Morgunblaðið - 20.11.2003, Blaðsíða 36

UNDANFARIÐ hafa átt sér töluverðar hræringar á
íslenskum fjölmiðlamarkaði. Í þeirri umræðu sem
hefur átt sér stað í kjölfarið hafa ýmsir stuðnings-
menn ríkisútvarpsins talið þörf á efl-
ingu þess og meiri afskiptum ríkisins
af hinum frjálsu fjölmiðlum. Allt á
þetta að tryggja frjálsan og óháðan
fréttaflutning. Ekkert er þó fjær lagi
ef menn vilja virkilega færa fjölmiðlun
og fréttaflutning á Íslandi í tryggara
horf.
Margir hafa lýst yfir áhyggjum af
eignarhaldi hinna frjálsu fjölmiðla, og þeirri freist-
ingu eigendanna að hagræða fréttaflutningi sér og
sínum skoðunum í hag. Staðreyndin er hins vegar sú
að líklega hefur enginn fjölmiðill verið gagnrýndur
jafnoft fyrir sinn fréttaflutning og ríkisútvarpið, og
eru hörðustu stuðningsmenn áframhaldandi ríkisfjöl-
miðlunnar jafnan fremstir í flokki gagnrýnenda. Út-
varpsstjóri telur ýmsa fréttamenn útvarpsins of
vinstrisinnaða og vinstrimenn kalla ríkissjónvarpið
bláskjá á móti. Og varla þarf að rifja upp að í síðustu
Alþingiskosningum, og sveitarstjórnarkosningum þar
á undan, gengu skotin á milli þar sem menn töldu rík-
isútvarpið annaðhvort of blátt eða of rautt.
Og við hverju búast menn eiginlega? Fyrirtækið er
í eigu ríkisins, stjórnmálamenn fara með æðsta vald
stofnunarinnar og allir æðstu stjórnendur því póli-
tískt skipaðir. Það er því ekki að undra að pólitískar
deilur um fréttaflutning ríkisútvarpsins skjóti upp
kollinum með reglulegu millibili, og algjörlega óskilj-
anlegt hvernig hægt er að halda því fram að með því
að efla ríkisútvarpið, eina fjölmiðilinn sem heyrir
beint undir stjórnmálamennina, sé óháð fjölmiðlun
best tryggð. Það er að sjálfsögðu alltaf ákveðin freist-
ing æðstu stjórnenda fjölmiðla, hvort sem um stjórn-
málamenn í krafti ríkisins er að ræða eða einkaaðila,
að reyna að hafa áhrif á fréttaflutning síns fjölmiðils.
Munurinn er hins vegar sá að neytendur veita frjálsu
fjölmiðlunum aðhald með valfrelsi sínu, á meðan rík-
isútvarpið þarf aldrei að leggja sína vinnu fyrir dóm
neytenda.
Ein algengasta klisjan í umræðunni um fjölmiðla-
markaðinn er að tala um fjölmiðla sem fjórða valdið
sem eigi að vera óháð hinum þremur. Heyrist þetta
jafnan frá hörðustu stuðningsmönnum ríkisútvarps-
ins. Það hlýtur að vera hrópandi mótsögn að halda
því fram að þetta verði best tryggt með eflingu eina
fjölmiðilsins sem heyrir undir ríkisvaldið, og jafn-
framt með meiri afskiptum ríkisvaldsins af hinum
frjálsu fjölmiðlum. Þess sama ríkisvalds og fjölmiðl-
arnir eiga að vera sem óháðastir!
Auk alls þess rekstrarlega og samkeppnislega
óréttlætis sem rekstur ríkisútvarps hefur í för með
sér gagnvart frjálsu fjölmiðlunum, er ljóst að frjáls
og óháður fréttaflutningur verður aldrei tryggður
með eflingu ríkisútvarpsins. Þvert á móti þarf að
standa vörð um frelsi hinna frjálsu fjölmiðla og selja
ríkisútvarpið. Það er eina leiðin til að tryggja að fjöl-
miðlar séu óháðir stjórnmálamönnunum og ríkisvald-
inu, og þurfi aðeins að hlíta dómi hins almenna borg-
ara.
Frjáls og óháð fjölmiðlun
Eftir Hjörleif Pálsson
Höfundur situr í stjórn Sambands ungra sjálfstæðismanna.
UMRÆÐAN
36 FIMMTUDAGUR 20. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
S
tæði ég á vatnslausu
tunglinu sæi ég jörð-
ina bláa fyrir augum
mínum – enda eru
u.þ.b. þrír fjórðu yf-
irborðs hennar huldir vatni.
Þokaðist ég nær henni í
geimnum sæi ég að vatnið væri
nánast aðeins saltur sjór, því
hann er 97,5% þessa vatns.
Lenti ég og hæfi leit að fersku
vatni myndi ég aðeins finna 0,3%
þess í ám, vötnum og vatns-
geymum. 30% ferskvatns eru
bergvatn. Annað vatn er ekki að-
gengilegt því það er fast í formi
eins og jöklum og ísbreiðum.
Líf ofanjarðar þrífst ekki án
ferskvatns. Manneskja deyr eft-
ir meira en þriggja daga skort á
vatni. Manns-
líkaminn þarf
tvo lítra af
vatni dag
hvern. Vatn
er því auðlind
framar öðrum
auðlindum og lífsnauðsynlegt að
vernda hana. Samt er það svo að
aðeins fimmtán af hverjum
hundrað hafa aðgang að renn-
andi vatni. Milljarð manna
skortir sárlega greiðan aðgang
að hreinu vatni. Helmingur
mannkyns neytir vatns sem ekki
stenst helstu kröfur um hrein-
læti.
Árið 2003 er Alþjóðaár fersk-
vatnsins á vegum Sameinuðu
þjóðanna (International Year of
Freshwater 2003 – www.wate-
ryear2003.org). Íslendingar eru
ríkir af ferskvatni og margir
þeirra hafa stutt á árinu ým-
iskonar átök fyrir t.d. brunna-
gerð í þriðja heiminum á vegum
Rauða krossins og annarra
hjálparsamtaka eins og Hjálp-
arstarfs kirkjunnar. Óhreint
vatn er mikil ógn fátæku fólki í
þessum löndum.
Ég var á ferðalagi í Zimbabwe
í sunnanverðri Afríku og drakk
einungis flöskuvatn. Í höfuðborg
Zimbabwe var ekki talið ráðlegt
að drekka kranavatnið. Á einum
stað á landsbyggðinni gisti ég á
hóteli þar sem sérstaklega var
tekið fram að óhætt væri að
drekka vatnið. Drykkjarvatnið
gaf heila stjörnu á skjöld hótels-
ins.
Í landinu hafa hjálparstofn-
anir unnið undanfarin ár að
brunnagerð í þorpum og hafa Ís-
lendingar m.a. tekið þátt í því
mikilvæga starfi með pen-
ingasöfnun almennings og í sam-
starfi við Alþjóða Rauða kross-
inn.
Þegar ég kom aftur heim hélt
ég áfram að leita upplýsinga um
ferskvatn:
Eftir opinberum heilsu-
mælikvarða að dæma þarf hver
mannleg vera daglega að hafa
aðgang að 15 lítrum að vatni til
neyslu, matargerðar og þvottar.
Þegar skortur verður á vatni í
þorpi eða borg – og íbúar neyð-
ast til að drekka mengað vatn er
hætta á faraldssjúkdómum eins
og kóleru. Þúsundir manna í
löndum þar sem vatn skortir
þurfa að ganga daglega fimm til
tíu kílómetra til að sækja ferskt
vatn – og bera það heim.
Neysla flöskuvatns eykst víst
árlega um 12% þrátt fyrir að það
sé dýrt miðað við kranavatn.
Vinsældir þess hvíla á örygg-
iskennd, því jafnvel í löndum þar
sem fólk hefur aðgang að hreinu
vatni, festa íbúar þess kaup á
flöskuvatni.
Vatnið í flöskunum er af ýms-
um toga og ber ýmis nöfn eins og
natural mineral water, spring
water, purified water, og spark-
ling water. Það er bergvatn, úr
brunnum, ósnert eða unnið.
Heimsmarkaðurinn er sagður 89
þúsund milljónir lítra á ári. Vest-
ur-Evrópubúar eru aðalneyt-
endur þess og drekka nær helm-
inginn af öllum vatnsflöskunum.
Ítalir drekka víst (hlutfallslega)
mest allra af flöskuvatni.
Bandaríkjamenn eru líka
drjúgir í flöskuvatnsþambinu og
neyta 54% þeirra þess reglulega.
Ég man eftir bandarískum
sjónvarpsþætti á áttunda ára-
tugnum um sparnað á rennandi
vatni – hann kom mér á óvart.
Gæta átti þess að ekki drypi úr
krönum. Ekki mátti sturta á kló-
settinu af óþörfu o.s.frv. Ég – frá
Vatnslandinu góða – hafði aldrei
hugsað um sparnað á rennandi
vatni. (Ísland er fjóra ríkasta
land í heimnum af ferskvatni).
Það var ekki fyrr en ég yfirgaf
landið til ferðalaga sem ég öðlast
næga þekkingu á dýrmæti auð-
lindarinnar. Á Kýpur er þess t.d.
vandlega gætt að ekkert fersk-
vatn renni ónýtt til sjávar, og
þar er vatn endurunnið aftur til
notkunar. Svo flytja þeir auðvit-
að inn vatn í flöskum.
Vinsældir flöskuvatnsins eru
ótæmandi og jafnvel Íslendingar
eru farnir að neyta þess heima
hjá sér eða í vinnunni. Margir
telja víst að flöskuvatnið sé holl-
ara en kranavatn. Staðreyndin
er samt sú að enn skortir rann-
sóknir um það og einnig alþjóð-
legar gæðareglur. Galli er t.d. að
flöskuvatn er geymt til lengri
tíma og við hærra hitastig en
rennandi og kraftmeira vatn í
pípum. Óprúttnir sölumenn fylla
stundum notaðar flöskur af
kranavatni og selja á götum.
Annar galli við flöskuvatnið er
plastið í flöskunum – sem gert er
úr olíu og gasi. Ein og hálf millj-
ón tonna af plasti er notuð í
flöskurnar. Þannig mengar gerð
flaskanna umhverfið. Því miður
er flestum þessum flöskum hent
sem rusli í stað þess að setja þær
í endurvinnslu. Þriðji gallinn er
flutningurinn á trukkum út um
allar jarðir – og krummaskuð.
Flöskuvatn er því ávallt síðri
kostur en kranavatn eða vatn úr
brunnum, og sá sem hefur að-
gang að hreinu vatni ætti því
ekki að neyta flöskuvatns.
Á Alþjóðaári ferskvatnsins
voru settar þrjár viðmið-
unarreglur: 1. Dragið úr óþarfa
notkun vatns. 2. Dragið úr
óþarfa neyslu flöskuvatns. 3.
Setjið vatnsflöskurnar í endur-
vinnslu.
Íslendingar ættu auðveldlega
að geta fylgt þessum reglum.
Einnig að styðja með pen-
ingagjöfum hjálparstarf sem
beinist að því að greiða íbúum
þriðja heimsins aðgengi að þess-
ari auðlind bláu plánetunnar.
Bláa
plánetan
Árið sem rennur brátt í aldanna skaut
er Alþjóðaár ferskvatnsins. Á ferðalög-
um í útlöndum og framandi álfum
hugsa ég æ meira um vatn. Ferskvatn
er verðmætara en svarta gullið olía.
VIÐHORF
Eftir Gunnar
Hersvein
guhe@mbl.is
ÞAÐ var að morgni kjördags í
maí að fyrrverandi forsætisráð-
herraefni Samfylkingarinnar kom
þeim skilaboðum til
formanns Fram-
sóknarflokksins að
Samfylkingin væri
tilbúin að bjóða
honum stól for-
sætisráðherra ef
flokkarnir fengju til
þess meirihluta.
Þegar úrslitin lágu fyrir og Fram-
sókn og Samfylking höfðu náð
meirihluta á Alþingi, þótt naumur
væri, skundaði hinn valdagírugi
foringi Framsóknar á fund sitjandi
forsætisráðherra og tilkynnti hon-
um skilmála sína: Annaðhvort gæfi
Davíð honum eftir stólinn eða hann
myndi semja við Samfylkingu.
Að vonum þótti Davíð báðir kost-
irnir slæmir, en þó sýnu verri
samningur við Sólrúnu. Auk þess
sem honum fylgdi að hann missti af
að halda upp á aldarafmæli ís-
lenzks ráðherradóms, sem hann
hafði lengi dreymt um í vöku og
svefni.
Og bragðarefurinn réð gátuna á
auga lifandi bili: Hann samdi um
setu sér til handa til 15. sept. 2004.
Og slíka glýju fékk formaður
Framsóknar í augu er hann sá hilla
undir hásætið að honum sást yfir
það sem blasir við annarra augum.
Af þeim, sem þekkja til skapferl-
is formanns Sjálfstæðisflokksins,
dettur engum lifandi manni í hug
að hann fyrirgefi nokkru sinni mót-
gerð sem þessa, þegar Sólrún og
stirðbusi Framsóknar taka höndum
saman um að velta honum úr sessi.
Hann fyrirgefur aldrei neitt, þótt
miklu minna sé í sniðum.
Þegar Halldór Ásgrímsson tekur
við embætti forsætisráðherra, mun
a.m.k. helmingur Sjálfstæðisflokks-
ins fara í hrokbullandi stjórnarand-
stöðu, þótt Davíð kæmi þar hvergi
nærri. Hvað þá heldur þegar hann
sjálfur mun veita liðsinni sitt og
stjórna á bak við tjöldin aðförinni
að ríkisstjórn Halldórs. Og stjórn
hans mun ekki verða miklu langlíf-
ari en hin fyrri Hundadagastjórn.
Að því er líka gætandi að Davíð
mun reynast létt verk að mynda
nýja stjórn með Össuri Skarphéð-
inssyni. Á landsfundi Samfylkingar
lagði Össur Evrópumál til hliðar og
gerðist einkavæðingarsinni, jafnvel
í heilbrigðismálum, til að gera hos-
ur sínar nógu grænar fyrir Sjálf-
stæðisflokknum.
Af öðrum og auðskildum ástæð-
um liggur Össuri hið mesta á að fá
fastara undir fætur fyrir næsta
landsfund Samfylkingar, t.d. með
stöðu varaforsætisráðherra í rík-
isstjórn. Þá myndu hvorki flokks-
menn né hans nánustu á formann-
inn ráðast. Mun hann þá þykjast
báðum fótum í jötu standa, og
bægja frá heimilisböli, sem er
þyngra en tárum taki, eins og þar
stendur.
Það vakti athygli kunnugra, þeg-
ar Davíð Oddsson lauk stefnuræðu
sinni í alþingi í októberbyrjun, að
hann lét þess getið, að ræðan væri
sín síðasta í þessum áfanga. Til eru
þeir, sem álíta, að Davíð hafi verið
að slá á léttari strengi með því
orðavali, en það er fjarri lagi. Mín-
um manni var allt annað en gleði í
hug við það tækifæri, svo sem allt
hans æði sýndi. Það er verst fyrir
verðandi forsætisráðherra, ef hann
hefir ekki meðtekið skilaboðin. En
formaður Samfylkingar skildi þau
og fór strax að setja sig í stellingar
sem sjá mátti bera við loft á lands-
fundi flokks hans.
Það er spá þess, sem hér heldur
á penna, að næsti áfangi Davíðs
Oddssonar hefjist með stefnuræðu
hans í alþingi í októberbyrjun 2005.
Í síðasta lagi 2006. Þá getur hann
notað kosningaárið til ,,gottgjörels-
is“ gamlingjum og öryrkjum. Og þá
verður óhætt að leggja niður
Mæðrastyrksnefnd.
Spádómar
Eftir Sverri Hermannsson
Höfundur er fv. form.
Frjálslynda flokksins.
HALLDÓR Ásgrímsson hefur í
umræðum um Íraksmálið und-
anfarið brugðist við gagnrýni með
því að Saddam
Hússein hafi verið
harðstjóri sem
þurfti að losna við.
Það hafi alltaf verið
skoðun sín. „Ég er
jafn-sannfærður um
það og ég var að
það var nauðsyn-
legt að koma Saddam Hússein
frá,“ sagði Halldór meðal annars
um málið í Sjónvarpinu á mánu-
dagskvöld og rökstuddi þar með
afstöðu ríkisstjórnarinnar til inn-
rásarinnar og þess uppnáms sem
síðan hefur ríkt í Írak og raunar
um allt svæði íslams og araba.
Utanríkisráðherra skuldar þjóð-
inni þó enn skýringu á því hvenær
hann skipti um skoðun í þessu
máli. Í aðdraganda innrásarinnar
talaði Halldór Ásgrímsson fyrst og
fremst um gereyðingarvopn sem
Íraksstjórn átti þá að búa yfir –
og studdi eindregið forystu Sam-
einuðu þjóðanna í því þófi. Hann
var svo líka sammála þeirri al-
mennu skoðun víðast um heims-
byggðina að gott væri að losna við
Saddam Hússein. En gereyðing-
arvopnin voru að áliti Halldórs
eina hugsanlega forsenda stríðs,
bara þau voru casus belli gegn
stjórninni í Bagdad.
Í umræðum á Alþingi 26. janúar
2003 sagði utanríkisráðherra
þetta: „Ég tel að það sé alveg ljóst
að ef í ljós kemur að Saddam
Hussein býr yfir gjöreyðing-
arvopnum og vill ekki afvopnast,
þá stendur alþjóðasamfélagið
frammi fyrir því að grípa til sinna
ráða. Það er alveg ljóst af okkar
hálfu að við teljum algjörlega
nauðsynlegt að þetta mál komi til
umfjöllunar öryggisráðsins á nýjan
leik, það höfum við margsagt. En
ég held að allir geti verið sammála
um það að ef þessi maður býr yfir
gjöreyðingarvopnum með þeim af-
leiðingum sem það gæti haft í för
með sér, þá stendur alþjóða-
samfélagið frammi fyrir mjög erf-
iðri stöðu. Það hlýtur að vera
krafa okkar Íslendinga eins og
annarra að þeir afvopnist. Það er
krafa Sameinuðu þjóðanna. Hins
vegar ef í ljós kemur að hann býr
ekki yfir gjöreyðingarvopnum, þá
er málið væntanlega leyst.“
Þá er málið leyst, sagði Halldór
– harðstjórinn og fjöldamorðinginn
gat þá verið áfram við völd í Írak
að áliti utanríkisráðherra í árs-
byrjun.
Svosem rétt einsog harðstjórinn
og fjöldamorðinginn Kim Jong Il,
sem sendiherra Íslands hefur ný-
lega afhent trúnaðarbréf sitt – eða
klerkastjórnin illræmda í Íran,
sem Halldór Ásgrímsson hyggst
einmitt heimsækja á næstunni
með mikilli sveit kaupsýslumanna.
Það sem gerðist í vor er öllum
ljóst: Davíð Oddsson beygði Hall-
dór Ásgrímsson til undan-
bragðalauss stuðnings við „frels-
isherinn“ í Írak. Það sést glöggt á
ræðum og yfirlýsingum Halldórs
frá áramótum fram að stríðs-
byrjun – og það er sjálfsögð kurt-
eisi að Halldór kynni sér eigin
málflutning áður en hann veitist
að gagnrýnendum Íraksstyrjald-
arinnar með ásökunum um stuðn-
ing við harðstjórann Saddan Húss-
ein.
Halldór og Saddam:
„Þá er málið leyst“
Eftir Mörð Árnason
Höfundur er alþingismaður
Samfylkingarinnar í Reykjavík.