Vísir - 08.11.1980, Blaðsíða 19

nafla
heimsins”
„Valdi viöátta gaf
mér þennan bjór”,
segir hann um leió og
hann skellir já
tveimur flöskumÆ
af Löwenbrau -'Jj
á boróió. -gk
,,Valdi viöátta?®
Hann var
bátsmaöur á ;..á
Sr.orra Sturlu-
syni, nú á As- V
birni, kom hér i IS
morgun”. Sest ■
svo niöur: n
,,Jæja?”- Gigum^H
viö ekki aö byrja \§S
vtsm
vtsm
Laugardagur 8. nóvember 1980
nóvernber 1980
Laugardagur 8
„Fædduri
„Æ...!”
— ...hefuröu veriö brenn
andi af pólitiskum metnaöi
frá blautu barnsbeini?
Hann sættir sig viö spurning
una oghugsar máliö ,,Ég var um’
daginn á 50 ára afmæli
Hafnarfjaröarkrata. Þar stóö
Kjartan Jóhannsson upp og hélt
ræöu, sagöi meöal annars aö þaö væru
áhöld um þaö hvor væri fæddur
nær Alþýöuhúsinu i Hafnarfiröi,
hann eöa Emil Jónsson. Þeir eru
báöir verkfræöingar og voru bún-
ir aö reikna út aö þaö væru um
þaö bil sex metra frávik
i hvoru tilviki. Ég gat þá
ekki á mér setiö
en flutti þeim
kveöju
tsafjaröar-
legum þörfum þeirra sem vita
fátt en þurfa aö útskýra margt.
Þaö stemmir.
Þegar unglingur gerist marx-
isti þá er þaö af trúarþörf,
orþódoxisma. Einsog þú veist eru
unglingar ógurlegir „besser-
visserar”, sérstaklega á seinna
mótþróaskeiðinu, og maöur var
Tryggvason, sonur Tryggva Þór-
hallssonar forsætisráöherra
Hann sagöi mér frá þvi aö eftir
þingrofiö 31, þegar mikill hasár
varö i bænum, hafi veriö geröur
aösúgur aö honum og systkinum
hans sem bjuggu þá i ráöherrabú-
staönum viö Tjarnargötu. thalds-
börnin og kratabörnin hentu skit i
„PÓLITlKIN rúmaði ekki
ww
OKKUR HANNIBAL BAÐA
— segir Jón Baldvin Hannibalsson i Helgarviðtali
Hver er Jón Baldvin Hannibals-
son?
— Ritstjóri Alþýðublaðsins?
— Montinn hrokagikkur?
— Fyrrverandi skólameistari á
Isafirði?
— Gáfaður og vel menntaður
áhugamaður um menninguna?
— Framagosi og f lokkaf lakkari?
— Skemmtilegur og glaðsinna fé-
lagi?
— Fyrrverandi togarasjómaður?
— Sjónvarpsstjarna?
— Sonur Hannibals?
— Raunsær og
stjórnmálamaður?
— Eiginmaður
Schram?
fordómalaus
Bryndisar
' krata sem væri fæddur i sjálfum
1 nafla heimsins. Ég er nefnilega
fæddur i Alþýðuhúsinu á tsa-
firöi”.
— Og helduröu aö þaö hafi haft
afgerandi áhrif á pólitískan
þroska þinn?
„Þaö veit ég ekki en alla vega
hef ég haft áhuga á pólitik frá þvi
aö ég man fyrst eftir mér.
Ég var i sveit hjá ömmu minni,
Guðriöi á Strandseljum. Ég hef
sagt dætrum minum, aö hún hafi
verið aöalkynbomban viö Djúp —
gamlir minnast hennar enn meö
tárin I augunum. Hún fylgdi Jón-
asi frá Hriflu aö málum. Einu
sinni tók hún af okkur bræörum
drengskaparloforö um aö ef viö
yröum einhvern tima aö manni i
pólitlk skyldum við koma fram
hefndum eftir Jónas. Þetta hefur
dregist enda eru þeir nú allir
dauöir, eöa aö minnsta kosti póli-
tisktdauöir, sem stóöu yfir höfuö-
svöröum Jónasar.
Ég hef aldrei gengiö meö þann
komplex, aö pólitik væri skita-
bissness sem heiðarlegt og sóma-
kært fólk léti ekki hafa sig út i.
Ég álpaöist einu sinni til þess aö
vinna i banka isumarfrii. Þar var
yfirmaöur minn Þórhallur
helvitis framsóknarbörnin,
grýttu þau jafnvel minnir mig.
Þórhallur sagöi mér aö þaö heföi
brennt sig inn i vitund hans aö
pólitik væri mannskemmandi
fyrirbæri sem fólk snerti ekki á ef
þaö vildi veröa hamingjusamt.
Mér þótti þetta skemmtilega frá-
leitt”.
— Þú varst ekki sammála?
„Alls ekki”.
— Ætlaöirðu þér þá I pólitik allt
frá barnæsku?
„Ég veit þaö nú reyndar ekki.
Ég skal hins vegar játa aö þegar
á unglingsárum var pólitikin
oröin númer eitt hjá mér og mér
þótti sjálfsagt aö stúdéra fræöin.
Til dæmis þykist ég hafa kunnaö
Kommúnistaávarpiö utanbókar
fyrir fermingu...”
— Þú hefur þá veriö róttækari á
þeim árum en þú ert nú.
„Nej, hreint ekki. Ég er miklu
róttækari núna. Þetta var ekki
spurning um róttækni, þetta var
leit unglingsins aö formúlu „The
Final Solution”, intelektúal kerfi
sem útskýrir allt milli himins og
jarðar.
Pólski heimspekingurinn Kola-
kowski hefur komist svo aö oröi
aö marxisminn fullnægi vel and-
fullur fyrirlitningar i garö þeirra
sem stóðu i hinni daglegu baráttu,
þeir áttu sér engin prinsip en voru
aö vasast i smáskitamálum.
Margur maöurinn hefur staönaö
á þessu skeiöi. Þaö er eins konar
sibernska — i vondum skilningi.
Ég man eftir þvi aö þegar ég
var á 17. ári I Menntaskólanum I
Reykjavlk var ég i leshring eins-
og var lenska hjá vinstri mönnum
þá. Einar Olgeirsson stjórnaöi
leshringnum en þetta var á
vinstri stjórnarárunum númer
tvö, 56 til 58, og Einar var þá for-
seti sameinaðs þings. Mér þótti
þaö ákaflega lýsandi aö þessi
gáfaöi pólitíkussem ég hélt vera,
skyldi láta svo litiö aö setjast I
leshring meö menntaskólakrökk-
um. Svo þegar leiö á veturinn fór
hrifningin aö dvina. Hann var aö
fara yfir Kommúnistaávarpiö og
haföi þann háttinn á aö láta móö-
ann mása en hélt sér litiö viö efn-
ið. Þegar ég hætti var hann kom-
inn á blaösiöu 17 I þessu riti sem
ég hélt mig kunna utanbókar og
mér þótti þetta klén fræði-
mennska. Ég vildi ræöa um
ástandiö eystra og um sósialisk
fræöi. Um þetta leyti voru þaö
einkum tvö atriöi sem áttu mest-
an þátt I aö snúa mér frá orþódox-
marxisma. Hiö fyrra var bók
Milovans Djilas, fyrrum sam-
starfsmannsTItós, um „hina nýju
stétt” en I þeirri bók var ýmislegt
sem kom ungum manni framand-
lega fyrir sjónir. Hann leiðir
meöal annars aö þvi rök aö eftir
sérhverja byltingu hljóti aö
myndast ný yfirstétt og hafi hún
alræöisvald veröi þaö spillt yfir-
stétt. Ég vildi ræöa um þetta viö
Einar, sem ennþá var á blaðsiöu
17, en hann klappaöi þá bara á
öxlina á mér og sagöi: „Jón
minn. Þaö eru margir sem svikja.
Maður veröur aö vera haröur af
sér”. Þetta þótti mér vont dæmi
um andlegan heigulshátt af helsta
andlegu leiöarljósi islenskra
sósialista”.
— Og hitt atriöiö?
„Hitt atriöiö voru bréfaskriftir
viö Arnór bróöur minn sem var
þá viö nám I Sovétrikjunum
ásamt Arna Bergmann. Þeir voru
fyrstu mennirnir, ekki bara frá
tslandi heldur öllum Vesturlönd-
um sem luku prófi þarna þó menn
frá öörum löndum tylltu aöeins tá
i Moskvu ööru hvoru. Þeir voru
þarna fyrir milligöngu Kristins
E. Andréssonar og Flokksins
náttúrlega og þetta var einstæö
lifsreynsla.
Svipuöu máli gegndi um Skúla
Magnússon i Kina. Hann var
fyrsti Vesturlandabúinn sem fór
til Kina frá þvi fyrir striö en hann
var þar eystra á árunum 58 til 62.
Upphafið aö Kinaför hans má
rekja til 56 þegar uppreisnin i
Ungverjalandi var nýlega fyrir bi
og þaö er dálitil saga á bak viö
þaö.
Skúli var þá nýútskrifaöur úr
Menntaskólanum á Akureyri og
einhverju sinni flutti Þórarinn,
skólameistari hans, erindi þar
sem hann veittist aö Halldóri
Kiljan fyrir aö hafa látið nægja aö
senda út af aftöku Imre Nagy for-
sætisráöherra Ungverja eitt
samúöarskeyti og minnti á aö
Byron lávaröur heföi ekki látiö
þar viö sitja en boöiö sig fram
sem sjálfboöaliöa I frelsisstriöi
Grikkja gegn Tyrkjum. Skúli
svaraöi meistara sinum i Þjóö-
viljanum og sagöi þar meöal ánn-
ars, ég held ég muni þetta orörétt,
aö honum þætti leitt aö þurfa aö
taka lærimeistara sinn á kné sér
og flengja hann opinberlega fyrir
vankunnáttu i fræöunum. Skildi
Þórarinn ekki aö dialektisk efnis-
hyggja væri „þaö sköflungssverð
sem allar brynjur sneiöir og allar
undir græöir?” Skúla til afsök-
unar tek ég fram aö hann var þá
enn á þvi bernskuskeiöi sem ég
nefndi áöan en Kristinn Eyjólfur,
sem var á þessu „trippi” alla ævi,
varö mjög hrifinn og sagöi aö
svona menn þyrftu sósialistar aö
fá! Skúli var þess vegna sendur
til Kina.
Núnú, skömmu eftir aö Skúli
kom heim þá hittum við Arnór
bróöir hann og lögöum hart aö
honum aö láta eitthvaö uppi um
þessa lifsreynslu sinajhann var
eini hviti maöurinn, ef svo má
segja, sem bjó innan um Kinverj-
ana, talaöi máliö og skildi þjóö-
félagiö til hlitar. Viö hvöttum
hann til aö liggja ekki á þessari
makalausu reynslu, sögöum hon-
um aö fara i fyrirlestrarferö til
Bandarikjanna, skrifa bók,
, greinaflokk eöa bara eitthvaö!
! Tveir Sviar sem höföu tyllt niöur
! fæti i Kina I nokkrar vikur hvor
uröu heimsfrægir á aö skrifa um
landiö sem þeir þekktu þó ekkert I
samanburöi viö Skúla, þetta voru
Jan Myrdal og Sven Lindkvist.
Nokkru seinna frétti ég svo aö
Skúli sé kominn vestur á Bildudal
aö kenna börnum! Þeir eru eng-
um likir þessir vestfirsku sér-
vitringar! Hann er vist taó-isti og
sér ekki ástæðu til aö hafa sig i
frammi.
Og Kfna, Kina sér um sig —- trú-
lega...”
Hann glottir. Svo:
„I framhaldi af þessu: Viö
bræöurnir skiptum meö okkur
heimsálfunum á námsárunum.
Arnór, sem er elstur, fór til Sovét-
rikjanna og kom þaöan aftur I
margra sólkerfa fjarlægö frá
kommúnismanum. ólafur sem er
nú bóndi i Selárdal, fór til Banda-
rikjanna og kom þaöan sann-
færöur „sósialisti” og ég, sem hef
alla tiö þótst vera eins konar
samnefnari okkar bræöranna, fór
til Bretlands, þá oröinn sann-
færöur sósial-demókrati og kom
þaöan aftur sá hinn sami”.
Hann stendur upp, fer fram I is-
skáp og nær i hvitvinsdreitil.
Bjórinn sem Valdi viöátta kom
með er búinn. Ég spyr um MR-
vistina.
„Menntaskólinn á Akureyri var
eiginlega minn skóli, flestir
félaga minna aö vestan fóru
þangaö. Það var bara út af þessu
eilifa andskotans flakki á honum
Hannibal aö ég lenti I MR. Þú
kannast auðvitaö viö 16 skálda
bekkinn sem Tómas orti um, þaö
má til sanns vegar færa aö ég hafi
lent i 16 pólitikusa bekk. Okkar
kynslóö i skólanum, 54 til 58,
viröist hafa veriö ákaflega póli-
tlsk: þarna voru til dæmis Styrm-
ir Gunnarsson, stjórnmálarit-
stjóri Morgunblaösins, Ragnar
Arnalds, fjármálaráöherra,
Tómas Karlsson sem var einu
sinni stjórnmálaritstjóri Timans,
Höröur nokkur Einarsson sem
reyndi aö vera ritstjóri Visis en
hætti áöur en hann byrjaði fyrir
alvöru, Halldór Blöndal, þing-
maöur ihaldsins á Noröurlandi
eystra, Haraldur Henrýsson sem
var einhvern tlma varaþing-
maöur og sjálfsagt einhverjir
fleiri. Já, ég gleymi Ragga
skjálfta! Ragnari Stefánssyni,
jarösk jálftafræöingi og
Fylkingarmanni, hann er ennþá á
bernskuskeiðinu!
Viö umgengumst mest, Styrm-
ir, Ragnar Arnalds, ég og svo
Magnús heitinn Jónsson sem var
eini listamaöurinn i kompaniinu.
Fyrir utan primaballerinuna
mina, hana Bryndisi! Jæja,
Ragnar langaöi voöalega mikiö
til aö skrifa leikrit og hann vann
reyndar einu sinni smásagna-
samkeppni I menntaskóla. Hann
fékkstmestviö visindaskáldskap,
„science fiction” vegna þess aö
hann haföi svo miklar áhyggjur
af atómbombunni. Hann átti lika
mestan þátt i leikritinu sem viö
settum einu sinni upp i selsferö:
fengum Jón Múla — sem minnti
okkur á þaö um daginn aö Stalin
er ennþá hér — til aö lesa inn á
band tilkynningu um aö Rússar
heföu hótaö aö varpa atóm-
sprengju á Keflavikurflugvöll og
spiluöum þetta svo i selsferöinni, ]
létum sem þaö kæmi úr út- j
varpinu. Þetta var flutt aftur 10 i
árum seinna og Ágúst Guö-
mundsson hefur gert kvikmynd
eftir þessu, Skólaferö en þessi
gamla skólaklika á sem sagt höf-
undaréttinn þó hugmyndin sé
auövitað komin frá OrsonWelles.
Já, skáldskapurinn. Þaö var
hefö i MR aö ef menn vildu ekki
viöurkenna aö þeir væru inferiór i
andanum, uröu þeir aö setia
saman eitt eöa tvö ljóö. Nú,
maöur haföi ekkert fyrir þvi en
þaö var lika bara til aö registrera
aö maöur gæti þaö...
Ég er reyndar ákaflega
ánægður meö MR sem skóla — af
þvi hann var svo „vondur” skóli!
Þar hafði ekkert breyst frá fyrra
striði, alla vega ekki frá þvi aö
stæröfræðideildin var tekin upp,
og manni var gert þaö skiljanlegt
strax frá byrjun aö allt þaö sem
geröist utan skólans væri yfir-
máta ómerkilegt.
Einu sinni sóttum viö um leyfi
til aö fara á útifund I stóra verk-
fallinu 55. Fengum þvert nei,
réttilega. Þá opnuöum við alla
glugga upp á gátt svo aö hátaiar-
glymurinn frá Lækjartorgi barst
inn i stofuna til okkar. En þegar
Eövarö Sigurösson tók upp á þvi
aö hælast yfir „áröngronum af
kjarabaráttonum” — þá sagöi
Jón Guömundsson, islensku-
kennari: „Kann mannhelvitiö
enn ekki aö beygja oröiö kjara-
barátta!” — Og lét loka gluggun-
um snarlega.
MR bauð mannkynsfrelsurum
einsog mér upp á aö blóta min
fræöi á laun en svo varðaöi það
viö fjörbaugsgarö ef upp komst.
Ég hef 10 ára reynslu af þvi aö
byggja upp nútímalegan skóla á
tsafiröi en eftir á aö hyggja held
ég aö MR hafi hentað mér betur.
Þar var lögð áhersla á þrjár
greinar, maöur varö aö kunna aö
reikna, maöur varö aö kunna er-
lend tungumál og svo varö maöur
aö hafa nasasjón af klassik. Allt
sem geröist i listum .eftir renisans
var taliö heldur ómerkilegt og
eftir á er ég reyndar aö mörgu
leyti sammála þvi...”
Hann brosir, heldur svo viö-
stööulaust áfram.
„Þegar ég var kominn upp i
fimmta bekk haföi ég flotiö
áreynslulaust i gegnum skólann,
hann haföi ekki skipt sér af mér
og ég haföi ekki skipt mér af hon-
um. Þá fékk ég þá grillu I hausinn
aö ég þyrfti aö fara aö læra eitt-
hvaö i alvöru, i sósialiskum fræö-
um auövitaö. Ég fór þess vegna
upp á rektorsskrifstofu til aö
segja mig úr skóla. Þar hitti ég
Pálma Hannesson, rektor, sem
minnti mig alltaf á bjarndýr:
hann var stór og þunglamalegur
maöur en mjög hlýr. Ég sagöi
honum aö mér þætti svo leiöinlegt
i skólanum hjá honum aö ég sæi
mig tilneyddan til aö hætta.
Hann hló! Hann hló, helvitis
maöurinn!”
Jón Baldvin hlær lika.
„Pálmi klappaöi mér á kollinn
og sagöi bara: „Jæja, drengur
minn. Þú kemur aftur ef þér
hlekkist á”. Þetta sagöi hann viö
mig, væntanlegan byltingarfor-
ingja!
Svo leið á veturinn og ég var al-
veg aö drepast úr leiöindum. Eitt
gerði ég þó af viti þann vetur, ég
notaöi timann til aö stúdera Is-
lensk fræði á kerfisbundinn hátt
alveg frá Völuspá til Vefarans
mikla. Enda var þetta eini vetur-
inn sem ég læröi eitthvaö. Viö
höföum samiö um þaö viö Pálma,
„Magnús „eymdarskrokkur” var sá siöasti sem slapp inn. Þegar
ég kom meö Dag Siguröarson Thoroddsen sagöi skipstjórinn:
Hingaö og ekki lengra.”
ég og Ragnar Arnalds sem haföi
sagt sig úr skóla meö mér, aö viö
fengjum aö taka próf um voriö en
þá uppgötvuöum viö aö þaö haföi
veriö tekiö upp nýtt tungumál viö
skólann sem viö vissum ekki af,
þaö var franska. Þá fórum viö i
þrjá aukatima hjá frú forseta og
hún hlýtur aö vera svona góöur
kennari þvi þessir þrir timar
dugöu okkur til aö læra vetrar-
pensúmiö þó framburöurinn hafi
kannski þótt ögn klossaöur”.
— Voruö þiö félagarnir þá þeg-
ar komnir með ykkar fastmótuöu
pólitiskar skoöanir?
„Ja, Halldór Blöndal hefur
náttúrlega alltaf verið forhertur
ihaldsmaöur og Styrmir sömu-
leiöis. Styrmir var mjög vel les-
inn i konservatífum bókmennt-
um, hann haföi stúderaö „high
tory” litteratúr einsog Edmund
Burke. Ég held aö þaö sem laöaði
okkur Styrmi hvorn að öðrum
hafi verið þörfinTyrir rifrildi,viö
rifumst heiftarlega um pólitik.
Ragnar Arnalds var hins vegar
ekki sleipur i sósialisma og hefur
aldrei veriö. Hann kom eiginlega
til liös gegnum Þjóövarnaflokk-
inn, sem var eins konar sambland
af framsóknarflokki og alda-
mótaungmennahreyfingu á móti
her. Ragnar var svo hræddur viö
bombuna eins og áhuginn á
„science-fiction” bókmenntunum
sýnir. Hann var á þeim árum það
sem heitir Einnar hugmyndar
maöur. En nú hefur hann lært
talsvert I Fjármálaráðuneytinu!
Maggi kryddaöi kompaniiö, hann
var aldrei óöa pólitiskur.
Eina sögu skal ég segja þér.
Skólaárin hafði ég verið á togur-
um á sumrin og þegar ég var bú-
inn i sjötta bekk fór ég aö svipast
um eftir plássi. Ég tók þá eftir
auglýsingu frá skipstjóranum á
Gerpi frá Neskaupstað þar sem
auglýst var eftir vönum sjómönn-
um. Þaö er aldrei auglýst nema
eftir „vönum sjómönnum”. Ot-
gerö Lúöviks Jósepssonar geröi
skipiö út en þaö var þá flaggskip
islenska togaraflotans. Skipstjór-
inn sem var aö vestan eins og
vera bar, bjó á Hótel tslandi og
þegar ég sneri mér þangað kom i
ljós aö þaö vantaði alla áhöfnina.
Karlinn sagöi mér aö ef ég gæti
útvegað heila áhöfn kæmist skipiö
á flot, annars ekki. Þaö var nefni-
lega ekkert eftirsóknarvert aö
vera á togurum á þeim árum.
Nú, ég mannaöi skipiö af alls
kyns aumingjum og lassarónum
og Magnús Jónsson sem viö köll-
uöum stundum i okkar hóp
Magnús „eymdarskrokk” var sá
siöasti sem slapp inn. Þegar ég
kom meö Ðag Siguröarson
Thoroddsen sagöi skipstjórinn
hingaö og ekki lengra! Ennþá
vantaöi þess vegna vana sjómenn
og þá frétti ég af þvi að austur á
Gunnarsholti væru sex þaulvanir
sjóarar aö vestan I afvötnun. Ég
leitaöi þá til karls fööur mins sem
var þá félagsmálaráöherra og ég
vil bóka þaö hér og nú aö þetta er 1
eina skiptiö sem Hannibal hefur
gert mér greiöa. Hann gaf út ráö-
herraúrskurö um aö þessir menn
skyldu látnir lausir og þeir voru
settir upp i leigubil sem ók þeim
L
" 1
U