
Á MORGUN
FJÖLSKYLDA heldur upp á af-
mæli ástkærs heimilisföður með því
að gefa út kvæðin hans; lítur svo til
að þannig sé
honum verðug-
astur sómi sýnd-
ur. Það sýnir að
þjóðin horfir enn
til skáldskapar-
ins sem varan-
legs minnismerk-
is er geymi um
ár og aldir nafn
skáldsins sem
orti, því orðstír
deyr aldregi. Upplýst er í inngangi
að skáldið, Jón Hjörleifur Jónsson,
eigi að baki mörg þjóðþrifaverk og
að auki störf í þágu mannkyns. En
hann hefur meðal annars starfað að
mannúðarmálum í Afríku. Þar að
auki hefur hann – sem bók þessi
vitnar gerst um – ort mikinn fjölda
kvæða. Með því að gefa þau út, eða
hluta þeirra, er verið að leggja
fram samnefnarann af ævistarfi
hans. Því kvæði Jóns Hjörleifs lýsa
bæði ævi hans og störfum, fyrst
bernsku og æskuárum, síðar at-
höfnum hans sem manns í blóma
lífsins; að ógleymdu því sem hann
hefur ort beint og óbeint í þágu
kristinnar trúar. En Jón Hjörleifur
hefur jafnan verið virkur í kristi-
legu starfi. Allt verður að taka
þetta með í dæmið þegar ljóð hans
eru vegin og metin.
Ljóst er að Jón Hjörleifur hefur
ort fyrir sjálfan sig og fjölskyldu
sína fremur en lesendur vítt og
breitt í þeim vændum að ávinna sér
þar með frægð og frama. Kvæði
hans um bernsku og æskuár eru
persónuleg og lýsa sárum minn-
ingum og heitum tilfinningum. Les-
andinn er rækilega minntur á að
bændasamfélagið gamla byggðist á
barnavinnu, ef ekki í mörgum
dæmum – á barnaþrældómi. Börn,
sem ólust upp á heimili foreldra,
sættu sig alla jafna við stritið, tóku
því sem óhjákvæmilegri kvöð og
nauðsynlegum undirbúningi fyrir
lífsbaráttuna. Hin, sem urðu að
vinna öðrum og lúta annarra
stjórn, fundu því sárar fyrir bruna-
stingjum vinnulúans að þau höfðu
þar með verið svipt því skjóli og ör-
yggi sem börnum er nauðsynlegt.
Vinnan varð þeim því sem hver
önnur ánauð. Það eru einmitt
kvæði, þar sem höfundur lýsir því-
líkri reynslu, sem undirrituðum
þykja minnisverðust. Eftirfarandi
vísa stendur t.d. í kvæði sem ber
yfirskriftina Fátæktin:
Hún lamaði í mér lífið heita,
löngun, viljann og dirfsku þor.
Eins og frostkaldan fimbulvetur
fátæktin gerði mitt æsku vor.
Að öðru leyti hafa hin sundurleit-
ustu tilvik í lífi og starfi orðið Jóni
Hjörleifi að yrkisefni, auk trúarinn-
ar sem er eins og áður greinir fyr-
irferðarmikil í kveðskap hans. Sá
er að mínum dómi höfuðkostur
ljóða Jóns Hjörleifs að hann fer
sjaldan með hálfkveðnar vísur; seg-
ir hlutina oftast hreint út, und-
anbragðalaust. Hreinskilni hans er
lofsverð, svo og djarfleg og tilþrifa-
mikil efnistök. Störf hans að
kristniboðsmálum hafa hvorki firrt
hann skopskyninu né raunsæinu.
Hann getur jafnvel látið eftir sér
að gantast svolítið þegar tilefni
býður. Afríkukvæði hans eins og:
Regn í aðsigi, Regnið brást, Ghana-
frú væntanleg í heimsókn, Ghana í
niðurlægingu, Afríkukona og Ofur-
hiti – lýsa í senn framandi um-
hverfi, þar sem margt hlýtur að
koma okkur ankannalega fyrir
sjónir, og mannlegri neyð, sem
engan lætur ósnortinn. Slegið er á
léttari strengi í kvæði sem Jón
Hjörleifur yrkir um ferðalag eitt í
Afríku þar sem hann ferðaðist
aleinn hvítra meðal svartra. Við
þvílíkar aðstæður getur maður af
norðurslóð fundið sig í ævintýraleg-
asta og furðulegasta umhverfi sem
hugsast getur, samanber eftirfar-
andi:
Augun svörtu á mig stara
undrun lostin. Handan vara
birtast hvítar trölla tennur,
er tognar gleitt um brosið.
Mörgum hefur manni við því hrosið
hugur, og orðið á að hörfa,
undan hrökkva, leita, njörva,
upp á lífið leggja á flótta
lamaður, en knúinn ótta.
Margur hefur áunnið sér þjóð-
skálds heiti fyrir ljóðasafn sem
þetta – ef miðað er við magnið eitt.
En svo margt sem vel er þarna
kveðið er sýnt að höfundurinn hef-
ur ekki fullunnið kvæði sín til jafns
við þá sem einatt eru að leggja
verk sín undir dóm óvilhallra. Mað-
ur hnýtur ef til vill um eina ljóð-
línu, ef til vill um eitt orð, í annars
ágætu kvæði og hugsar þá sem svo:
Þetta er ekki alveg rétta orðið,
þarna hefði skáldið átt að leita eftir
öðru orði eða orðasambandi sem
betur hefði hæft anda og efni. Sem
dæmi skal bent á síðustu línuna í
kvæðinu Afríkukona sem er annars
bæði kjarnyrt og áhrifamikið og
hefði með smávegis lagfæringum
sómt sér í hvaða antólógíu sem er.
Niðurstaðan verður því sem næst
þessi: Þetta er prýðileg fjölskyldu-
bók sem þar að auki kann að höfða
til þeirra mörgu sem lifað hafa og
starfað með sams konar markmið
fyrir augum. Hins vegar skortir
kvæðin herslumuninn til að standa
upp úr þeim fjölda ljóðabóka sem
hér líta dagsins ljós ár hvert.
Lífið og trúin
BÆKUR
Ljóð
eftir Jón Hjörleif Jónsson. 224 bls. Útg.:
Eiginkona, börn, systurdóttir og makar.
Reykjavík, 2003.
ÚR ÞAGNAR DJÚPUM
Jón Hjörleifur
Jónsson
Erlendur Jónsson