Vísir - 01.11.1980, Blaðsíða 12
VÍSLR
Laugardagur 1. nóvember 1980
Laugardagur 1. nóvember 1980
VÍSIR
HVAÐ ER JÖKULS OG HVAÐ ER HRAFNS?
„Það sem manni leikur einna helst
forvitni á að vita> eftir að hafa séð
Vandarhögg í sjónvarpinu, er: að hve
miklu leyti er þetta verk Jökuls
Jakobssonar?"
„Það getur vafist fyrir mörgum að
átta sig á því hvort meta eigi Vandar-
högg sem höfundarverk Jökuls
Jakobssonar eða Hrafns Gunnlaugs-
sonar".
Þessar tilvitnanir eru úr leikdómum gagn-
rýnenda dagbla&anna um sjónvarpsleikritið
Vandarhögg eftir Jökul Jakobsson, i kvik-
myndagerð og undir leikstjórn Hrafns Gunn-
laugssonar, en það var frumsýnt i sjónvarpinu
siðastliöið sunnudagskvöld.
Þær gefa til kynna þá spurningu, sem marg-
ir sjónvarpsáhorfendur hafa velt fyrir sér og
rætt við náungann alla þessa viku: hvaö er
Jökuls og hvað er Hrafns?
Þetta er aö sjálfsögöu spurning, sem ógjörn-
ingur er aö svara til hlitar, þar sem Jökull
Jakobsson féll frá i april 1978 áður en raun-
verulegur undirbúningur upptöku hófst, og
áöur en raunverulegt kvikmyndatökuhandrit
varö til.
Handrit Jökuls frá 1976
Hins vegar liggur fyrir handrit af hálfu
Jökuls sem dagsett er 5. júli 1976. Þetta er það
handrit sem lagt var fyrir ráöamenn sjón-
varpsins, þegar ákvörðun var tekin um að færa
Vandarhögg upp i sjónvarpinu. Þetta er eina
handritið aö leikverkinu sem vitaö er til að
Jökull hafi laet fram.
Hér á eftir verður gerður nokkur saman-
burður á þessu handriti Jökuls frá 1976 en Visir
hefur aflað sér ljósrits af þvi, og þeirri sjón-
varpskvikmynd sem landsmenn sáu og heyröu
á sunnudaginn var. Það er að sjálfsögðu ekki
gert til aö fella einhverja dóma yfir einum eða
neinum, heldur aöeins til aö reyna að gefa les-
endum til kynna, hvað Jökull festi upphaflega
á blað, svo þeir geti boriö þaö saman við þaö
sem þeir sáu og heyrðu i sjónvarpinu. Rétt er
hinsvegar að lesendur hafi það til hliðsjónar,
að Jökull var þekktur fyrir aö breyta verulega
handritum sinum I leikhúsinu I samvinnu við
leikstjóra og að Hrafn og Jökull höföu rætt
verkið sin á milli eins og fram kemur i viðtali
við Hrafn á bls 14.
Samtöl skorin niöur.
Handrit Jökuls sem hann mun hafa gengið
frá fyrri hluta árs 1976, þegar hann dvaldi á
sjúkrahúsi eftir bifreiöaslys er á 36 vélrituðum
siðum. Atburðarásin i handritinu hefst á Akur-
eyrarflugvelli þegar Lárus og Rós, kona hans,
koma til bæjarins, og það endar einnig á þess-
um sama flugvelli, en þó með nokkuð öörum
hætti en i sjónvarpsgeröinni eins og nánar
verður vikiö að siðar.
1 handriti Jökuls eru nokkrar lýsingar á þvi
sem fyrir augu ber, t.d. i byrjuninni (lending
vélarinnar, ökuferðin i bæinn, likfylgdin sem
fer framhjá bilnum o.s.frv.) Einnig eru stuttar
sviðslýsingar, m.a. á aöstæðum i hinum ýmsu
herbergjum á bernskuheimili Lárusar og
Emmu, þar sem leikurinn gerist aö miklu
leyti. Hins vegar eru ekki i handritinu lýsingar
á þeim myndinnskotum, sem viöa koma inn i
sjónvarpsgeröina, svo sem endurminningar-
atriöum Lárusar eða draumum Rósar. En þar
Emma (Bryndís Pétursdóttir) vekur Lárus (Benedikt Arnason) til aö fá
hann til ástarleikja. Rós (Björg Jónsdóttir) þykist sofa. Mynd: Sjónvarpið.
ber auðvitað að hafa I huga, þar sem áður er
sagt, að ekki er um raunverulegt kvikmynda-
tökuhandrit að ræöa.
Meginefni handritsins er að sjálfsögðu sam-
töl þeirra fjögurra persóna, sem eru i leikriti
Jökuls: Emmu, Lárusar, Rósar og Zetu
(móöirin kemur þar ekki fram sem persóna).
Samtölin eru mun rúmfrekari I handriti
Jökuls en I sjónvarpsgerðinni og þvi augljós-
lega um nokkurn niðurskurö á textanum aö
ræða. Það, sem þó vekur kannski meiri eftir-
tekt er a& samtölunum er yfirleitt skipað ni&ur
meö öðrum hætti i sjónvarpsgerðinni en i
handritinu. Hins vegar er mestan hluta þeirra
samtala, sem á annað borð eru I sjónvarps-
geröinni, að finna i meginatriöum i handriti
Jökuls — en þó ekki öll.
En vikjum fyrst aö sögunni sjálfri.
Sömu útlínur
Það fer ekki á milli mála að útlinur sögunnar
eru þær sömu i handriti Jökuls og sjónvarps-
gerðinni, þótt ýmsir atburöir séu útfærðir á
annan veg, og þótt endirinn sé aö vissu leyti
annar.
Litum nánar á söguþráöinn samkvæmt
handriti Jökuls.
Handritið hefst á því þegar Lárus og Rós
koma til Akureyrar, bernskuheimilis Lárusar,
vegna andláts móður hans, en hún haf&i rekið
pensjónat fyrir gamla og bæklaða karlmenn
(„ekki beinlínis glæsilegustu fulltrúa karl-
kynsins”) ásamt Emmu dóttur sinni, sem
fórnað hafði frama hjá Vfnaróperunni til a&
annast veika móður sina. Óvenjulegt uppeldi
þeirra systkinanna leiddi til kynferðislegrar
brenglunar þeirra, sem sjónvarpsáhorfendur
minnast vafalaust svo óþarfi er að rifja það
upp hér.
Bráðlega kemur i ljós I samtölum Emmu og
Lárusar, að Emma hefur byrlað móöur sinni
eitur þar sem henni hafði skilist I bréfum, sem
hún taldi vera frá bróöur sinum, að það væri
vilji hans vegna þess, aö honum væri óbærilegt
að taka ekki upp aftur fyrra samband þeirra
systkina en gæti það hins vegar ekki á meðan
móöirin væri á lifi. Bréfunum brenndi hún
(hún er látin geyma þau i sjónvarpsgeröinni)
og gat þvi ekki sýnt Lárusi þau. Hann
kannaðist ekki við aö hafa sent bréfin, sem
ekki var von, þvi I leikslok kemur i ljós, að Rós
samdi þau og sendi.
Emma hafði þannig framið alvarlegan glæp
til þess aö fá Lárus til sin aftur.
Frumkvæöi Emmu
Emma er af ofangreindum sökum staðráöin
i aö halda Lárusi hjá sér og taka upp fyrri mök,
en hann þráast við eins og t.d. kemur vel fram
I samtölunum sem birt eru á öðrum stað hér I
opnunni. Og til þess aö halda i Lárus þarf hún
að flæma Rós i burtu, og hún telur sig geta það,
þvi eins og hún segir viö Lárus:
„Þú heldur auðvitað við séum ekki frjáls
me&an þú ert bundinn litlu sætu Rósinni þinni.
Au&vitaö skilur&u ekki við hana, svona mikill
hei&ursma&ur og þú. En I þvi tilviki var það
Emma sem er búin aö finna lausn á vandan-
um. — Og sem betur fer allt a&ra lausn en þú
ámáigaðir — viö skulum segja ámáigaðir — I
bréfinu þinu. Hún bara fer og kemur ekki aft-
ur. — Hún lifir af”.
1 handriti Jökuls kemur fram, hver þessi
lausn Emmu er. Hún hyggst flæma Rós frá
Lárusi meö þvi að sýna henni hiö raunverulega
samband þeirra systkinanna, sem hún telur aö
Rós viti ekkert um.
Þess vegna er það, aö kvöldiö áöur en Emma
og Lárus taka upp fyrri ástarleiki, hvetur
Emma mágkonu sina til a& fylgjast meö þvi
sem þau systkinin hyggjast gera um nóttina:
„EMMA: Hefuröu komist aö þvi hver hann
er sem sýnir þér aila þessa alúö? (Þögn) Ef
þig langar aö komast aö þvi, — I nótt, — þaö er
spegill á veggnum á móti stiganum sem liggur
upp á loftiö, ég skal hafa dyrnar aö herberginu
minu I hálfa gátt... og ef þú situr i næstefstu
tröppunni og horfir i spegilinn og lætur ekkert
á þér bæra... þá get ég lofaö þér aö komast aö
þvi hver hann er, ab hverju hann er aö leita á
ókunnri strönd... en þú heitir mér þvi aö bæra
ekki á þér...”
Emma sækir si&an Lárus um nóttina og Rós
fylgistmeð kynferöislegum athöfnum þeirra. 1
handriti Jökuls er það sem sagt að frumkvæ&i
Emmu.sem Rósgerir þaö, en I sjónvarpsgerð-
inni er þessu frumkvæði hennar alveg sleppt —
þar tekur Rós upp á þvi hjá sjálfi sér að fylgj-
ast meö systkinunum.
Systkinaleikurinn
Ekki veröur annaö séö en að lýsingin á at-
höfnum þeirra systkinanna um nóttina sé i
meginatriðum svipuð I handriti Jökuls og sjón-
varpsgerðinni, en Ihandritinu segir m.a. eftir-
farandi þar um:
„í svefnherbergi Emmu: Hún opnar næst-
efstu skúffuna i snyrtiboröi sínu en hann situr i
stól fyrir framan borðiö og starir á sjálfan sig i
speglinum. Þó er engu likara en hann stari inn
i annan heim. Þaö er dulin, æ&isleg eftirvænt-
ing i augunum. — Emma byrjar að snyrta á
honum andlitið og fer sér að engu ó&slega, af
nautn og natni málar hún á honum varirnar,
plokkar augabrýrnar, ber á hann smyrsl og
púörar hann, tekur siðan til viö aö klæöa hann
úr náttjakkanum og færa hann i nærföt af
kvenmanni. Að lokum tyllir hún á hann hár-
kollu meö fagurlega liöaö ljóst hár niörá
herðar. Hann er or&inn sem bergnuminn og
þreifar eins og I blindni meöal snyrtiáhaldanna
á boröinu og i skúffunni.
LARUS: Hvar er... hvar er... hvar er...
EMMA: Haföu engar áhyggjur Lára min...
Þó ég sé kannski hirðulaus um suma hluti, þá
skil ég hana aldrei við mig (dregur svipuna
upp milli brjósta sér) Það nær henni enginn af
mér nema ganga af mér dauöri”.
Svipunni er annars lýst þannig, að hún sé
fremur litil „meö fimm ólum”.
Viðbrögð Rósar
Þessi aðgerð Emmu hefur hins vegar ekki
tilætluö áhrif á Rós, þar sem hún lætur sér ekk-
ert bregða viö það sem hún varö vitni að um
nóttina.
Þetta kemur vel fram I eftirfarandi samtali
þeirra, en þvi er sleppt i sjónvarpsgeröinni,
væntanlega þar sem það fellur ekki að breyttri
atvikaröö:
„EMMA: (eftir örstutta þögn) Mér þykir þú
aldeiiis búin að taka gleöi þína.
RÓS: Er nokkur ástæða til annars?
EMMA: Mér fannst annað á þér þegar þú
komst.
RÓS: Ég er búin aö jafna mig. Ég var svo
hrædd um aö hann Gjökk og hana kisu.
EMMA: Ég hélt nú kannski — (þagnar)
RÓS: Hélst?
Blaðsíóa 21 i handriti Jökuls og úrvinnsla hennar
Vandarhögg skoðað af myntísegulbandi í gær og borið saman viðhandrit Jökuls Vísismynd: GVA
n
I handriti Jökuls
EnClAj Veslings litla RÓsin þín. Viltu heitt kaffi? Eða koníakstaup?
LfiRUS (fer í vasa sinn og sýnir henni, hvass) Sjáðu hvað konan mín fann.'
EflflAj ö. þakka fyrir. (réttir út höndina)
LfiRUSj (hampar fundinum) Það lá þarna undir borðinu - við stólinnf
EflflAj Eins og ég var búin að leita að þessuf £g hef sofnað út frá því í stólnum.
Hélt bara ég væri búin að týna þessu.
LARUSj Lá bara þama eins og - eins og -
EPIMAj Þú veist hvað ég ax get verið hirðulaus um sumt, Skilaði ástarþökkk til
hennar. Eg var alveg í öngum mfnum, búin að leita og leita.
LÍRUSj Sem betur fer vissi hún ekki hvað þetta var.
EMMAj Hvað segirðuý l/issi hún ekki - Hahahaf
LARUSj (afhendir henni fundinn) Passaðu betur upp á það framvegis. Rb3 er viðkvæm
sál og ekki að vita hvernig hún hefði brugðist við. £g vil ekki hún fái nokkvi
sinni að t vita um svona hluti.
bfMMAj Þú verður þá aldeilis að pasaa upp á hana.
LARUS: (Jafnt við sjálfan sig og Emmun) Hún er perlan sem ég fann á ókunnri strönd,.
Þegar ég lít í augun á henni, þá er eins og birti yfir öllu, ég er ekki ,
ifengur ataður öllum þessum 3ora, þessum sora sem hefur fylgt okkur fra
bernsku oo blindað okkur, - nei, mér er nðg að líta í þessu skæru augu
og hlusta á þessu tæru rödd... (stutt þögn) Feidu þatta svo það sé engin
hætta á hún finni það afturíf
EMMAj Mér ætti að vera óhætt að kasta því á eldinn - úr þessu.
LARUSj (kítalxiíikttxKÍð) k Hvað áttu viðíí?
EMMAj (blátt áfram) Þú veist hvað ég á við.
LARUS: Eg veit ekki hvað þú átt við..
EMMAj (gengur nær honum) Ekkert liggur á. Eg er hvort eð er buin að bíða lengi...
mjög lengi. (stutt þögn) Munar ekkert um að bíða smástund í viðbót.
LARUSj Uertu viðbúin iangri bið.
EMMAj £g er viðbúin öllu. En þú - ert þú viðbúin? (stutt þögn) Hversvegna skelfuru
LARUSj £g skalf ekki.
EMMA: Þú skelfur.
LARUS: Eg skelf ekki.'ý
EMMAj ÞÚ skelfur...
LARUS: £ó skelf ekkiý
EMMAj Nei... ÞÚ titrar.
LARUS: Eg titra ekki.
EMMA: Þú titrar.
IARUSj £g titra ekkiýf
EMMA: ÞÚ titrar og; skelfur....
LARUSj £g hvorki skelf né titraýý £g hvorki skelf ná titre.. (titrar og skelfur)
EMMA: KannBki ekkl. (kamur við hann) En það er fiðringur í þér. Haha.
(ÞAU STANOA ÞÖGUL A GÖLFINU NOKKRA STUND UNS RÓS KEMUR NIÐUR STIGANN)
I sjónvarps-
gerðinni
EMMA: Koniaksstaup?
LARUS: Já, takk. Sjáðu hvaö konan min fann. ( Sýnir nuddtæk-
ið).
EMMA: O, eins og ég var búin að leita að þessu. Ég hlýt að hafa
sofnað út frá þvi i stólnum.
LARUS: Þú ættir aö reyna að passa betur upp á svona hluti. Rós
er viðkvæm sál
EMMA: ó, elsku litla ssta Rósin hans. Er hún svona viðkvæm!
Æ, þú veist hvað ég get verið hirðulaus um sumt. Ég var búin að
leita að þessu út um allt. En nú ætti mér að vera óhætt aö kasta þvi
á eldinn.
LARUS: Hvaö áttu viö?
EMMA: Þú veist hvað ég á viö.
LARUS: Nei.
EMMA: Ég ar búin aö biða lengi. Mig munar ekkert um aö biöa
smástund i viðbót.
LARUS: Vertu viðbúin langri bið.
EMMA: Ég er viðbúin öllu!
(Hér fer Emma að spila á hörpuna, og Lárus tekur fiðluna og
spilar með. Þau spila „Dansi dansi dúkkan mín" og Lárus dansar
um leið. Þetta er ekki í handriti Jökuls).
Þegar þvl atriði lýkur koma eftirtalin atriði áður en seinni hluti
samtalsins á bls. 21 í handriti Jökuls fer fram. (Til fróðleiks eru
birt innan sviga blaðsfðutölin i handriti Jökuls, þar sem viðkom-
andi samtöl er aðallega að finna).
Stuttsamtal Lárusarog Emmu um dánarorsök móðurinnar (bls.
23 r handriti Jökuls), samtal Lárusar og Rósar þar sem þau liggja
uppi í rúmi (bls. 9-10) draumur Rósar um niðurrif hússins, samtal
Emmu og Lárusar um „nýju dúkkuna þina" (bls. 15-16) samtal
Emmu og Rósar (bls. 12,19 og 23) samtal Emmu og Lárusar I
kirkjugarðinum (bls 26), simtal Rósar við Zetu (bls. 25) samtal
Lárusar og Emmu (bls. 15). Að þessum samtölum öllum afstöðn-
um fer Emma með Lárus til að sýna honum bréf in, en þau f innast
ekki. Þá kemur framhald samtals þeirra. (bls. 21 i handriti Jökuls)
EMMA: Vertu ekki svona fýldur elskan min.
LARUS: Ég er ekkert fýldur.
EMMA: Vist ertu fýldur.
LARUS: Láttu ekki svona!
EMMA: Þú skelfur Þú skelfur. Þú skelfur. Þú skelfur. Þú skelf-
ur. Þú skelfur. Þú skelfur. Þú skelfur. Þú skelfur.
LARUS: Ég skelf ekki.
EMMA'. Þú titrar. Þú skelfur. Þú titrar. Þú titrar.
LARUS: Égskelfekki. Égtitraekki. Égtitraekki. Ég titra ekki.
Ég skelf ekki. Ég titra ekki.
EMMA: Þú bæði titrar og skelfur. Það er alveg sama. það er
fiðringur I þér (hlær)
(Seinnl hlutann tala þau hvort upp I annað)
EMMA: Eftir það sem þú varst vitni aö i
nótt... Eöa tókstu kannski ekkert mark á mér?
RÓS: Ég er nú hrædd um þaö. Þaö sem ég
gat... þaö litla sem ég sá i speglinum...
EMMA: Það litla?
RÓS: Mér fannst þaö bara reglulega gaman.
EMMA: Gaman?!
RÓS: Bráöskemmtilegur leikur.
EMMA: Rósin min litla, helduröu i alvöru aö
þetta hafi veriö leikur.
RÓS: Hvað var þaö þá? Ef ekki leikur?
EMMA: Ég var aö vona þaö heföi runnið upp
fyrir þér hverskonar manni þú ert gift.
Hvers konar familiu þú hefur tengst. ,
RÓS: Hvaö meinarðu?
EMMA: Rynni upp fyrir þér svo þú gætir
gert upp viö þig hvort þú ætlar þér aö þola
þetta eöa —
Lárus og Zeta
Samtal Lárusar og Zetu, kynvillta ást-
mannsins, fer fram með ö&rum hætti i handriti
Jökuls en I sjónvarpsgerðinni.
t handritinu kemur Rós þvi svo fyrir, að
samtal þeirra fer fram I veitingasal hótels á
Akureyri, og hún sér til þess, aö á sama tima
sitja þær Emma viö kaffidrykkju viö hliðina á
básnum, þar sem Lárus og Zeta ræöast við, en
bambustjald er á milli svo Lárus veit ekki af
þeim.
Texti:
Elías Snæland
Jónsson, rit-_
stjórnarfulltrúi.
._J
■'-v
Svo viröist sem tilgangur Rós meö þessu sé
aö gera Emmu afhuga Lárusi meö þvi að sýna
henni kynvillusamband Lárusar viö Zetu, enda
segir I leiðbeiningunum i handriti Jökuls, að
Emma sé „óttaslegin I fyrstu” þegar hún
heyrir samtal þeirra. En „Emma er sigri
hrósandi I lokin”segir ennfremur, og þaö er
væntanlega vegna þess.að fram kemur I sam-
tali Lárusar og Zetu, að Lárus hyggst setjast
aö I húsi systur sinnar.
Þetta samtal verður þvi ekki til þess aö stia
Lárusi og Emmu f sundur, og Rós velur þá
moröleiöina,en næsta sena I handriti Jökuls er
einmitt, aö Rós tekur á móti Lárusi I húsi
Emmu og hann finnur þar systur sina látna I
baðkerinu.
Morð með öðrum hætti
í sjónvarpsgerö Hrafns er ekki annaö aö sjá
en að Emmu hafi veriö drekkt i baökari.
Morðiö er framiö með nokkuð öörum hætti i
Sjá næstu sídu
paw