Vísir - 01.11.1980, Blaðsíða 14

Laugardágur 1. nóvember 1980
Vandar-
högg
Jökuls og Hrafns
handriti Jökuls, og reyndar öllu svakalegri,
eins og eftirfarandi kafli úr handriti Jökuls ber
meb sér:
„LARUS: (hrópar án þess að taka f huröar-
húninn) Emma! E m m a! Er eitthvaöaö.
(Niður stigann seitlar blóöiitað vatn. Fáeinar
fjaðrir á vfð og dreif i straumnum: Rós fetar
sig upp stigann, dokar við að baki Lárusi sem
loksins opnar dyrnar að baðherberginu, vatns-
straumurinn eykst og hann beygir sig nógu
timanlega til að gripa blóðugan fuglinn reittan
og snúinn úr hálsliðnum)
RÓS (gripur hræið af fuglinum) Af hverju
gerði hún þetta við Gjökk? Hvað hafði
aumingja Gjökk gert henni!
LARUS: (starir inn i baðherbergiö) Það er
áreiðanlega ekki mikið á móts við það sem hún
hefur gert sjálfri sér.
RÓS: Hvað meinaröu?
(Þau horfa bæði inn I baðherbergið, þar sem
Emma liggur örend I fullu baðkarinu. Vatnið
svart af blóði, sjálf er hún skorin á háls og
báðar slagæöar skornar sundur, höfuðið lafir
yfir brúnina á baðkarinu, Rós lætur fuglinn
falla á gólfið)
RÓS: Gat hún ekki einu sinni séð litla Gjökk i
friöi!...”.
Þetta atriöi er undirbúiö fyrr i handriti
Jökuls m.a. meö þvf aö Rós finnur rakhnif á
hillu i baöherberginu „tekur hann úr sliðri og
dregur eggina eftir fingrum sér svipbrigöa-
laus”.
Veruleg stytting samtala
Eins og áöur hefur veriö minnst á eru sam-
tölin I handriti Jökuls mun itarlegri en i
sjónvarpsgeröinni.
Mikilvægi samtala i leikritum Jökuls hefur
lengi veriö viöurkennt.
„Samtölin veröa I höndum höfundar tæki til
að koma ákveðnum veruleika til skila”,segir
Friöa A. Siguröardóttir i ritgerö sinni um
„Leikrit Jökuls Jakobssonar”. Og hún segir
ennfremur:
„Jökull notar endurtekninguna mjög mikið i
verkum sinum og beitir henni oft likt og i ljóði
eða tónlist... fyrst og fremst veröur hún honum
þó tæki til að leggja áherslu á þá þætti verka
sinna, sem hann vill halda að
lesanda/áhorfanda”.
Hrafn Gunnlaugsson segir I viðtali hér á
siöunni, aö endurtekningaaðferöin hæfi mun
siöur kvikmynd en leiksviði, og þvi hafi endur-
tekningastyttingar veriö nauösynlegar.
Einnig eru felld niöur I sjónvarpsgeröinni
ýmis samtöl, sem ekki „passa” vegna
breyttrar atburöarásar, eins og birt hafa veriö
dæmi um hér aö framan.
Þá er sumum samtölum sleppt. Þar má sem
dæmi nefna ýmis samtöl, sem gefa fyllri mynd
af þvi hvernig kona Emma er.
1 leiðbeiningunum I handriti Jökuls er
Emma sögö „kvenleg i fasi nema hvað hún
hefur yfirskegg og talar óvenju djúpri rödd”. A
einum staö i handritinu heldur Emma þeim
Lárusi og Rós veglegan kvöldverö og er
„mikiö i borið”. Þar spyr Lárus um dánaror-
sök móður þeirra, en Emma hefur hugann
fyrst og fremst viö góöan mat og gott vin, og
segir m.a.: ..En fáöu þér meira. Og þú
smakkar varla á rauðvíninu. Þetta er þó
Chateauneuf-du-Pape. (hellir) Til heiðurs
ykkur”.
I sjónvarpsgeröinni segir Lárus viö Rós, aö
Emma hafi fórnaö sér, og þar meö frama viö
Vinaróperuna, fyrir veika móöur sina. í hand-
riti Jökuls staöfestir Emma þetta sjálf viö
Rós:
„EMMA: Jæja, elskan, ég vona þú eigir eftir
aö kunna vel við þig hér. Þetta er sjálfsagt
ólikt þvi sem þú átt aö venjast.
RÓS: Já,
EMMA: Ég skil þig. Hér gekk ég um öll þessi
ár og lét mig dreyma um óperuna i Vlnarborg.
RÓS: Þú hefur fórnað miklu.
EMMA: Lifið er fórn”.
1 handriti Jökuls er eins þetta brot samtals,
sem segir sitt um ævi Emmu:
„RÓS: en ég var alltaf svo fegin þegar hann
kom heim aftur, þá varð allt svo gott, svo gott
og tryggt og friösælt, svo yndislegt, við vorum
svo hamingjusöm.
EMMA: (endurtekur) ...hamingjusöm...
RÓS: Já. Hamingjusöm.
EMMA: Segöu mér — (örstutt
þögn) — hvernig er aö vera hamingjusöm?
RÓS: Hvernig?
EMMA: Segðu mér hvernig það er„ segöu
mér allt af létta... lýstu þvi fyrir mér”.
Samtölbútuö niöur
Þaö kemur fljótt i ljós viö samanburö á
handriti Jökuls og sjónvarpsgerö Vandar-
höggs, aö samtölin i sjónvarpsgeröinni eru i
allt annarri röö en i handritinu. Samtalasenur
handritsins eru bútaöir niöur og þeim dreift i
margar senur I sjónvarpsgeröinni, stundum
meö verulegu millibili. Þetta veröur m.a. til
þess, aö sum samtöl eiga sér staö i allt ööru
samhengi i sjónvarpsgerðinni en i handritinu.
1 opnunni hér aö framan er birt dæmi úr
handritinu, sem gefur skýra hugmynd um
hvers konar breytingar hafa oröið á samtöl-
unum: skipting á milli sena, stytting og um-
rööun þar sem hluti samtalsins („Ég skelf
ekki” o.s.frv.) er i ööru samhengi I sjónvarps-
gerðinni en i handriti Jökuls.
Segulbandstækið
Endalok leiksins gerast á Akureyrarflugvelli
jafnt I handriti Jökuls sem I sjónvarpsgerðinni,
en þó meö nokkuð öörum hætti.
1 sjónvarpsgerðinni kemur feröasegulbands-
tæki, sem Rós hefur meö sér öllum stundum,
mjög viö sögu og veröur reyndar nokkur ör-
lagavaldur undir lokin á flugvellinum þvi
þegar Lárus spilar þar af segulbandinu hluta
samtals sins viö Zetu veröur honum ljóst
hvaöa hlut Rós átti i gangi mála.
Þetta segulbandstæki kemur hvergi fram i
handriti Jökuls. Lárus fær þvi vitneskju sina á
flugvellinum meö öörum hætti. Þegar hann og
Rós eru aö ganga frá sinum málum i flugaf-
greiöslunni dettur vöndurinn eöa svipan úr
handtösku Rósar. Lárusi veröur þá ljóst I einni
svipan hvaö gerst hefur, enda haföi Emma
áður sagt honum um svipuna: „Þaö nær henni
enginn af mér nema ganga af mér dauðri”.
Endirinn iendanlegri gerð
Bæöi I handriti Jökuls og sjónvarpsgeröinni
játar Rós fyrir Lárusi afbrot sin, þar á meöal
moröiö á Emmu, á Akureyrarflugvelli.
1 sjónvarpsgerðinni lýkur verkinu meö eftir-
farandi samtali:
„LARUS: Og Emmu kláraöir þú með köldu
blóði.
RÓS: Ekki með köldu blóði, Lárus. Með
eigin höndum af þvi ég elska þig. Elskan min,
nú ertu frjáls. Nú ertu frjáls, nú erum bara við
tvö, bara við tvö ein — og barnið okkar.
LARUS: Barnið okkar? Hvaða barn?
RÓS: Barniö.Barnið þitt, barnið okkar sem
bindur okkur saman að eilifu. Barnið sem ég
geng með, Lárus. Við erum frjáls, við erum
frjáls, við erum að fara, við erum að fara.
(Rós fer að afgreiösluborðinu en endur-
minning birtist i huga Lárusar, þar sem veriö
er að loka hann inni sem barn):
BARNID: Ekki loka mig inni, ekki loka mig
inni, ekki loka mig inni...
KVENRÖDD: Viltu bara vera almennileg og
hlýða mér.
(Þegar Rós litur upp er Lárus farinn- Hún
leitar hans og sér hann aka á brott I leigubif-
reið á sama tima og flugvélin hefur sig til
flugs).
Endirinn i handriti Jökuls
1 handriti Jökuls er endirinn hins vegar sem
hér segir:
„LARUS: Og Emmu, Emmu kláraöir þú
sjálf, rétt meðan ég skrapp niður I bæ„ meö
eigin liöndum, kiildu blóði...
RÖDD: (úr hátalara) Flugleiðir tilkynna
brottför til Reykjavikur... Farþegar eru vin-~
samlega beönir að stiga tafarlaust um borö...
RÓS: Með eigin höndum.. en ekki köldu
blóði, Lárus.. af þvi ég elska þig... nú ertu
frjáls... frjáls. Nú erum við bara tvö ein. Við
erum bara tvö ein i —
(Rödd hennar sigri hrósandi kafnar I ærandi
gný af Fokker Friendship vélinni og þau
standa ein úti á flugstöövarhlaðinu, i baksýn
sjáum við á halarófu farþega stiga um borö i
flugvélina)”.
Lokaorð
Hér hefur veriö geröur nokkur samanburöur
á handriti Jökuls Jakobssonar af Vandarhöggi
frá 1976 og þeirri sjónvarpsgerö verksins, sem
frumsýnd var um siöustu helgi.
Þá er birt hér á siðunni stutt simaviötal viö
Hrafn Gunnlaugsson, en hann er staddur I New
York.
Rétt er aö taka fram, þótt þaö ætti reyndar
aö vera óþarft, aö hér er enginn dómur lagöur
á þaö, hvort Vandarhögg sé góö eöa vond sjón-
varpskvikmynd, eöa hvort handrit Jökuls sé
betra eða verra en sjónvarpsgeröin. Þvi siöur
er getum að þvi leitt, hvort sjónvarpskvik-
myndin heföi oröið ööruvisi ef Jökull heföi
tekiö beinan þátt i allri gerö hennar. Þaö er
fyrir utan sviö þessarar úttektar, sem aöeins
felur i sér nokkurn samanburö á þvi handriti,
sem Jökuli lagöi fram, og þeirri sjónvarps-
gerö, sem landsmenn hafa þegar séö. Vegna
þessa samanburöar horföi ég aftur á Vandar-
högg af myndsegulbandi i gær meö handrit
Jökuls til samanburöar, og geröi þá um leið
hljóöupptöku, sem byggt er á þegar vitnað er
beint til talaðs orös i sjónvarpsgeröinni.
— ESJ

<:"%I
A
■ m 'w. &
Hrafn Gunnlaugsson leiðbeinir Benedikt Árnasyni (Lárus)
og Björgu Jónsdóttur (Rós) í einu atriðinu. Vísismynd:
GS/Akureyri.
,,Tilneyddur að
ritstýra á vissan
hátt textanum”
— segir Hrafn Gunnlaugsson
í símaviðtaíi, en hann dveíur
nú í JVcit) York
Hvaö segir Hrafn Gunnlaugsson,
sem annaöist sjónvarpsútfærslu og
leikstjórn Vandarhöggs, um þá
áleitnu spurningu margra, hvað sé
Jökuls og hvað sé Hrafns I endan-
legri gerð verksins? Visir hafði sam-
band við Hrafn simleiðis á fimmtu-
daginn, þar sem hann dvaldi á hóteli
i New York, og spuröi hann hverju
hann vildi svara þeirri spurningu.
„A milli okkar Jökuls rikti mikiö
trúnaöartraust”, sagöi Hrafn.
„ViÖ stofnuöum saman litiö leik-
hús d Hótel Loftleiöum sem hét Höf-
undaleikhúsið. Þar setti ég upp ein-
þáttung eftir hann sem hét „Hlæöu
Magöalena, hlæöu”. Þaö var upp-
hafiöaö okkar samstarfi. Siöan leik-
stýröi ég sjónvarpsleikriti eftir hann
sem hét Keramik, og segja má, að
viö þá vinnu hafi fæöst sú hugmynd,
aö Jökull skrifaöi handrit aö sjón-
varpskvikmynd. Hann haföi þá I
huga aö nýta þá reynslu, sem hann
haföi fengiö viö aö fylgjast með upp-
tökum á Keramik, þvi hann geröi sér
grein fyrir þvi, eins og góöur rithöf-
undur gerir, aö þaö gilda ólik lögmál
I útvarpsleikriti, sviösleikriti eða
kvikmynd.
Jökull gekk aöeins ööruvisi til
verks i þessu tilviki en oft áöur. Mörg
leikrita hans uröu þannig til, aö þaö
var eins og hann byrjaöi aö heyra
samtal, ogútúrþvisamtali kom nýtt
samtal, og þannig uxu samtöiin
hvert á fætur ööru eins og kóralrif
sem byggist upp. En i þessu tilviki
hugsaöi hann út leikflækju, og siöan
fór þessi texti aö veröa til”.
Ritstýring
„Jökull var náttúrulega enginn
rútineraöur kvikmyndahandritahöf-
undur og ég hef reynt aö sýna þess-
um nána vini minum eins mikinn
trúnaö og ég hef getaö. — Auövitaö
erégsem leikstjóri tilneyddur aörit-
stýra á vissan hátt þeim texta, sem
liggur fyrir, til aö hann lúti lögmál-
um kvikmyndarinnar. En sagan
sjálf er algjörlega komin frá Jökli.
Þaö má kannski segja, aö þaö eru
viss atriöi sem ég stytti, og þá fyrst
og fremst myndlega, og svo eru önn-
ur atriöi, sem ég kannski dreg úr. En
þetta er alltaf mat leikstjóra, hvort
sem hann er á sviöi eöa I sjónvarpi.
Nokkrir gagnrýnendur hafa beöið
um aö fá aö sjá handrit Jökuls og
þeim hefur verið fullkomlega frjálst
aö fá ljósrit af þessu frumhandriti
Jökuls, sem er tii hjá Sjónvarpinu”.
Spurning um smekk
„Þegar ég var úti i Stokkhólmi
fyrir stuttu i persónulegum erinda-
gjöröum, þá tók ég þetta eintak af
myndinni meömérheim, og ég sýndi
fyrrverandi konu Jökuls, Asu Beck,
verkiö en hann skrifaði einmitt leik-
ritiö þeirra siöustu sambýlisár. Ég
held mér sé dhætt aö fullyröa, aö Asa
hafi veriö mjög sátt viö þessa út-
færslu og taliö aö ég hafi þarna sýnt
þessum látna vini minum það
trúnaöartraust, sem hann á skilið.
En þetta er alltaf spurning um
smekk og sköpun einnar kvikmyndar
erekki lokiö þótt handrit liggi fyrir.
Við Jökull höföum spjallaö svo mikið
um verkiö áöur en hann féll frá, aö
ég held aö þaö heföi veriö mjög erfitt
fyrir einhvern annan aö koma að
þessu verki. Ég sat inni meö þaö
mikiöaf persónulegum upplýsingum
og skoöunum frá honum um hvernig
ætti aö gera þetta”.
Styttingarnar
— Nú eru verulegar styttingar á
samtölum frá handriti Jökuls?
„Já. Máliö er, að Jökull byggöi
geysilega mikiö á endurtekningum i
texta þegar hann skrifaöi leikverk
sitt. Þegar við horföum á lokaútgáf-
una á Keramik, m.a. meö Agli Eö-
varössyni, sem var upptökustjóri,
var þaö eitt af þvi sem Jökull kvaöst
helst vilja breytajaö draga úr endur-
tekningunum i textanum, þvi þær
gera sig mikiö siöur i sjónvarpi og
frekar aö þær tefji fyrir. Þannig var
alveg á hreinu, aö svo lengi sem
aöallega væri um endurtekninga-
styttingar að ræöa, þá var þaö ekki
höfuöverkur frá hans hálfu. Þá ger-
ist einnig mjög svipaö meö Vandar-
högg og gerðist á sinum tima þegar
Silfurtungliö var unniö, að þaö þarf
aö skipta lengri hlutum niöur i styttri
senur og aölaga þær aöeins þessu
nærgöngula myndaauga.
En ef menn halda, aö ég hafi eitt-
hvaöveriöaöreynaaövelta mér upp
úreinhverjum Wutum, sem ekki eru
til staðar i sjálfri leikfléttunni og
reyna aö skapa einhverja óhuggu
umfram þessa harösnúnu leikflækju,
þá er þaö ekki rétt”.
Hrafn tók aö lokum fram, að hann
heföi ekkert séö af þvi, sem skrifaö
heföi veriö um Vandarhögg i islensk
blöö, og þessi ummæli sin væru þvi
fyrst og fremst almennt um sam-
skipti þeirra Jökuls.
ESJ