Morgunblaðið - 20.11.2003, Qupperneq 32
32 FIMMTUDAGUR 20. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Þ
að sem hefur komið
einna mest á óvart er
hvað landhalli við
Blöndulón skiptir
miklu máli og ákvarð-
ar hvaða breytingar verða á gróðri
og strönd,“ segir Borgþór Magn-
ússon, gróðurvistfræðingur á Nátt-
úrufræðistofnun Íslands, en hann
flutti fræðsluerindi, sem hann
nefndi Gróðurframvinda og
strandmyndun við Blöndulón, á
Hrafnaþingi í sal Möguleikhússins
við Hlemm í gær og greindi frá
helstu niðurstöðum rannsókna
undanfarin ár.
Borgþór segir að góðar að-
stæður hafi verið til að fylgjast
með Blöndulóni, en þetta sé í fyrsta
sinn sem fylgst hafi verið með um-
hverfisbreytingum við nýmyndað
lón á hálendinu hérlendis. Gott að-
gengi sé að lóninu og þar sé rekin
sjálfvirk veðurstöð. Þar séu því
mjög góðar forsendur til rann-
sókna, en þær hafi staðið yfir fyrir
Landsvirkjun á grunnvatnsborði,
gróðurbreytingum og strand-
myndun frá 1993.
Blöndulón var myndað 1991 þeg-
ar vatni var safnað í það til miðl-
unar fyrir Blönduvirkjun. Yfirfallið
var þá í 474,3 metra hæð. 1996 var
lónið stækkað og yfirfallið hækkað
í 478 metra hæð yfir sjó, en flat-
armál lónsins er um 57 ferkíló-
metrar. Í erindi Borgþórs kom
fram að lónstæðið hafi verið vel
gróið, lyngmói og mosaþemba ver-
ið ríkjandi en votlendisflóar í lægð-
um og frekar lítið um bersvæði.
Rannsóknirnar hafi hafist á Rala
1993 og þeim haldið áfram á NÍ frá
2001 með því markmiði að kanna
áhrif lónsins á grunnvatnsstöðu,
gróður og strandmyndun. Grunn-
vatnsstaðan hafi verið vöktuð ár-
lega á sumrin, gróður mældur á 3
til 6 ára fresti og fylgst með breyt-
ingum á strönd árlega.
Helstu niðurstöður
Helstu niðurstöður varðandi
áhrif Blöndulóns á grunnvatns-
stöðu eru þær að vatnsborð lónsins
er ráðandi um grunnvatnsstöðu í
„þurrlendi“ upp frá því, jarðvatns-
staðan er há og stöðug frá því lónið
fyllist, land blotnar hins vegar
seinna að sumri eftir stækkun lóns-
ins, áhrifasvæðin ráðast af land-
halla og miklar sveiflur geta orðið á
milli ára.
Áhrif á gróður er þær helstar að
gróðurbreytingar verða í þurrlendi
þar sem vatn stendur í minna en
metra frá yfirborði hluta úr sumri,
mjög dregur úr áhrifunum með
vaxandi halla og dregið hefur úr
áhrifunum eftir stækkun lónsins
vegna þess hvað lónið fyllist s
sumrin. Áhrif á gróður eru m
næst lóninu, eindregnar þurr
istegundir hopa fljótt eða hve
meiri hluti ríkjandi mólendist
unda heldur velli og sýna hæg
brögð, og svipmót gróðurs br
lítið þegar komið er upp frá s
inni. Þá er mjög lítið landnám
lendistegunda eftir stækkuni
smávaxnar einærar flagategu
eru helstu landnemarnir.
Strandmyndun ræðst af la
halla og hve opin ströndin er
lóninu. Hún er hægfara á hall
landi en þar sem brekkur eru
frá lóninu hefur orðið hraðfar
urof, strönd gengið inn og bak
myndast. Heldur hefur hægt
strandrofinu undanfarin ár en
stórviðrum að hausti getur þó
talsvert rof úr bökkum. Eftir
lónið var stækkað hefur orðið
við sandfok upp úr víkum við
anvert lónið og gerist það í hv
um sunnanvanveðrum þegar
er í lóninu og fjörur þurrar.
Í máli Borgþórs kom fram
þroskaskeið miðlunarlóna væ
þrjú. Upphafsskeið fyrstu ári
ir að landi er sökkt, síðan tæk
rofskeið sem gæti varað í ára
eða aldir og loks jafnvægissk
Dregið hefur úr áhrifum
lóns á gróður eftir stæk
Landhalli við
Blöndulón hefur
mikið að segja í sam-
bandi við áhrif á um-
hverfið og sandfok á
svæðinu hefur komið
á óvart.
Morgunblaðið/Kr
Borgþór Magnússon, gróðurvistfræðingur á Náttúrufræðistofn
lands, flytur erindi sitt á fundinum í gær. Mynd af Blöndulóni í ba
FÓLK kvartar meira í dag vegna
lyktarmengunar frá veit-
ingastöðum og matartilbúnings
ýmiss konar en áður. Minna er
kvartað yfir fiskimjölsverk-
smiðjum enda starfa þær undir
ströngum skilyrðum um meng-
unarvarnir. „Þessum kvörtunum
fer frekar fjölgandi,“ segir Svava
Steinarsdóttir hjá Umhverfis- og
heilbrigðisstofu, spurð um um-
fang kvartana vegna lykt-
armengunar. Um þetta fjallaði
Svava á ráðstefnu um loftgæði og
lyktarmengun sem Félag heil-
brigðis- og umhverfisfulltrúa
stóð fyrir nýverið.
Hún segir ýmsa atvinnu-
starfsemi lyktarmengandi. Fyrir
utan fiskimjölsverksmiðjurnar er
kvartað yfir lýsisvinnslu, reyk-
ofnum kjöt- og fiskvinnsla, bak-
aríum, kexverksmiðjum, rotköss-
um í görðum og ólykt frá
heimahúsum. „Síðan þvottahús,
urðunarstaðir, sorpeyðing-
arstaðir, kaffibrennsla og lík-
brennsla. Þetta eru allt staðir þar
sem upp hafa komið vandamál.“
Svava segir mengun oft árstíð-
arbundna eins og dreifing hús-
dýraáburðar á tún bænda. Stór
eldishús séu líka stöðug upp-
spretta lyktarmengunar, meðal
annars alifugla- og svínabú á
Kjalarnesi.
Aðspurð hvort lykt frá atvinnu-
starfsemi sé ekki óumflýjanleg
vegna nábýlis segir hún stjórn-
völd tryggja að mengunarreglu-
gerðir séu uppfylltar. Engin
reglugerð fjalli beint um lykt en í
loftgæðareglugerð og starfs-
leyfum sé gerð krafa um meng-
unarvarnarbúnað. Reynt sé að
draga úr óþægindunum eins og
hægt sé. Það hafi líka komið fyrir
að fyrirtæki með lyktsterka
starfsemi verði innlyksa þegar
íbúðabyggðin þenjist út innan
borgarmarkanna. Þá sé rey
færa starfsemina út úr bygg
inni.
Hafsteinn Helgason fjalla
svifryk á sömu ráðstefnu og
sagði áberandi hvað magnið
því ykist þegar bílar keyrðu
nagladekkjum. Um 35–50%
svifryks í lofti megi rekja ti
vegslits og 10–15% til útblás
bifreiða.
Samkvæmt nýrri regluge
Evrópska efnahagssvæðinu
Meira kvartað yfir
matarlykt en áður
Ellý K.J. Guðmundsdóttir, f
isstofu Reykjavíkur, á ráðst
BANKAR Á HÁLLI BRAUT
Óhætt er að fullyrða að DavíðOddsson forsætisráðherraendurspeglar skoðanir stórs
hluta þjóðarinnar með þeim viðvör-
unarorðum sem hann lét falla í
garð bankanna á Alþingi í gær
vegna fyrirspurnar frá Álfheiði
Ingadóttur. Í svari sínu sagði hann
m.a.: „Og reyndar er maður mjög
hugsandi orðinn yfir því, svo maður
komi því nú að hér, með hvaða
hætti íslenzku bankarnir, allir
stærstu bankarnir, eru farnir að
haga sér með afskiptum sínum og
inngripum í íslenzkt atvinnulíf. Þar
eru menn komnir út á mjög hála
braut að mínu viti.“
Með þessum orðum er forsætis-
ráðherra væntanlega að vísa til
þess að bankarnir eru augljóslega
lykilaðilar í þeim miklu sviptingum
sem verið hafa í viðskiptalífinu hér
um nokkurt skeið. Ekki eingöngu
sem lánveitendur heldur einnig
sem eignaraðilar að fyrirtækjum í
lengri eða skemmri tíma. Niður-
staðan af þessum umsvifum bank-
anna hefur hingað til orðið sú að æ
meiri eignir í landinu færast á
hendur æ færri einstaklinga. Það
þarf ekki að hafa mörg orð um að
það er ekki æskileg þróun í ís-
lenzku samfélagi.
Forráðamenn bankanna hafa
auðvitað sín sjónarmið í þessum
málum eins og m.a. kemur fram í
Morgunblaðinu í dag. Þeir eins og
aðrir verða hins vegar að átta sig á
að hvorki eru þeir einir í heiminum
né ríki í ríkinu þótt hagnaður
þeirra sé mikill og áhrif þeirra í
viðskiptalífinu í samræmi við það.
Þess vegna getur verið skynsam-
legt fyrir bankana að doka nú að-
eins við og meta stöðu sína, þegar
hér er komið sögu, hvort þeir eru á
réttri leið og hvort þeir geti búizt
við að búa í sæmilegri sátt við það
samfélag sem þeir starfa í með
óbreytta stefnu.
Þeir stjórnmálamenn, sem taka
upp baráttu gegn þeirri þróun, sem
staðið hefur yfir um skeið og mun
halda áfram að óbreyttu, að nokkr-
ar stórar viðskiptasamsteypur
leggi undir sig viðskipta- og at-
vinnulíf landsmanna – og kannski
eitthvað meira – geta búizt við því
að almenningur fylki sér að baki
þeim. Það þarf hvorki sérfræðinga
eða skoðanakannanir til þess að
vita hver hugur þjóðarinnar er í
þessum efnum.
Það getur líka verið skynsamlegt
fyrir hinar stóru viðskiptasam-
steypur sem hér hafa orðið til að
hugsa sinn gang og gera sér grein
fyrir að það eru takmörk fyrir öllu,
líka því hver stærð þeirra getur
orðið í 280 þúsund manna sam-
félagi. Þetta fólk er viðskiptavinir
þeirra og ástæðulaust að ofbjóða
viðskiptavinunum á einn eða annan
veg.
Þá var ekki síður athyglisvert að
hlýða á ummæli Davíðs Oddssonar
um eignarhald á fjölmiðlum en í
svari sínu á Alþingi í gær útilokaði
hann ekki að til lagasetningar gæti
komið til þess að hindra frekari
samþjöppun á fjölmiðlamarkaði en
orðin væri. Um það sagði forsætis-
ráðherra m.a.:
„Víðast hvar í heiminum þar sem
ég þekki til gilda slíkar reglur. Það
er þó ekki undantekningarlaust og
við tilheyrum – svo merkilegt sem
það er – undantekningunum hvað
þetta varðar. Til að mynda í Banda-
ríkjunum er bannað að þeir sem
eigi dagblöð eigi jafnframt sjón-
varpsstöðvar. Það er lagt blátt
bann við því … Ég minni á að það
kom nýlega fram í viðtali við fræði-
mann hér að þegar eigendur Dag-
ens Nyheter ætluðu að kaupa
Sænska dagblaðið skipti ríkis-
stjórnin sér af því og kom í veg fyr-
ir það – til að koma í veg fyrir að
þarna yrði um samþjöppun að
ræða.“
Þessa dagana birtast fréttir í
brezkum fjölmiðlum um að hið
sögufræga dagblað The Daily Tele-
graph kunni að verða til sölu innan
skamms. Sérstaklega er tekið fram
að eitt stærsta blaðaútgáfufyrir-
tæki í Bretlandi, sem er í eigu fjöl-
miðlakóngsins Ruperts Murdochs,
geti ekki boðið í blaðið vegna eign-
arhalds síns á öðrum dagblöðum
þar í landi.
Að undanförnu hafa orðið tölu-
verðar umræður um eignarhald á
fjölmiðlum og hvort nauðsynlegt sé
að setja löggjöf til þess að koma í
veg fyrir of mikla samþjöppun á
þessu sviði. Sitt sýnist hverjum
eins og við er að búast. En það er
fagnaðarefni að þessar umræður
skuli fara fram. Það er tímabært.
Og það er líka ánægjuefni að for-
sætisráðherra skuli tala á þann veg
á Alþingi sem hann gerði í gær.
Davíð Oddsson hefur ekki fjallað
áður um fjölmiðla á þennan hátt.
Þær umræður, sem nú eru hafnar
um stóru viðskiptasamsteypurnar,
um hlutverk bankanna í sambandi
við þær og um eignarhald á fjöl-
miðlum og hugsanlega lagasetn-
ingu í því sambandi snúast um
grundvallarmál. Hér er um stór-
pólitísk mál að ræða sem geta haft
mikil áhrif á afstöðu almennings til
stjórnmálaflokka og einstakra
stjórnmálamanna.
Það er ánægjulegt hvað stóru ís-
lenzku viðskiptasamsteypurnar
hafa náð miklum árangri í við-
skiptaumsvifum í öðrum löndum.
Þar hafa þær nægilegt svigrúm til
þess að láta reyna á krafta sína.
Hér er þetta svigrúm orðið alltof
lítið og raunar ekki neitt. Um leið
og ástæða er til að hvetja forráða-
menn þeirra til aukinna umsvifa í
öðrum löndum væri það skynsam-
legt af þeim sjálfum að fara ekki of
hratt hér heima fyrir.
Kannski segir það meiri sögu en
flest annað um það, sem hér hefur
verið að gerast, að formaður Sjálf-
stæðisflokksins skuli segja í ræðu
sinni á Alþingi í gær: „Og meira að
segja harðir einkavæðingarmenn
eins og ég geta ekki hugsað sér að
einkavæða Ríkisútvarpið. Það segir
allt sem segja þarf um þennan
markað.“