Morgunblaðið - 23.11.2003, Blaðsíða 22
22 SUNNUDAGUR 23. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Steinólfur Lárusson er maður stór
í sniðum og að segja má þjóð-
sagnapersóna í lifanda lífi, ekki
síst fyrir meitlað tungutak sitt og
frumlega hugsun. Hér segir fyrst
af uppvaxtarárum sögumanns.
Ég hafði afkomuáhyggjurallt frá því ég mundi eft-ir mér og setti fátækleg-an klæðaburð minn ísamhengi við kröpp kjör
foreldra minna. Þegar tímar liðu
og ég fór í skóla, sem var farskóli
þeirrar tíðar, skynjaði ég að
klæðnaður minn og skófatnaður
var miklu verri en almennt gerðist
með jafnöldrum mínum. Og það
einkennilega var að hann breyttist
ekki mikið eftir því sem efnahagur
foreldra minna skánaði. Það þótti
hæfa að ég gengi í kúskinnsskóm
eða sauðskinnsskóm fram yfir
fermingu, á meðan önnur börn
gengu í stígvélaskóm. Ígangsklæði
mín voru hálfgerðar druslur sem
ég skammaðist mín fyrir. Ég
hugsa að ég hafi ekki haft mjög
harðan skráp og verið viðkvæmur í
lund sem barn. Því hafi ég orðið
einrænn og farið einförum sökum
lélegra klæða. Augnagotur jafn-
aldra minna tók ég nærri mér,
þegar þeim varð starsýnt á drusl-
urnar sem ég gekk í og skófatnað
minn fornan. Eftir á að hyggja
held ég að þetta hafi verið eitt-
hvert sinnuleysi af hálfu foreldra
minna, að ég var ekki skár til fara.
Þau vildu mér vel, hvort á sinn
hátt, en kannski hefur þessi af-
staða þeirra verið uppeldismeðal
til að gera mig að nýtnum og að-
haldssömum manni. Fólk sem ver-
ið hafði ofurselt stritinu hugsaði
ekki mikið um ytri umgjörð hlut-
anna eins og klæðaburð og skó-
fatnað. Það þýddi þó ekki að heim-
ilisbragur hafi verið slæmur eða
hreinlæti ábótavant, að minnsta
kosti ekki í Ytri-Fagradal.
Lúsin var ennþá landlæg til
sveita á Íslandi í mínum uppvexti
og litið var á hana sem nauðsyn-
legan fylgifisk mannskepnunnar
og hraustleikamerki að vera
grálúsugur. Mjög fór fyrir brjóstið
á sveitafólki þegar Halldór Kiljan
neri því lúsinni um nasir. Ég sagði
alltaf að lýsnar á Skarðsströndinni
væru svo stórar og þroskamiklar
að þær gætu sveigt sig og litið aft-
ur fyrir sig. Ég hef aldrei skilið
hvers vegna Íslendingar hafa gert
sér svo mjög far um að afneita lús-
inni. Dicuilus munkur, hinn írski,
segir frá því fyrir landnám að
menn hafi getað tínt lýs úr skyrtu
sinni um sólbjarta nóttina. Og
hann brá upp þeirri einföldu lík-
ingu til þess að sannfæra menn um
aðstæður á þessum norðlægu
breiddargráðum þar sem landið
Thule svamlaði í hafinu. Á veturna
sá ekki handa skil.
Bros trjónukrabbans
Steinólfur hefur í áranna rás
varpað fram hugmyndum um ýms-
ar nýjungar, eins og hér er greint
frá.
Þegar ég komst til vits og ára
fékk ég áhuga á að kanna dýralíf í
Breiðafirði með nýtingu sjávar-
skepna að markmiði. Ég vissi að
Pétur Þorsteinsson, sem var sýslu-
maður í Búðardal á ofanverðri síð-
ustu öld, vildi kanna sjávarnytjar í
Hvammsfirði og hafði ekki síst
trjónukrabbann í huga, sem þar er
krökkt af. Ég skrifaði Pétri bréf
þar að lútandi, þar sem segir með-
al annars: „Hér framundan láðinu
býr ein sérkennileg sjókind bæði
djúpt og grunnt og virðist vera af
stjarnfræðilegri stofnstærð en
meðalstærð þessa kvikindis sem
einstaklings er svipuð og eitt
handsápustykki, sava de París, en
þó frammjókkandi og endar í
trjónu búkurinn, augu
á stilkum svo sem
Marsbúar hafa, og
getur dýrið horft aftur
fyrir sig og fram, og
haft yfirsýn fyrir báða
sína enda samtímis,
leikur framsóknar-
mönnum mjög öfund
til þessa hæfileika
dýrsins.
Tvær tennur hefur
dýrið, sína í hvoru
munnviki, og bítur
saman tönnum frá
hlið, tennur þessar eru
ekki umluktar vörum,
heldur nokkurs konar
fálmurum, og brosir
dýrið þar af leiðandi
sífelldlega, og þó held-
ur kalt.
Til að bera sig um,
hefur skepnan tíu fætur og ber
kné mjög hærra en kviðinn, það er
mjög krikagleitt, líkt og hesta-
menn sem lengi hafa riðið feitu.
Ævinlega gengur dýrið út á hlið,
ýmist til hægri eða vinstri og virð-
ist vera mjög pólitískt, einnig má
það teljast mjög siðferðislega þró-
að skapnaðarlega þar sem spjald
vex fyrir blygðun þess mjög slétt-
fellilega, einna líkast skírlífisbelt-
um. Ekki verður dýrið kyngreint
af þessum sökum nema með of-
beldi.
Ef menn vilja hafa einhverjar
nytjar af dýri þessu, er afskaplega
örðugt að aflífa það snyrtilega, þar
sem það sökum síns
skapnaðarlags fæst
hvorki hengt né skor-
ið, skotið eða rotað,
því brynja hörð um-
lykur skepnuna gjör-
samlega og er líf-
seigla þessa dýrs
með ólíkindum. Sé
það geymt í haldi á
þurru landi mun sult-
ur einn ganga af því
dauðu að því er virð-
ist.
Bíður það örlaga
sinna mjög stillilega,
en þegar því fer að
leiðast biðin, gefur
það frá sér sladdandi
hljóð, sams konar
sladdandi hljóð mátti
heyra í baðstofum
hér áður fyrr, einkum
fyrripart nætur, þegar griðkonur
feitar voru gnúðar sem ákafast til
frygðar.
Bíldrykkur sá sem bensín kall-
ast hefur mér reynst einna bestur
til að aflífa þessa skepnu
óskemmda í þeim tilgangi að
þurrka hana innvirðulega og gefa
konum í Reykjavík, ágætum og
æruprýddum, sem ég hef kunn-
ingsskap við utanklæða. Þær stilla
þessari skepnu upp við hliðina á
Hallgrími Péturssyni ellegar mynd
af forsetanum og svo innanum
plattana.
Tæplega mun vera vænlegt að
veiða skepnu þessa í þeim tilgangi,
en ef takast mætti að veiða hana í
stórum stíl og upphugsa þokkalega
aðferð til að aflífa hana, vaknar sú
spurning hvort ekki mætti verka
þessa skepnu í dægilega krás til að
selja þjóðum.
Er mér fortalið að japanskir
kaupi og eti ólíklegustu kvikindi
og borgi þeim mun meira fyrir
sem skepnan er svipljótari, sam-
kvæmt okkar smekk í þessu skyni
mætti ef til vill biðja dýrðarmenn
fyrir sunnan um rannsókn á þessu
dýri og fá plögg með línuritum og
prósentum, svo sem í eina stress-
tösku til að byrja með.“
Ekki urðu nú mikil not af
trjónukrabbanum, kjötið lítið sem
ekkert af honum, og menn orðnir
svangir aftur í þann mund sem bú-
ið var að nasla af dýrinu. Strákar
suður á Akranesi reyndu að hag-
nýta krabbann, sem ekki gekk.
Hann syndir því áfram um Breiða-
fjörð, krikagleiður, og brosir síst
hlýrra en fyrrum.
Um sama leyti og íslenskir
bændur fengu sterka þrá til
norskra kúa herti yfirdýralæknir
mjög allar reglur um aðgang að
sláturhúsum í landinu og kvað ná-
kvæmlega á um alla múnderingu
þeirra er inn máttu ganga. Ég
varð fyrir barðinu á þessum hertu
reglum þar sem ekki fannst hvítur
sloppur á þursavaxinn mann og
ekki heldur drifhvít stígvél númer
48. Mér var meinaður aðgangur að
skoða mína dilkaskrokka í slát-
urhúsinu í Búðardal, sem réttu
nafni heitir Fjósabakki. Nema þá
brytjaða niður í spað í kæliborð-
um. Þar voru þeir innan um reytta
skítahaugahoppara, sem kallaðir
eru kjúklingar. Og þetta var haft
innan um mat. Ég ætlaði að ganga
innar þar sem dilkaföll mín voru
uppihangandi, afskinnuð og innan-
úrfarin í sláturhúsinu til þess að
yfirlíta þeirra vöxt og útlit og fá
þar með umbun erfiðis míns.
Hvort ég hefði parað saman með
réttu hugarfari hrút og blæsmu
með tilliti til þess sem kallað er
kynbætur og ræktun. Þá var ég
óðara rekinn út með sálar-
háskalegu orðbragði og yfirmáta
höstugu aðkalli af þeim ástæðum
sem að framan greinir. Ég sendi
yfirdýralækni og heilbrigðis-
ráðuneyti bænarskrá um að þessar
ströngu reglur yrðu settar til
hliðar, hvað ekki hefur verið gert.
Ég sá mitt óvænna, hætti brátt
sauðfjárrækt og komst hjá því að
horfa upp á dilka mína göfuga,
sundurbrytjaða innan um
skítahaugahoppara í búðarhillum.
Bruggað með formúlunni 4444
Steinólfur hefur minnkað við sig
umsvif í búskapnum en sinnir eigi
að síður margvíslegum hugðarefn-
um sínum.
Gamall hermannabraggi var
keyptur upp úr 1960 og settur nið-
ur hér fyrir ofan íbúðarhúsið. Í
fyllingu tímans hlaut hann nafn-
giftina Vísinda- og menningar-
stofnunin. Ég hef löngum setið í
þessari stofnun minni og föndrað
við ýmsar uppfyndingar. Vélar til
að hreinsa og þurrka dún hef ég
sett saman. Eilífðarvél fann ég
upp, eins og aðrir snillingar, og
gengur hún án enda! Jarðbor forn-
an erum við að liðka til svo hægt
verði að bora með honum eftir
heitu vatni hér í nágrenninu.
Galdramaður einn hefur þegar
gengið um með prjóna sem benda
á vatnsuppsprettur og skilja
prjónarnir íslensku ágætlega.
Galdramaðurinn hefur sagt fyrir
um vatnsæðina, dýpt hennar og
hitann á vatninu. Svo er bara að
sjá hvað gerist. Þegar ég er spurð-
ur hvað þessar boranir muni kosta
segi ég að það hlaupi á milljónum,
ef ekki tugum milljóna. Aðrar upp-
hæðir séu ekki nefndar þegar jarð-
hiti eigi í hlut, eins og hjá Lands-
virkjun. Þá er söluverð rafmagns
til orkufreks iðnaðar orðið hern-
aðarleyndarmál.
Traktorar eru allfornir á bæn-
um, svo og ýmsar vélar, og ekki
verður hlaupið með slíkt á stór-
verkstæði. Því hefur það reynst
notadrjúgt að hafa rennibekk í
stofnuninni og þar eru einnig öll
helstu verkfæri til smíða bæði á
tré og járn. Ég hef sagt að í Vís-
inda- og menningarstofnuninni
væri hægt að smíða kjarnorku-
sprengju, ef út í það færi. Einnig
var starfrækt efnaverksmiðja í
stofnuninni um hríð, reyndar eftir
að ég hætti löggæslustörfum. Og
formúlan að framleiðslunni fór til
skamms tíma álíka leynt og hjá
Kóka kóla.
Hún er svona: Maður byrjar á
því að sjóða sér venjulegan landa,
sem er 44%. Svo fær maður sér
eina krukku, nógu víða í opið svo
að niður í hana komist meðal-app-
elsína. Þá er einum lítra af landa
hellt í krukkuna. Síðan tekur mað-
ur appelsínuna og treður inn í
hana til hálfs 44 kaffibaunum,
brenndum. Potar henni svo niður í
krukkuna ásamt 44 sykurmolum.
Geymir í 44 daga og þá er það orð-
ið sérdeilislega yndislegt vín og
andskoti lystugt. Þessi formúla er
sett hér til gamans, en ekki endi-
lega til eftirbreytni.
Bókarkafli Steinólfur Lárusson, bóndi í Ytri-Fagradal á Skarðsströnd, er þekktur fyrir tungutak sitt og frumlega hugsun. Finnbogi
Hermannsson útvarpsmaður hefur skráð einræður Steinólfs og er hér gripið niður í frásögn hans.
Eilífðarvélar og dýralífsrannsóknir
Bókin Einræður Steinólfs er gefin út af
bókaútgáfunni Þjóðsögu. Bókin er 187
bls. að lengd og prýdd myndum.
Ljósmynd/Sigurður Bogi Sævarsson
Steinólfur Lárusson í vísinda- og menningarstofnuninni, við dúnhreinsivél sem
hann smíðaði.
Steinólfur í Skarðsstöð þar sem bæði fékkst mossross og marengúdd þegar
verslunin var í blóma.
Steinólfur Lárusson.
Myndin er úr ökuskírteini
og tekin eftir seinna
stríð. „Eina myndin þar
sem ég er eins og mað-
ur,“ segir hann.