Morgunblaðið - 21.11.2003, Blaðsíða 21

HÖFUÐBORGARSVÆÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. NÓVEMBER 2003 21
Reykjavík | Jarðfræðileg sérkenni
vatnsbóla sveitarfélaganna á höfuð-
borgarsvæðinu gera það að verkum
að til margs ber að líta þegar hugað er
að vatnsvernd. Bæði er hraunið afar
lekt og mikil viðkvæmni fyrir efna-
mengun hvers konar auk þess sem
svæðið liggur mjög nálægt eldvirkum
svæðum og hætta er nokkur á því að
jarðhræringar eða eldgos muni hafa
áhrif á vatnsból á suðvesturhorninu.
Þetta er meðal þess sem fram kom á
ráðstefnu um vatnsverndarsvæði höf-
uðborgarsvæðisins sem haldin var í
sal Nordica hótelsins á dögunum, en
vatnsverndarsvæðin liggja á milli höf-
uðborgarinnar og fjallahringsins, að
miklu leyti undir Heiðmörkinni. Ásdís
Halla Bragadóttir, bæjarstjóri
Garðabæjar, stýrði ráðstefnunni.
Skortur á jarðvegsþekju
Fyrsta erindi ráðstefnunnar var
flutt af Snorra Páli Kjaran, verkfræð-
ingi hjá Verkfræðistofunni Vatnaskil-
um. Skýrði Snorri frá rannsóknum á
grunnvatnsstraumum og þróun
vatnalíkans á höfuðborgarsvæðinu.
Við þessar rannsóknir væru tekin
saman gögn úr grunnvatnshæðar-
mælingum, vatnshæð í stöðuvötnum,
rennslismælingum í ám, mælingum á
vatnstöku, veðurmælingum og jarð-
fræðirannsóknum. Þessi gögn og þær
upplýsingar sem fást við úrvinnslu
þeirra eru síðan nýtt til þróunar
grunnvatnslíkans sem gefur sífellt
betra forspárgildi, bæði hvað varðar
nýtingu vatnsins og forvarnir gagn-
vart mengunarslysum.
Freysteinn Sigurðsson, jarðfræð-
ingur hjá Orkustofnun, fjallaði um
vatnshættur og veikar hliðar vatns-
bóla út frá jarðfræðilegu og gróður-
farslegu sjónarhorni. Þar nefndi hann
sérstaklega mikla lekt hrauna og lé-
lega gróðurþekju svæðanna. Þannig
er svæðið afar viðkvæmt bæði fyrir
náttúrulegri mengun og manngerðri
mengun. Góð jarðvegsþekja getur
minnkað áhrif mengunar sem verður
ofanjarðar á vatnsbólin, þar sem jarð-
vegur hefur síunaráhrif. Freysteinn
talaði einnig um síunaráhrif bergsins
og bætti við í samræðum eftir fyrir-
lesturinn að gróðurþekja og berg
virkuðu vel saman sem síunarbúnað-
ur og hefðu góð og jafnandi áhrif á
sýrustig vatnsins. Vísaði hann enn-
fremur á bug þeim hugmyndum að
jarðvegsgerlar kæmust í grunnvatn
sökum gróðurþekju og sagði því öfugt
farið, að jarðvegsgerlar kæmust í
grunnvatn vegna ónógrar gróður-
þekju. Eina helstu orsök mengunar-
slysa í vatnsbólum í dag sagði hann
ófullnægjandi frágang á borholum og
ónóga þéttingu og gróðurþekju í
kringum þær.
Spurður um viðbrögð við eldsum-
brotum eða alvarlegum mengunar-
slysum í vatnsbólum höfuðborgar-
svæðisins sagði Freysteinn að
neyðaráætlun kvæði á um að vatn
yrði þá tekið af hitaveitulögnum og
köldu vatni veitt úr Þingvallavatni til
bráðabirgða.
Eldvirkni og kvikuhreyfingar
Freysteinn Sigmundsson, hjá Nor-
rænu eldfjallastöðinni, flutti afar
áhugavert erindi um kvikuhreyfingar
og eldgosahættu í og við vatnsvernd-
arsvæði Reykjavíkur. Þar vísaði hann
til þess að vatnsverndarsvæðið liggur
á miklu hraunasvæði á jaðri plötuskil-
anna á Reykjanesskaga. Sagði hann
um þúsund ár líða milli meiriháttar
umbrotahrina en síðasta eldgosatíma-
bilið á skaganum var á 10.–13. öld og
hraun frá þeim tíma þekja stór svæði.
Sagði Freysteinn tvö af fjórum eld-
stöðvakerfum Reykjanesskagans
teygja anga sína inn á vatnsverndar-
svæðið, Krísuvíkurkerfið og Brenni-
steinsfjallakerfið. Bætti hann við að
ný umbrotahrina gæti haft umtals-
verðar afleiðingar á vatnsverndar-
svæðinu. Vonast væri til að aðdrag-
andi nýrra umbrota verði skýr. Helst
væri, í því sambandi, að vænta auk-
innar jarðskjálftavirkni og mælanlegs
landriss. Eðlilegt væri að búast við
því að slík atburðarás gæti hafist fyr-
irvaralítið í komandi tíð.
Sigurður Reynir Gíslason, efna-
fræðingur hjá Raunvísindastofnun
Háskóla Íslands, fjallaði í erindi sínu
um jarðefnafræði grunnvatns og áhrif
rofferla, öskufalls og kvikuhreyfinga
á efnasamsetningu grunnvatns. Sagði
hann íslensk berglög hafa þann eig-
inleika að þau hækkuðu pH-gildi
vatns sem streymdi gegnum þau.
Einnig greindi hann frá þeim ýmsu
mismunandi þáttum sem hafa áhrif á
efnasamsetningu og sýrustig vatns.
Sýndi Sigurður hvernig vatn mettast
af söltum og málmum því meir sem
það fjarlægist hlutlaust pH-gildi, í
hvora áttina sem er.
Mannleg áhrif á neysluvatn
Í seinni hluta ráðstefnunnar var
fjallað um áhrif mannlegra athafna á
neysluvatn og flutti þar fyrstur erindi
Páll Stefánsson, heilbrigðisfulltrúi
hjá Heilbrigðiseftirliti Hafnarfjarðar-
og Kópavogssvæðis. Sagði hann sam-
þykkt um verndarsvæði vatnsbóla á
höfuðborgarsvæðinu frá 1997 hafa
verið mikið heillaskref í verndun
neysluvatns höfuðborgarbúa, en í
annarri grein samþykktarinnar segir:
„Markmið samþykktarinnar er að
stuðla að hámarkshollustu neyslu-
vatns á höfuðborgarsvæðinu til fram-
tíðar með því að koma í veg fyrir
óæskileg áhrif af völdum athafna,
starfsemi og umsvifa á vatnsverndar-
svæðum vatnsbóla á svæðinu.“
Páll greindi mengunarhættu í þrjá
meginflokka. Starfsleyfisskylda
starfsemi, aðra starfsemi eða athafna-
semi og síðan vegi, flutninga og slys.
Starfsleyfisskyld starfsemi er undir
ströngu eftirliti heilbrigðisyfirvalda,
en undir aðra starfsemi og athafna-
semi rúmuðust ýmsar athafnir sem
erfiðara er að fylgjast með; s.s. olíu-
og efnanotkun, ófullnægjandi rot-
þrær, lélegar taðþrær og haughús og
óhófleg áburðardreifing. Sagði Páll
hóflega dreifingu húsdýraáburðar og
venjulegs áburðar á svæðinu í lagi, en
magn hrossaskíts sem til fellur á höf-
uðborgarsvæðinu væri afar mikið auk
þess sem oft væri þannig frá úrgangs-
málum gengið að bakteríumengun
væri mun meiri en ella. Einnig lagði
Páll til að vegakerfi í Heiðmörk yrði
breytt til þess að koma í veg fyrir al-
varleg mengunarslys t.d. ef olíubíll
ylti á svæðinu eða einfaldlega bílslys
yrði nálægt brunnsvæðunum, þar
sem grunnvatnið er mun viðkvæmara
fyrir hvers kyns mengun.
Björn Axelsson hjá skipulags- og
byggingasviði Reykjavíkurborgar,
fjallaði um þróun byggðar og mikil-
vægi þess að viðhalda góðu samhengi
milli byggðar og útivistarsvæða.
Sagði Björn álag á útivistarsvæðin
aukast mikið og birtast í vaxandi
áhuga á útivistariðkun samhliða upp-
byggingu svæðanna til slíkra athafna.
Því sagði hann afar mikilvægt að
huga að gæðum svæðisins og góðri
umgengni við svæðin auk þess sem
mikilvægt væri að viðhalda fjölbreyti-
legu landslagi og náttúrufari svæðis-
ins umhverfis höfuðborgarsvæðið.
Full ástæða til að vera vakandi
Rögnvaldur Ingólfsson, deildar-
stjóri matvælaeftirlits Reykjavíkur,
sagði verndun neysluvatns sameigin-
legt verkefni sveitarfélaganna á höf-
uðborgarsvæðinu. Neysluvatn væri
skilgreint sem matvæli og því hefðu
heilbrigðiseftirlitssvæðin einnig eftir-
lit með vatnsveitufyrirtækjunum sem
matvælafyrirtækjum. Vatnsveitufyr-
irtækjum ber að starfrækja innra eft-
irlit til að tryggja öryggi og gæði
vatnsins og eru kerfin tekin út og við-
urkennd af heilbrigðisyfirvöldum.
Rögnvaldur sagði rannsóknir ekki
gefa til kynna rýrnandi gæði neyslu-
vatns en ekki mætti slaka á klónni.
Nokkrar umræður spunnust að
loknum erindum, enda mætti mikill
fjöldi áhugafólks um vatnsvernd á
ráðstefnuna. Þar á meðal voru spurn-
ingar um gróðurþekju, áburðarmagn
og eðli grunnvatnslíkana og þýðingu
þeirra fyrir tilraunaboranir.
Margs að gæta
við vatnsvernd
Morgunblaðið/Þorkell
Mikill fjöldi gesta fylgdist með erindum um vatnsverndarsvæði höfuðborgarsvæðisins.
Kort af vatnsverndarsvæðunum milli höfuðborgarinnar og fjallahringsins.
Rauðu svæðin eru brunnsvæði en þau hvítu eru grannsvæði.
Hreint og heilbrigt neysluvatn er gjarnan
talinn sjálfsagður hlutur hér á landi, en til
margs ber að líta þegar hugað er að varð-
veislu þessarar verðmætu auðlindar. Svav-
ar Knútur Kristinsson sat ráðstefnu um
vatnsverndarsvæði höfuðborgarsvæðisins.
svavar@mbl.is