Vísir - 15.11.1980, Blaðsíða 4

4
VISIR
Laugardagur 15. nóvember 1980.
„Heygðu mitt
hjarta við
undaö hné”
— Kafli úr bókinni frægu um indíána
Ameríku sem Mál og menning
gefur nú út á íslensku
„Heygöu mitt hjarta viö Undað hné — saga ameriska vestursins frá sjónarhóli
Indíána" þótti geysilegum tíðindum sæta þegar hún komst fyrst út i Bandaríkjun-
um fyrir rúmum tíu árum. I fyrsta sinn var verulega hreyft við viðteknum hug-
myndum Bandaríkjamanna um landnám þeirra á sléttunum endalausu og barátt-
unni við Indíána.sem sagnfræðilegar falsanir höfðu gert að grimmum og menn-
ingarsnauðum villimönnum i höfuðleðraleit. Þetta var saga Sitjandi Tarfs/ Æra
Fáks, Rauða Skýs og ótal annarra nafnlausra stríðsmanna sem reyndu af van-
mætti að verja land sitt fyrir yfirgangi hins hvita manns. Jafnframt því sem bókin
neyddi menn til að endurskoða söguna þykir hún mikið listaverk og lýsir Indíánum
og lífshugmyndum þeirra listavel. Mál og menning hefur nú ráðist i að gefa bókina
út á íslensku og Magnús Rafnsson þýddi. Kaf linn sem birtur er hér f jallar um stríð
Rauða Skýs.
Rauöa Ský á gamals aldri. „Þeir gáfu okkur mörg loforö, fleiri en ég
get munaö, en þeir héldu aöeins eitt þeirra, þeir hétu þvi aö taka landiö
okkar, og þeir tóku þaö.”
Siösumars 1865 og þaö haust var samn-
inganefnd Bandarikiastjórnar á ferö viö
efri hluta Missouri-tljóts. Um sama leyti
voru indiánar viö Púöurá aö sanna hernaö-
armátt sinn. Nefndarmenn stönsuöu í
hverju einasta Súaþorpi viö ána til aö ræöa
viö þá leiötoga sem þeir fundu. Einn aöal-
maöurinn i þessari nefnd var Newton Ed-
munds, sem þá haföi nylega veriö skipaöur
fylkisstjóri Dakota-svæöisins. Langi Kaup-
maöurinn. Henry Sibley, sem haföi rekiö
Santi-sdana frá Minnesota-fylki þrem árum
áöur var einnig meöal nefndarmanna. Ed-
munds og Sibley Utbýttu ábreiöum, sírópi,
kexi og fleiri gjöfum til indiánanna sem
þeir heimsóttu og áttu i litlum erfiöleikum
meöaö fá gestgjafa sina til aö skrifa undir
nýja samninga. beir sendu einnig boöbera
til Svarthæöa og landsins viö Púöurá og
buöu strlöshöföingjunum aö koma og undir-
rita samningana. Höföingjarnir voru hins
vegar of uppteknir i baráttu viö innrásarliö
Connors hershöföingja til aö gefa nokkur
svör.
Þá um voriö haföi veriö bundinn endi á
borgarastriö hvita mannsins og ýmislegt
benti til þess aö strjálingur hvitra manna
vestur á bóginn breyttist brátt i fjöldaflutn-
inga. Samninganefndin sóttist eftir rétti til
feröa um landsvæöi indiánanna, þeir vildu
fáaöleggjaslóöir, vegi og loks járnbrautir.
Aöur en vetur gekk i garö haföi nefndinni
tekist aö gera niu samninga viö Súana. þar
á meöal viö Brúleia, Hunkpapa óglala og
Minnekonsjúa en flestir striöshöföingjar
þessara ættbálka voru viösfjarri þorpunum
viö Missouri-fljót. Samningunum var fagn-
aöaf yfirvöldum i Washington og þeir taldir
boöa endalok indiánaófriöar. Loks rfkti
friöur meö sléttuindiánunum sögöu þau.
Framvegis yröi engin þörf á dýrum leiö-
öngrum eins og þeim sem Connor stjórnaöi
viöPúöurá. Sá leiöangur haföi veriö skipu-
lagöur til aö drepa indfána, ,,og kostaöi
dauöi hvers rúma milljón dali, hundruö
hermanna okkar hafa látiö llfiö, landnem-
um hefur veriö slátraö og miklar eignir
veriö eyöilagöar”.
Edmunds fylkisstjóri og aörir nefndar-
menn vissu fullvel aö samningarnir voru
einskis veröir fyrst enginn strlöshöföingi
haföi undirritaö þá. Þótt nefndin sendi
þinginu í Washington afrit til staöfestingar,
héldu þeir áfram tilraunum sinum til aö fá
Rauöa Ský og aöra höföingja viö Púöurá til
funda viö sig, hvar sem þeim þóknaöist, til
aö skrifa undir samningana. Bozeman-
slóöin var mikilvægasta leiöin frá Laramie-
virkinutil Montana. Þaö var þvi töluveröur
þrýstingur á hernaöaryfirvöld f virkinu um
aö fá Rauöa Ský og aöra strlöshöföingja
meö einhverjum ráöum til aö létta umsátr-
inu um veginn og koma til Laramie viö
fyrsta tækifæri.
Henry Maynadier ofursti sem haföi veriö
skipaöur yfirmaöur einnar sveitar hraö-
soönu kananna geröi tilraunir til aö fá gam-
alreynda óbyggöamenn, eins og Jim
Bridger Abreiöu og Beckwourth Lækna-
kálf, til aö hafa milligöngu i viöskiptum viö
Rauöa Ský. Enginn þeirra var fáanlegur til
aö halda til Púöurár svo stuttu eftir aö
Connor haföi reitt ættbálkana til reiöi meö
innrássinni. Loksákvaö Maynadier aö nota
fimm Súa sem sendiboöa. Þessir fimm —
Stórmunni, Rifjastór, Arnarkló, Vindsveip-
ur og Litla Kráka — dvöldu langtímum
saman viö virkiö og stunduöu þar kaup-
mennsku. Þeir gengu undir óviröingarheit-
inu „Laramie-slæpingjarnir” en voru í
raun útsjónarsamir verslunarmenn. Hvort
sem hvitan mann langaöi i vfsundaloökápu
á hagstæöu veröi eöa indiána viö Tunguá
vantaöi matvæli frá fulltrúum viö virkiö,
komu Laramie-slæpingjarnir vöruskiptum
i kring. I striöi Rauöa Skýs átti fyrir þeim
aö liggja aö hafa mikilvægt hlutverk meö
höndum — aö sjá indjánunum fyrir skot-
færum.
Stórmunni og flokkur hans voru í burtu
frá virkinu i tvo mánuöi. Þeir dreiföu þeirri
frétt aöallir striöshöföingjar sem kæmu til
Laramie-virkisins og undirrituöu þar
samningana mættu vænta góöra gjafa. 16.
janúar 1966 sneru sendiboðarnir aftur í
fylgd tveggja hópa fátækra Búleia undir
stjórn Reista Elgs og Snögga Bjarnar.
Reisti Elgur sagöi aö fólk sitt heföi tapaö
fjölda hesta i hrlðarbyl og aö litið væri um
villibráö viö Republican-á. Von væri á
æösta Brúleiahöföingjanum, Taglskjótti,
um leiöog dóttirhans væri feröafær, en hún
þjáöist af hóstaveikinni. Reisti Elgur og
Snöggi Björn vildu ákafir skrifa undir
samninginn og fá klæöi og mat fyrir fólk
sitt.
„En hvað um Rauöa Ský?” vildi
Maynadier fá aö vita. ,,Hvar voru Rauöa
Ský. Maöur-hræddur-viö-hesta-sina. Sljói
Hnifur — leiðtogarnir i baráttunni við
hermenn Connors?” Stórmunni og Lara-
mie-slæpingjarnir fullvissuöu hann um aö
von væri á striöshöföingjunum fljótlega. A
eftir þeim væri ekki hægt aö reka, si'st af
öllu á Mána-kuldanna-miklu.
Þaö liöu nokkrar vikur þangaö til sendi-
boöi frá Taglskjótti birtist i marsbyrjun og
tjáöi Maynadier ofursta aö Brúleiahöfðing-
inn væri á leiöinni til aö ræöa samninginn.
Fótfrá dóttir hans var mjög veik og hann
vonaöist til aö læknar hermannanna gæti
læknaö hana. Nokkrum dögum siðar frétti
Maynadier aö Fótfrá heföi látist á leiöinni.
Hann reiö þá með herflokk og sjúkravagn
til móts viö sorgargöngu Brúleianna. Það
var slydda og kalt i veöri ,landslagið i
Wyoming óvistlegt, klakabundnir lækir og
snævi þaktar hæöir. Lik stúlkunnar haföi
veriö vafiö i dádýrsskinn, rækilega bundiö
meö leöurþvengjum og sótaö til varnar
rotnun. Þessar grófu likbörur voru bornar
af uppáhaldshestum hennar, tveim hvftum
villihestum.
Lik Fórfrár var flutt yfir á sjúkravagn-
inn, hestarnir bundnir aftan i og siðan hélt
fylkingin til Laramie-virkisins. Þegar
flokkur Taglskjótts kom til virkisins lét
Maynadier ófursti allt herlið staðarins
standa heiöursvörö til aö sýna samúð með
indiánunum.
Ofurstinn bauð höföingjanum til bæki-
stöðva sinna og vottaöi honum samúö
vegna dótturmissisins. Taglskjóttur sagöi
aö meöan friöur rikti milli hvi'ta mannsins
og indiananna heföi dóttir hans margoft
heimsótt virkiö. Hún haföi unnaö þvi og
óskaöi þess aö greftrunartrönur sinar
mættu standa I grafreit staöarins.
Maynadier ofursti gaf samþykki sitt þegar
i staö. Hann undraöist aö sjá tár brjótast
fram i augu höföingjans. Hann haföi ekki
vitaö aö indiánar gætu grátiö. Hálfvand-
ræöalegur skipti hann um umræöuefni.
Faöirinn miki ætlaöi aö senda nýja friöar-
nefnd meö vorinu. Hann vonaöist til aö
Taglskjóttur gæti veriö um kyrrt nálægt
virkinu þar til nefndarmenn kæmu þangaö.
Þaö var afskaplega mikilvægt aö tryggja
feröaöryggi á Bozemanveginum. „Mér er
tjáö aö nú i vor veröi mikil umferö þar
um”. sagöi ofurstinn, „til námanna f Idaho
og Montana.”
„Viö erum þeirrar skoöunar aö margt
rangt hafi verið gert á okkar hluta,” svar-
aöi Taglskjóttur „og aö viö eigum rétt á
bótum fyrir þann skaða og þau óþægindi
sem allir þessir vegir valda á landi okkar
og fyrir aö reka burt og tortima visundurp
og annarri villibráö. Hjarta mitt er sorg
mætt og ég get ekki rætt um viðskipti.Ég
mun biöa og hitta ráðgjafana sem Faöirinn
mikli mun senda.”
Daginn eftir skipulagöi Maynadier útför
Fótfrár samkvæmt venjum hersins.
Skömmu fyrir sdlsetur þrammaöi likfylgd-
in aö grafreit virkisins. Kistunni var ekiö á
skotfæravagni stórskotaliösins, sveipuö
rauöum ábreiðum. Samkvæmt siövenjum
Brúaleianna, lyftukonurnar kistunni upp á
trönurnar, breiddu yfir hana nýja visundá-
húð og reiröuhana niður meö þvengjum. Er
skipun var gefin sneru hermennirnir sér frá
og hleyptu af þrem skotum. Siöan héldu
þeirog indiánarnir aftur til virkisíns. Sveit
stórskotaliðs sat um kyrrt viö trönurnar
alla nóttina. Þeir byggöu mikinn bálköst úr
furu og hleyptu af howitzer-byssum á
hálfrar stundar fresti allt til dögunar.
Fjórum dögum siöar birtist Rauöa Ský
skyndilega utan viö virkiö og meö honum
fjölmennur hópur Óglala. Þeir námu fyrst
staðar við búðir Taglskjótts. Tetona-
höföingjarnir tveir glöddust yfir endur-
fundunum þegar Maynadier kom þar aö
með fylgdarliö hermanna til aö visa þeim
báöum til aöalstööva sinna viö lúörablástur
og bumbuslátt.
Þegar Maynadier sagði Rauöa Skýi aö
nýju friöarsamningamennirnir kæmu ekki
til Laramie-virkisins fyrr en eftir nokkrar
vikur reiddist Óglalahöföinginn. Stórmunni
og hinir sendiboöarnir höfðu sagt honum aö
ef hann kæmi til virkisins og undirritaöi
nýjan samning, yröu honum gefnar gjafir.
Hann vantaði byssur púöur og matvæli.
Maynadier svaraöi aö hann gæti afhent
Óglölunum mat úr birgöageymslum hers-
ins en hann heföi ekkert vald til aö dreifa
byssumog púöri. Rauöa Skývildi fá aö vita
hvaöþjóðhans fengifyrir samninginn. Þeir
höföu skrifaö undir samninga áöur og
indiánamir þyrftu alltaf aö láta eitthvað af
hendi. Nú væri komiö aö hvitu mönnunum
aö gefa indiánunum eitthvaö.
Maynadier minntist þess að forseti nýju
nefndarinnar, E.B. Taylor, var staddur i
Omaha og stakk þvi upp á að Rauöa Ský
sendi honum skilaboð eftir simavírunum.
Rauöa Ský var fullur grunsemda þvi' hann
treysti töfrum viranna rétt mátulega. Eftir
dálitiö hik samþykkti hann aö fara meö
ofurstanum til skeytaskrifstofu virkisins og
með aöstoö túlks aö segja þar fyrir friöar-
og vináttuskilaboö til ráögjafa Fööurins
mikla i Omaha.
Svar Taylors til baka: „Faöirinn mikli i
Washington... .vill aö þiö veröiö allir vinir
hansog vinir hvita mannsins. Ef þiö ákveö-
ið aö samþykkja friöarsamninga vill hann
gefa þér og fólki þinu gjafir til marks um
vináttu sina. Hlaöin gjafa- og birgöalest
kemst ekki til Laramie-virkisins frá
Missouri-fljóti fyrr en fyrsta júniog Faðir-
inn mikli æskir þess aö þú samþykkir aö
hitta nefndarmennina um það leyti að gera
samning.”
Rauöa Ský var hrifinn. Hann kunni lfka
vel aö meta hreinskilni Maynadiers
ofursta. Hanngat beöiö meö aö skrifa undir
samning til Mánans-þegar-græna-grasiö-
er-sprottiö. Þá yrði nægur timi til aö fara
aftur noröur til Púöurár og senda hraöboöa
til hinna dreifðu hópa Súa, Sjeyenna og
Arapahóa. Þeir gætu þá lika safnaö fleiri
visundahúöum og bjórskinnum til aö versla
viö Laramie-virkið.
Maynadier dreiföi smáskammti af blýi
og púöri til Óglalanna sem merki um góð-
vilja og þeir héldu burt i ágætu skapi.
Maynadier hafði ekki minnst á Bozeman-
veginn og Rauða Ský hafði ekki minnst á
Reno-virkiö sem enn var umsetiö. Þau mál
gátu beöiö þar ti! samningaviðræöurnar
færu fram.
Rauöa ský beið ekki eftir að græna grasið
sprytti. í mai kom hann aftur til Laramie-
virkisins, á Mánanum-þegar-hrossin-fara-
úr-hárum, og meö honum var æösti undir-
foringi hans. Maður-hræddur-viö-hesta-
sina, og meira en eitt þúsund Óglalar. Sljói
Hnifur var þar lika meö stóran hóp
Sjeyenna og Rauða Lauf með Brúleiaflokk
sinn Þeir settu upp geysimiklar búðir viö
Platte-fljót ásamt fólki Taglskjótts og hin-
um Brúleiunum. í verslunum og hjá
birgöasölum hersins var stööug örtröö.
Aldrei höföu Stórmunni og Laramie-
slæpingjarnir haft milligöngu um eins
mikla verslun.
Samninganefndin kom nokkrum dögum
seinna og þann 5. júni hófust formlegar viö-
ræður meö hinum sigildu löngu ræöum
nefndarmanna og hinna ýmsu indfánaleiö-
toga. Rauöa Ský baö þá óvænt um nokkurra
daga frest meðan beðiö var eftir öörum
Teton-súum sem vildu taka þátt i umræö-
unum. Taylor forseti nefndarinnar sam-
þykkti frestun til 13. júni.
örlögin höguöu þvi þannig til aö
þann sama dag nálgaðist Henr.y B. Carring-
ton ofursti Laramie-virkið meö sjö hundruö
manna liö úr 18. fótgönguliössveit Banda-
rikjahers. Sveitin var komin frá Kearney-
virkinu I Nebraska með skipun um aö setja
upp keöju af virkjum viö Bozeman-veginn
til aö búa hann undir hina miklu umferö
sem gert var ráð fyrir aö yrði til Montana
bá um sumarið. Undirbúningur þessa leið-
angurs haföi staöiö I margar vikur, en samt
hafði engum indiánanna sem boöiö var til
samningaviöræðnanna veriö 6agt nokkuö
um þetta áætlaöa hernám landsins viö
Púöurá.
Carrington stöövaöi hersveit sina fjórar
milur fyrir austan virkið til aö foröast
árekstra við indiánana tvö þúsund sem
héldu til viö Laramie. Einn Brúleiahöfö-
inginn sem flutt haföi til virkisins um vet-
urinn,Reisti Elgur, horföi frá tjaldi sinu á
hermennina i fjarska raöa vögnum sin-