Morgunblaðið - 22.11.2003, Blaðsíða 18
ERLENT
18 LAUGARDAGUR 22. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
FJÖRUTÍU ár eru í dag liðin frá því
að John Fitzgerald Kennedy, fyrr-
verandi Bandaríkjaforseti, var
myrtur í Dallas í Texas en það gerð-
ist 22. nóvember árið 1963. Þótt
langt sé liðið frá þessum atburðum
eru þeir mörgum Bandaríkjamönn-
um enn í fersku minni enda mikið
búið að skrifa um atburðinn og gerð-
ar hafa verið kvikmyndir um morðið
og fleira sem tengist stjórnmálaferli
Kennedys og tveggja bræðra hans,
Roberts heitins og Edwards öld-
ungadeildarþingmanns. Síðasta
dæmið er myndin 13 dagar sem
fjallaði um Kúbudeiluna 1962.
Þá þykir mörgum enn sem þeirri
spurningu, hver myrti forsetann,
hafi ekki verið svarað með fullnægj-
andi hætti. Komið fram kenningar
um að mafían, útsendarar erlendra
ríkja eða jafnvel Lyndon B. John-
son, þáverandi varaforseti Banda-
ríkjanna, hafi skipulagt ódæðið en
hann tók við að Kennedy látnum.
Ólíklegt er að niðurstaða, sem allir
sætta sig við, fáist nokkurn tíma og
ekkert lát er á umfjöllun um morðið,
bæði í bókum og fjölmiðlum.
Örlagarík ferð til Texas
Kennedy var í heimsókn til Texas
til að undirbúa forsetakosningarnar
árið eftir en stuðningur Texasbúa
var mikilvægur ef Kennedy ætti að
takast að tryggja sér endurkjör. Að
morgni 22. nóvember kom hann til
Fort Worth í Texas og fór þaðan til
Dallas. Um hádegisbil ók bílalest
forsetans inn í borgina og Kennedy
sat ásamt Jacqueline, eiginkonu
sinni, John Connally, ríkisstjóra
Texas, og eiginkonu hans, Nellie, í
opnum Lincoln Continental-bíl.
Rétt fyrir klukkan hálfeitt fór
bílalestin úr miðborginni og áleiðis
að Elm Street. Þegar hún var að aka
fram hjá skólabókasafni Texas
heyrðust skot og hálfri klukkustund
síðar var Kennedy úrskurðaður lát-
inn á Parkland-sjúkrahúsinu.
Enn þann dag í dag eru þeir ófáir
sem efast um að morðinginn, Lee
Harvey Oswald, hafi verið einn að
verki. Óhætt er að fullyrða að hverri
einustu staðreynd í málinu hafi verið
velt fram og aftur og hún skoðuð í
þaula, ekki síst af mönnunum sem
yfirmaður Warren-nefndarinnar, er
skipuð var til að rannsaka morðið,
kallaði „hræætur“ sem vildu velta
sér upp úr málinu.
Þrátt fyrir að þrjár nefndir skip-
aðar af forsetaembættinu, tvær
þingnefndir, alríkislögreglan og Vís-
indaakademía Bandaríkjanna hafi
rannsakað morðið hafa kannanir
jafnan sýnt, að meirihluti Banda-
ríkjamanna telur að Oswald hafi ver-
ið þátttakandi í morðsamsæri.
Oswald einn að verki?
Samt hefur engin ofangreindra
rannsókna leitt í ljós neitt sem bend-
ir til annars en að niðurstaða Warr-
en-nefndarinnar hafi verið rétt:
Oswald var einn að verki. Sá eini af
meðlimum nefndarinnar sem enn er
á lífi er Gerald Ford, fyrrverandi
forseti. Hann sagði í fyrra að ekkert
hefði komið fram sem græfi undan
niðurstöðu nefndarinnar.
Eitt af því sem heldur lífi í sam-
særiskenningum hvers konar er að
60% núlifandi Bandaríkjamanna eru
fædd eftir að morðið var framið, og
fá upplýsingar um það að mestu úr
sjónvarpskvikmyndum og bíómynd
Olivers Stones, JFK, segir Max Hol-
land, sem sinnir rannsóknum við
Háskólann í Virginíu og hefur skrif-
að bók um Warren-nefndina.
Nefndin komst ekki að neinni nið-
urstöðu um það hvers vegna Oswald
hefði myrt Kennedy, en Holland
segir ljóst að ástæðan hafi verið póli-
tísk. Oswald hafi verið heillaður af
Fídel Kastró Kúbuforseta og talið að
honum stafaði hætta af stefnu
Kennedys gagnvart eyríkinu. En lít-
ið tóm gafst til að spyrja Oswald
vegna þess að hann var sjálfur myrt-
ur tveim dögum eftir forsetamorðið.
Morðinginn sagðist hafa viljað hlífa
ekkju Kenndys við hugarkvöl vegna
réttarhalda yfir Oswald.
Samsæriskenningar lifa enn
Fjörutíu ár frá morðinu á John F.
Kennedy Bandaríkjaforseta í Dallas
AP
Myndin var tekin 24. nóvember 1963 þegar klúbbeigandinn Jack Ruby
skaut morðingja Kennedys, Lee Harvey Oswald, í lögreglustöð í Dallas.
Reuters
John Fitzgerald Kennedy, forseti
Bandaríkjanna 1961–1963.
FORSVARSMENN hans haga sér
prúðmannlega og tala gætilega. Lýð-
ræði er val þeirra; aðild að Atlants-
hafsbandalaginu,
NATO og Evr-
ópusambandinu
markmið þeirra.
Flokkur Franj-
os Tudjmans
heitins, sem var
forseti Króatíu
allan 10. áratug-
inn, stóð á stjórn-
arárum hans að
margra áliti fyrir
róttæka þjóðernishyggju og einræð-
istilburði á Balkanskaga. Núverandi
forsvarsmenn flokksins, arftakar
Tudjmans sem lézt skömmu eftir
mikinn ósigur flokksins í þingkosn-
ingum árið 2000, segja hann hafa
tekið stakkaskiptum og sé nú tilbú-
inn til að taka aftur við stjórnar-
taumunum, en Króatar kjósa nýtt
þing á morgun, sunnudag.
Talsverðar líkur eru taldar á því
að þeim gæti orðið að ósk sinni. Kró-
atíska lýðræðisbandalagið, betur
þekkt undir króatísku skammstöfun-
inni HDZ, er efst í skoðanakönnun-
um, með á bilinu 20 til 28 prósentu-
stiga fylgi, en það er tveggja til níu
prósenta meira fylgi en Jafnaðar-
mannaflokkur núverandi forsætis-
ráðherra, Ivica Racans, mælist með.
Óbilgjörn þjóðernisstefna Tudjm-
an-stjórnarinnar einangraði Króat-
íu. Þær umbætur sem stjórn Racans
hefur hrint í framkvæmd hafa opnað
landið fyrir nánari tengslum til vest-
urs.
En HDZ, sem hélt um stjórnar-
taumana í þessu lýðveldi fyrrverandi
Júgóslavíu allt frá því það brauzt til
sjálfstæðis árið 1991 fram til kosn-
ingaósigursins árið 2000, lætur nú
þegar eins og valdið sé aftur hans.
Forsvarsmenn flokksins byrja
gjarnan ræður á því að segja: „Þegar
við tökum aftur við…“. Flokksmenn
tala iðulega um flokksformanninn,
Ivo Sanader, sem „nýja forsætisráð-
herrann“. Sanader leiddi t.a.m. ræðu
sem Racan hélt á málþingi fyrir
skemmstu hjá sér, með þessum orð-
um: „Hans orð skipta ekki máli.
Hann er bara forsætisráðherra í
nokkra daga í viðbót.“
Fáar viðvörunarbjöllur
Sumir skyldu ætla að það kynni að
hafa slæm áhrif á viðleitni annarra
Evrópuríkja og vestrænna sam-
starfsstofnana til að koma á stöðug-
leika í suðausturhluta álfunnar, ef
flokkur sem margir álíta að hafi átt
virkan þátt í óöldinni sem ríkti á
Balkanskaga framan af 10. áratugn-
um tæki við. En erlendir erindrekar
virðast ekki hafa miklar áhyggjur.
Sanader átti nýlega fundi með
nokkrum evrópskum stjórnmálaleið-
togum af hægri vængnum, þar á
meðal Wolfgang Schüssel Austurrík-
iskanzlara og Silvio Berlusconi, for-
sætisráðherra Ítalíu. Edmund Stoib-
er, forsætisráðherra Bæjaralands,
birtist á kosningaauglýsingum HDZ.
HDZ hefur breytt um ímynd og
orðræðu. Harðsvíraðir þjóðernis-
sinnar hafa þurft að yfirgefa flokk-
inn eða að minnsta kosti hafa sig
hæga. Sanader og innsti kjarninn í
kringum hann lýsa sér nú sem borg-
aralegum íhaldsmönnum að vest-
rænum hætti.
Vilja komast í Evrópu-
sambandið fyrir 2010
Sanader þreytist ekki á að klifa á
því að markmiðið sé að Króatía fái
aðild að Evrópusambandinu áður en
áratugurinn er úti – hvað sem það
kostar. Hann hefur heitið því að eiga
fullt samstarf við stríðsglæpadóm-
stól Sameinuðu þjóðanna í Haag, en
það atriði er eitt af lykilkröfum Evr-
ópusambandsins fyrir upptöku aðild-
arviðræðna. HDZ-menn hafa þó ár-
um saman mótmælt hvers kyns
réttarhöldum yfir Króötum vegna
atburða úr (borgara-)stríðinu.
Pólitískir andstæðingar HDZ
segja ekkert að marka hina nýju
ásýnd flokksins. Sumir benda á að
eftir sem áður séu harðir þjóðern-
issinnar kjósendagrunnur flokksins.
„Hann hefur frískað upp á ásýndina,
en hefur haldið eðli sínu óbreyttu,“
segir stjórnmálaskýrandinn Sanja
Kapetanovic. Og Günter Verheugen,
sem fer með stækkunarmál Evrópu-
sambandsins í framkvæmdastjórn
þess, sendi frá sér varnaðarorð í síð-
ustu viku er hann sagði að það væri
„mikilvægt að gleyma því ekki hvers
vegna Króatía missti af fyrstu lest-
inni til Evrópu“.
!
"#$
$#
%"
%
$ "!
!"#
!"#
!"#
! "
$
%
!
%
"# $%%!&
!
&$$
!
'#
!
' ()*
Þjóðernissinnar
aftur til valda?
Zagreb, Mostar. AP, AFP.
Ivo Sanader
Þingkosningar verða haldnar í Króatíu á morgun
GEORGE W. Bush Bandaríkja-
forseti, með Tony Blair, forsætis-
ráðherra Bretlands, næstan sér,
seilist í bjórkrana á Dun Cow-
kránni í Sedgefield í Norður-
Englandi, heimakjördæmi Blairs, í
gær. Á fjórða og síðasta degi opin-
berrar heimsóknar sinnar til Bret-
lands heimsótti Bush kjördæmið í
fylgd Blairs. Þáðu Bush-hjónin te
heima hjá Blair-hjónunum, sem
eiga hús í þorpi utan við Sedgefield,
sem er um 5.000 manna bær í
gömlu kolanámuhéraði, en hádeg-
isverður var snæddur á Dun Cow-
kránni. Og þótt Bush hefði brugðið
á leik við bjórkranann þáði hann
ekkert áfengi að þessu sinni frekar
en síðustu 15 árin.
„Mér finnst ég vera velkominn.
Þetta er fallegur hluti af heim-
inum,“ sagði Bush, skælbrosandi.
Reuters
Á brezkri bjórkrá
MARGIR vísindamenn telja að
loftsteinn, sem rakst á jörðina,
hafi valdið því að risaeðlurnar dóu
út fyrir um 65 milljónum ára. Nú
hafa menn fundið ný ummerki um
að loftsteinn hafi rekist á jörðina
fyrir um 250 milljónum ára og
nánast þurrkað út allt líf.
Á fréttavef BBC segir að vís-
indamenn hafi fundið sjaldgæfar
steindaleifar í fornu grjóti á Suð-
urskautslandinu sem virðast eiga
uppruna sinn úti í geimnum.
Asish Basu, jarðefnafræðingur
í Rochesterháskóla í New York,
segist í grein, sem hann skrifar
ásamt fleiri vísindamönnum í
tímaritið Science, telja að þessar
steindir séu frá Permian-Triassic-
tímabilinu sem var fyrir 251 millj-
ón ára en þá dóu um 90% af öllu
lífi í sjónum og 70% af öllum land-
dýrategundum dóu út.
Áður hafa fundist vísbendingar
sem stutt hafa þá kenningu að
stór loftsteinn hafi lent á jörðu á
þessum tíma. Árið 2001 fundu
bandarískir vísindamenn leifar af
geimgasi inni í grjóti frá þessum
tíma.
Öllu lífi eytt fyrir
251 milljón ára?