Morgunblaðið - 20.11.2003, Blaðsíða 16

16 B FIMMTUDAGUR 20. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
















































































































NÚTRÁS MP Fjárfestingarbanki hf. Skipholti 50d Sími 540 3200 Fax 540 3201 mottaka@mp.is www.mp.is
Hafðu samband við okkur í síma 540 3200
Fjölbreytt fjármálafljónusta
R
eglulega birtast fréttir
af kaupum Íslendinga
á erlendum fyrirtækj-
um. Á þessu hausti má
nefna kaup Össurar á
fyrirtækinu Generation II fyrir 2,4
milljarða, kaup Kaupþings Búnaðar-
banka á 30% hlut í finnska fjármála-
fyrirtækinu Norvestia á 5,5 millj-
arða, kaup Kaupþings
Búnaðarbanka á tæplega 10% hlut í
breska fjármálafyrirtækinu Singer
& Frielander fyrir rúmlega 5 millj-
arða, kaup Samskipa á hollenska
flutningafyrirtækinu
Van Dieren Mari-
time og að lokum
kaup Baugs og fleiri
aðila á Oasis tísku-
verslanakeðjunni
fyrir 19,6 milljarða.
Viðskiptasagan
geymir einnig dæmi
um kaup á erlendum
fyrirtækjum sem
hafa ekki gengið sem
skyldi. Sem dæmi má
nefna kaup Útgerð-
arfélags Akureyr-
inga á austur-þýska
sjávarútvegsfyrir-
tækinu Meclenbur-
ger Hochseefisherei
árið 1993. Á sínum tíma var litið á
þessi kaup sem tímamót í íslenskum
sjávarútvegi og glæsilegt dæmi um
útrásarmöguleika Íslendinga. Í þess-
ari grein er litið yfir viðskiptasöguna
hvað varðar kaup íslenskra fyrir-
tækja á erlendum fyrirtækjum og
fjallað er um aðferðir við slík kaup.
Markmiðið er að vekja athygli ein-
staklinga og fyrirtækja á þeim
möguleikum sem felast í að stækka
markaði og vinna ný lönd með kaup-
um á erlendum fyrirtækjum.
Yfirleitt í sömu grein
Fyrirtæki eru keypt af mörgum
ástæðum. Algengt er að kaupandinn
telji sig með kaupunum geta styrkt
núverandi rekstur. Slík styrking get-
ur verið af ýmsum toga, s.s. kaup á
fyrirtæki sem er í sömu viðskiptum,
kaup á fyrirtæki sem er í sömu virð-
iskeðju eða kaup á fyrtækjum sem
veita aðgang að tiltekinni tækni eða
framleiðsluleyfum.
Algengust eru kaup á fyrirtækjum
sem starfa í sömu grein og kaupand-
inn. Kaupþing Búnaðarbanki kaupir
fjárfestingabanka á Norðurlöndun-
um vegna þess að bankinn hefur skil-
greint Norðurlönd sem sinn heima-
markað. Erfitt eða útilokað er fyrir
bankann að ná viðlíka árangri með
því að stóla á innri vöxt fyrirtækis-
ins. Íslensku flutningafyrirtækin
Eimskip og Samskip hafa með kaup-
um á umboðsfyrirtækjum sínum er-
lendis keypt fyrirtæki í sömu virð-
iskeðju. Össur keypti fyrr á þessu ári
lítið sænskt fyrirtæki, Linea Ortho-
pedics, til að öðlast aðgang að tækni í
tengslum við stoðtæki. Íslensk fyr-
irtæki og íslenskir fjárfestar hafa
einnig í vaxandi mæli keypt fyrir-
tæki erlendis sem fjár-
festingu án allra sjáan-
legra tengsla við
núverandi starfsemi.
Dæmi um slíkar fjárfest-
ingar eru kaup nokkurra
íslenskra fjárfesta á
tískufyrirtækinu Karen
Millen og kaup íslenskra
fjárfesta á sjávarútvegs-
fyrirtækinu Larsen Gro-
up í Danmörku.
Aflaheimildir
tryggðar
Ekki eru nema rúmlega
10 ár síðan íslensk fyrir-
tæki fóru að kaupa fyrir-
tæki erlendis í þeim til-
gangi að vaxa og vinna nýja markaði.
Augljós skýring á því er höft á fjár-
málamörkuðum og almenn þröng
viðskiptaleg sýn á árunum fyrir
1990. Fyrstu viðskiptin af þessu tagi
tengdust sjávarútvegi. Markmiðið í
fyrstu var ekki beinlínis útrás heldur
fólust kaupin upphaflega í að tryggja
tiltekna hagsmuni s.s. að kaupa fyr-
irtæki til að komast inn fyrir tollam-
úra eða kaupa fyrirtæki til að
tryggja aðgang að aflaheimildum.
Sem dæmi um slík kaup má nefna
kaup SÍF á franska fyrirtækinu Nor-
dMorue 1990 sem höfðu að markmiði
að tryggja hagsmuni varðandi inn-
flutning á saltfiski til Evrópu. Árið
1992 keypti Grandi hlut í Friosur –
sjávarútvegsfyrirtæki í Chile. Árið
1993 keypti Útgerðarfélag Akureyr-
inga austur-þýska sjávarútvegsfyr-
irtækið Meclenburger Hochseefis-
herei og tveimur árum síðar keypti
Samherji Deutsche Fishfang Union
sem einnig er austur-þýskt sjávarút-
vegsfyrirtæki. Meginmarkmið kaup-
anna hjá Granda, Útgerðarfélagi Ak-
ureyringa og Samherja var að
tryggja aðgang að aflaheimildum.
Undir lok aldarinnar hefst nýtt tíma-
bil hvað varðar fjárfestingar ís-
lenskra sjávarútvegsfyrirtækja í er-
lendum fyrirtækjum. Kaupendur líta
meira til fyrirtækja sem starfa við
fullvinnslu sjávarafurða og í fram-
haldi af því til fyrirtækja í matvæla-
vinnslu almennt. Markmiðið með
kaupunum er ýmist að lengja virð-
iskeðjuna, þ.e. að kaupa fyrirtæki
sem geta fullunnið og selt afurðir ís-
lensku sjávarútvegsfyrirtækjanna
eða að útvíkka markaði með því að
kaupa fyrirtæki í skildri starfsemi.
Fyrstu fjárfestingar af þessu tagi
eru kaup SÍF á franska fyrirtækinu
Delpierre árið 1998. Ári síðar kaupir
Bakkavör sænska fyrirtækið Lysikil
og árið 2000 kaupa hluthafar Sam-
herja þýska fyrirtækið Hussman &
Hahn. Bakkavör fjárfestir í fyrir-
tækjum óháðum sjávarútvegi – fyrst
í breska fyrirtækinu Vine & Dine ár-
ið 2000 og síðan í „stærstu fyrir-
tækjakaupum Íslandssögunnar“
kaupir Bakkavör breska fyrirtækið
Katsouris Fresh Food árið 2001.
Nýjustu kaup af þessu tagi eru kaup
SÍF á Lyons Seafood í Bretlandi síð-
astliðið sumar og kaup nokkurra
fjárfesta á Larsen Group í Dan-
mörku fyrir nokkrum vikum.
Áhugi fjármálafyrirtækja
vaknar
Sjávarútvegsfyrirtæki riðu á vaðið
hvað varðar kaup á erlendum fyrir-
tækjum. Í kjölfar þeirra koma þjón-
ustu- og iðnfyrirtæki með tengsl við
sjávarútveg. Sem dæmi um slík fyr-
irtæki má nefna Marel, Hampiðjuna,
Sæplast, Eimskip og síðar Samskip.
Líklega eru kaup Marel á danska
fyrirtækinu Carnitech árið 1997
meðal fyrstu fyrirtækjakaupa ís-
lensks iðnfyrirtækis erlendis. Frá
árinu 1999 kaupa Hampiðjan og Sæ-
plast nokkur fyrirtæki víða um heim-
inn og styrkja þannig markaðsstöðu
sína. Eimskip og síðar Samskip
keyptu upp fjölmörg umboðsfyrir-
tæki sín erlendis og önnur flutninga-
fyrirtæki með það að markmiði að ná
fram lækkun kostnaðar og auknum
tekjum á erlendum mörkuðum.
Á sviði heilbrigðismála hafa ís-
lensk fyrirtæki verið nokkuð stór-
tæk. Fremst í flokki fer Össur sem
kaupir Flex Foot, Century XXII, Pi
Medical og Karlsson & Bergström
árið 2000, Capod Systems árið 2002
og Linea Orthopedics og Generation
II árið 2003. Auk þess má nefna kaup
Iconsjóðsins og síðar Pharmaco á
Balkanpharma 1999, kaup Tölvu-
Mynda á hlut í ítalska fyrirtækinu
Exper Automation árið 2000, kaup
Flögu á Medcare árið 2002, og kaup
Íslenskrar erfðagreiningar á banda-
ríska fyrirtækinu MediChem 2002.
Með auknum umsvifum íslenskra
fyrirtækja í útlöndum jókst áhugi ís-
lenskra fjármálafyrirtækja á að
hasla sér völl erlendis – til að þjóna
íslenskum viðskiptavinum sínum og
til að afla nýrra markaða. Fyrstu
sporin voru stigin með stofnun dótt-
urfélaga í Luxembourg – fyrsta slíka
félagið var stofnað af Kaupþingi
1998. Árið 2000 var atburðaríkt í
bankaheiminum þegar Landsbanki
Íslands keypti hlut í Heritable Bank
og Íslandsbanki (FBA) keypti R.
Raphael & Sons – hvort tveggja
breskir bankar. Það var hlutverk
Kaupþings og síðar Kaupþings Bún-
aðarbanka að leiða útrás íslensku
bankanna. Kaupþing hefur skil-
greint Norðurlönd sem sinn heima-
markað og markvisst keypt upp fyr-
irtæki á Norðurlöndunum – sænsku
fyrirtækin Aragon og JP Nordiska
2002, finnska fyrirtækið Sofi 2002,
ráðandi hlut í finnska fyrirtækinu
Norvestia 2003 og lítið norskt fjár-
málafyrirtæki, Tyren Holding 2003.
Nýjustu fjárfestingar Kaupþings
Búnaðarbanka eru í Singer & Friel-
ander sem er breskur fyrirtækja-
banki – þar á Kaupþing nú tæplega
10% hlut.
Stærð skiptir ekki öllu
Flest félög sem hér eru nefnd til sög-
unnar eru stór og öflug. Þó eru mik-
ilvægar undantekningar sem sýna að
stærðin skiptir ekki öllu máli heldur
stjórnunarlegur ásetningur og
styrkur. Áhugavert er að skoða sögu
Sæplasts í þessum efnum. Fyrirtæk-
ið var tiltölulega lítið og starfaði á
þröngum markaði við framleiðslu á
plastkerjum fyrir sjávarútveg. Að
mörgu leyti var fyrirtækið hefðbund-
ið íslenskt iðnfyrirtæki með lítinn
markað og takmarkaða afkomu-
möguleika. Árið 1999 byrjaði Sæ-
plast að kaupa önnur fyrirtæki og á
nú verksmiðjur á Íslandi, Noregi,
Indlandi, Kanada, Spáni og Hollandi.
Flest eru þetta fyrirtæki sem Sæ-
plast hefur keypt og sameinað
rekstri félagsins á Íslandi. Hjá félag-
inu starfa nú u.þ.b. 300 manns – þar
af um 40 á Íslandi. Annað áhugavert
dæmi um möguleika lítilla fyrirtækja
til að vaxa með kaupum á erlendum
fyrirtækjum er Nordic Photos. Fyr-
irtækið er stofnað með þaðað mark-
miði að selja norrænt myndefni með
rafrænum hætti. Nordic Photos á
takmarkaða markaðsmöguleika á Ís-
landi enda stofnað með það markmið
í huga að starfa á Norðurlöndunum.
Þetta litla fyrirtæki hefur þegar
keypt tvö fyrirtæki í sambærilegum
rekstri í Svíþjóð. Uppkaup á fyrir-
tækjum eru ekki einungis verkfæri
stórra fyrirtækja á hlutabréfamark-
aði heldur áhugavert tæki fyrir öll
fyrirtæki sem hafa fjárhagslegan og
stjórnunarlegan styrk.
Aðferðir við kaup og yfirtökur
Áður en hafist er handa við kaup á
erlendu fyrirtæki er mikilvægt að
fyrir liggi raunhæfar viðskiptaáætl-
anir, markmiðasetning og stefnu-
mótun. Í framhaldi af samruna Ís-
landsbanka og Fjárfestingabanka
atvinnulífsins (FBA) árið 2000 var
Íslandsbanki eigandi að einkabanka í
Bretlandi, var meðal fjárfesta í nýj-
um Internet-banka í Danmörku og
átti í viðræðum um kaup á banka í
Lettlandi. Líklegt er að svo fjölþætt
stefna sé erfið í framkvæmd.
Mikilvægt er að kaupandinn geri
sér grein fyrir fjárhagslegri og
stjórnunarlegri getu til að takast á
við verkefnið og miði væntingar og
markmið kaupanna við það. Kaup á
fyrirtæki erlendis tekur mikinn
stjórnunartíma frá hæfum stjórn-
endum – slíkur tími þarf að vera fyrir
hendi hjá kaupandanum. Á tímabili
sinnti Baugur stórviðskiptum beggja
vegna Atlantshafsins. Slíkt stórvirki
hefði vafist fyrir mun stærri fyrir-
tækjum enda hefur félagið nú beint
meginsókn sinni erlendis að Bret-
landsmarkaði með góðum árangri.
Í ljósi menningar, tungu og fjar-
lægðar ættu íslensk fyrirtæki fyrst
og fremst að leita kauptækifæra á
Norðurlöndum og í Bretlandi. Aðrir
markaðir henta íslenskum fyrirtækj-
um síður vegna fjarlægðar, tungu-
málaerfiðleika og ólíkrar viðskipta-
menningar. Fyrsta skrefið við kaup á
fyrirtækjum er að afla upplýsinga
um fyrirtæki sem starfa á viðkom-
andi mörkuðum. Mikilvægt er að
hafa heildarmynd af starfsviðinu á
því markaðssvæði sem um ræðir.
Safna þarf öllum aðgengilegum upp-
lýsingum um viðkomandi fyrirtæki
sem fáanlegar eru. Val á fyrirtæki
tekur tillit til viðskiptaáætlana og
markmiða kaupandans ásamt upp-
Kaup Íslendinga á
erlendum fyrirtækjum



  J  
>$ 

. J
#  
 . J
# "
" %)
  
* +
*  ,  -
K ? @6>L
1. ? 
51G ,
6  (  ( ?

% ? 
41G 
E  ? ? 
313 ,
(M( C  ?
 $

41, 
B
  
)) C  6
  12 ,
9
. 8( ? 
1- ,
>
 K>
6 . $L#& 13 
   ( ?
 $

12 
1>N
8 

? 
1 
? 9
 F ? 
5 
!  ? K>
6 . $L#& -- ,
O
N
 ?

% ? 
-4 
(  ( @  E ? 
3 
9 
 ?

% $L#& G,4 555
K
K
. E ?
 $

4 ,

 . 8( 6
  , 553

   8( ( 


 55
9
K >  C  $L#& 43 ,


 

 


  !
"
  # $
Á síðustu 15 árum hafa orðið miklar breytingar
í íslensku viðskiptalífi. Eitt einkenni þessara
breytinga er aukin útrás fyrirtækja á erlenda
markaði. Sú útrás felst í auknum útflutningi á
vöru og þjónustu og kaupum íslenskra
fyrirtækja á erlendum, að sögn Árna
Zophoniassonar. Meðal fræðimanna eru kaup
og samrunar fyrirtækja umdeild leið til vaxtar.
Þessi leið virðist þó henta íslenskum
fyrirtækjum vel til útrásar.
Árni Zophoniasson