Vísir - 15.11.1980, Blaðsíða 6

6
vísm
Laugardagur 15. nóvember' 1980.
r
Ólafur Davídsson, forstjóri Þjóðhagsstofnunar svarar spurningum
um verðbólguna o.ffl. í Fréttaljósinu
„Ekki löggildingar-
stofa fyrir eina
rétta verðbólgutölu99
Veröbólga, veröbólga, verö-
bólga, þaö er eins og allt okkar
lif snúist um veröbólgu og þegar
spakir menn segja eitthvaö um
veröbólguna, hlustar þjóöin.
Stjórnmálamennirnir meta
verk sin á veröbólgumæli-
kvaröa, þannig segja sumir
þeirra aö stjórnarstefnan sé góö
af þvi aö veröbólgan sé aö
hjaöna, en aörir aö stefnt sé i
óefni vegna þess aö veröbólgan
æöi hraöar en nokkru sinni.
Báöir bera Þjóöhagsstofnun
fyrir rökum sinum og báöir hafa
rétt fyrir sér — eöa hvaö?
Fréttaljósiö lýsir á Ólaf Daviös-
son forstjóra Þjóöhagsstofnun-
ar og svona uppá sett spyrjum
viö hvaö veröbólgan sé.
„Þaö er sennilega erfiöara aö
lýsa fyrirbærinu sjálfu, en aö
lýsa þvi i tölum eins og venju-
lega er gert,” segir Clafur, og
viö krefjumst þess ekki af hon-
um aö hann takist á hendur þá
erfiöu lýsingu, þvi þá komast
varla fleiri spurningar aö. Hann
segir okkur þó til viöbótar aö al-
gengasti mælikvaröinn sé visi-
tala framfærslukostnaöar, og aö
oröalagiö „almenn veröhækk-
un” komist næst þvi aö skil-
greina veröbólgu i fáum oröum.
Er til algild regla um
hvernig visitala er reikn-
uð?
„Fyrst þarf aö ákveöa hvaö
eigi aö vera inni i þeirri visi-
tölu.”
— Hver ákveður það?
„Þaö er ákvöröun þeirra,
sem um þaö fjalla. Núverandi
visitala er byggö á neyslukönn-
un, sem var gerö 1964 af Hag-
stofunni. Hagstofan kannaöi
hvernig um 100 fjölskyldur i
Reykjavik eyddu sinum ráöstöf-
unartekjum, og út frá þvi var
búin til þessi svokallaöi grund-
völlur visitölu framfærslukostn-
aöar. Þann grundvöll er veriö
aö endurskoöa núna. Þar er
ákveöiö hvaö mikiö af hverju,
vöru og þjónustu er i visitölunni
og þvi er haldiö óbreyttu meöan
sú visitala er i gildi.”
— Er það ekki röng
vísitala/ sem byggð er
eingöngu á neyslu Reyk-
vikinga, þegar vitað er að
þeir búa að sumu leyti við
miklu betri kjör en aðrir
landsmenn? Ég nefni
Hitaveitu Reykjavíkur,
sem dæmi, hún er ódýr-
asta húskyndingaraðferð
sem þekkist, en hún er þó
leiðbeinandi um þann
hátt vísitölunnar.
„Þaö veröur aö greina á milli
hvaö er i visitölunni og hvernig
útgjöldin breytast, og þaö er þaö
sem mestu máli skiptir. Þaö er
rétt aö útgjaldasamsetningin
getur veriö ólik i Reykjavik og
úti á landi, en þótt svo sé þarf
veröbreytingin ekki aö vera
önnur.”
— Má ekki kalla það
fölsun á vísitölu, þegar
þjónustukostnaði Reyk-
víkinga er haldið niðri,
samanber hitaveita og
strætisvagnar o.fl., sem
hefur áhrif á vísitölu,
þegar samsvarandi
þjónusta annarsstaðar
hefur nærri frjálsar
hendur um verðlagingu?
„Fölsun er nú sennilega full
sterkt aö oröi komist. Þegar lit-
iö er til langs tima, held ég aö
ekki sé ýkjamikill munur á
hækkun taxta Hitaveitu Reykja-
vikur og taxta annara
hitaveitna, eöa Rafmagnsveitu
Reykjavikur og annara raf-
magnsveitna. Hins vegar er þaö
rétt aö Hitaveita Reykjavikur
er ódýrasta hitaveita landsins
og þannig ve^ur hitunarkostn-
aöur Reykvikinga minna i
heildarútgjöldunum en annara
landsmanna, ég tala nú ekki um
þá sem þurfa aö hita meö oliu og
þannig hefur þaö áhrif á visitöl-
una. Aö vissu leyti væri æski-
legra aö visitala framfærslu-
kostnaöar fyrir allt landiö væri
til.”
— Er það ekki fram-
kvæmanlegt?
„Jú, ég hugsa aö þaö sé
framkvæmanlegt, en þaö er
þyngra i vöfum. Hagstofan
geröi úttekt á þvi fyrir nokkrum
árum, hvaöa iiöir væru þyngri
og hverjir léttari i framfærsl-
unni utan Reykjavikur. Niöur-
staöan var aö i heildina væri
ekki mikill munur þar á, þótt
umtalsveröur munur sé á annan
hvorn veginn i sumum tilfellum.
— Gjaldskrá ýmissa
opinberra stofnana svo
sem Pósts og sima,
Ríkisútvarps o.fl. hefur
áhrif á vísitölu. Margar
þessara stofnana kvarta
nú sáran undan að gjald-
skránum sé haldið svo
mikið niðri, að þær geti
ekki þjónað hlutverki
sinu. Á þessi þróun ekki
eftir að koma fram síðar,
sem stökkbrey ting
uppávið, með vaxandi
verðbólgu i för með sér?
„Hafi stofnanir ekki fengiö
hækkun á sinum tekjum til jafns
viö verölagsbreytingar, en út-
gjöldin fylgja þeim aftur á móti,
þá er tilhneigingin fyrst til aö
brúa biliö meö lántökum. Þegar
á aö endurgreiöa lánin, þarf
annað hvort aö hækka gjald-
skrárnar eða draga saman út-
gjöldin. Reynslan hefur veriö sú
aö mjög erfitt hefur verið aö
draga saman starfsemi(þannig
aö endirinn hefur oftast oröiö sá
aö gjaldskrárnar eru hækkaöar.
Þá kemur þetta fram sem töf i
veröbólgunni, eöa þaö sem
stundum er kallaö geymdur
vandi.”
— Nýlega var tilkynnt
að dregið hefði úr hraða
verðbólgunnar. Er það
fyrir varanlegar efna-
hagsráðstafanir stjórn-
valda, eða er ástæðan
geymdur vandi?
„Þaö er kannski eins erfitt aö
segja af hverju veröbólga
hjaönar eins og að segja af
hverju hún fer vaxandi. Ég held
aö á þessu timabili hafi veriö
um raunverulega hjöönun
veröbólgunnar aö ræöa.
Astæöurnar eru m.a. þær aö
áhrif oliuveröshækkunarinnar i
fyrra komu aöallega fram i
verölagi hér á siöari hluta árs i
fyrra og eitthvað framá þetta
ár, en þegar fór aö liöa á hafa
þau minnkaö. 1 ööru lagi hefur
hækkun kauptaxta ekki fylgt
hækkun visitölu. Kaupmáttur-
inn hefur heldur rýrnaö á árinu
og þaö hefur þau áhrif aö dregur
úr eftirspurn og þeim þrýstingi,
sem þaöan kemur á verölagið.
Hagur rikissjóðs hefur veriö
betri en undanfarin ár, þaö sem
af er árinu, og þaö hefur
áreiöanleg sin áhrif einnig. Miö-
aö viö þaö sem var aö gerast
fram eftir árinu og allt fram á
siöustu vikur, var ekki ástæöa
til að ætla annaö en aö þetta
gæti haldiö áfram isömu átt. Ég
held aö geymdi vandinn sé ekki
stór þáttur i þeirri þróun.”
— Hvaða áhrif hafa
launahækkanirnar, sem
nú hefur verið samiö um?
„Meö tilliti til hvernig útflutn-
ingsatvinnuvegir okkar standa,
þeir hafa staöið heldur illa og
ekki eru fyrirsjáanleg nein
snögg umskipti á næstunni, þá
er útlit fyrir aö veröbólgan vari
vaxandi á ný ef ekki verður eitt-
hvaöaö gert. Og þaö er mergur-
inn málsins, hvaða ráöstafanir
veröa gerðar.
— Er fyrirsjáanlegt
hvaða ráðstafanir það
verða?
„Þaö hefur komið fram að
rikisstjórnin vinnur aö undir-
búningi þeirra.”
— Stjórnmálamenn
segja sitt hver um verð-
bólguhraðann eins og
frægt er, og allir vísa í
Þjóðhagsstof nun sem
heimild. Er Þjóðhags-
stofnun einhvers konar
banki, þar sem hver
stjórnmálamaður getur
fengið þá niðurstöðu sem
hann óskar eftir?
„Ég held að hún sé jafn fjarri
þvi að vera slikur banki einsog
hún er ekki nein löggildingar-
stofa fyrir hina einu réttu
veröbólgutölu á hverjum tima.
Það er eins meö veröbólguna og
margt annaö, aö þaö er ekki vist
aö þaö sé alltaf neitt eitt, og
bara eitt, rétt i þvi. Þaö er hægt
aö mæla hækkunina siöustu þrjá
mánuöina og umreikna hana til
eins árs. Það er ónákvæmt. Þaö
er hægt aö reikna verðbólgu siö-
ustu sex mánaöa. Þaö gefur vis-
bendingu um hvaö sé að gerast
á þeim siöustu mánuöum og þaö
er hægt aö lita alveg tólf mánuöi
til baka og það er algengast.
Siöan koma spádómar fram i
timann og þá koma enn aörar
tölur.”
— Það er þá hugsanlegt
að allir hafi rétt fyrir sér
um verðbólguhraðann,
þótt þeir segi sitt hver?
„Þeir hafa allir rétt fyrir sér,
ef þeir taka nákvæmlega fram,
hvað það er, sem þeir eru að
bera saman. Er verið aö tala
um meöalhækkun milli tveggja
ára, um hækkun siöustu tóllf ,
sex, eöa þrjá mánuöi eöa jafn-
vel vikunnar, sem hækkunar-
aldan skellur yfir. Eins aö fram
komi sama viömiöun þegar bor-
in er saman þróun tveggja
timabila. Sé þetta allt tekið
fram, geta komiö fram mis-
munandi tölur.”
— Hvað á Þjóðhags-
stofnun mikinn þátt í
Þjóðhagsáætlun ríkis-
stjórnarinnar?
„Það er ekki skýrsla Þjóö-
hagsstofnunar um horfur i efna-
hagsmálum á næsta ári, þetta
er skýrsla rikisstjórnarinnar
um Þjóðhagsáætlun fyrir næsta
ár en við höfum unniö aö undir-
búningi hennar.
— Fer hún i bága við
ykkar spár?
„Viö höfum ekki gefið út —
sem okkar rit — spá fyrir næsta
ár.”
— Er raunhæft að tala
um að aflétta þeim hryll-
ingi sem hvilir á huga
viðskiptaráðherra, þegar
hann hugsar til 1. desem-
ber og fresta þeim hækk-
unum, sem þá eiga að
taka gildi?
„Þaö er eftir þvi hvað. fylgir
á eftir”.
— Hvað þarf að fylgja á
eftir?
„Þá þurfa þær ráöstafanir aö
fylgja sem bæöi eru fram-
kvæmanlegar og aö þær hafi
einhver áhrif til hjöönunar
veröbólgunnar.”
— Geturðu nefnt ein-
hverjar til dæmis?
„Þaö er einkar erfitt aö nefna
einhverjar til dæmis. En það
þarf aö gripa til samræmdra aö-
geröa með þaö markmiö fyrir
augum aö draga úr verðbólgu
en halda jafnframt nokkrum
hagvexti og þar meö fullri at-
vinnu. Þaö getur veriö erfitt aö
sætta þessi markmiö.”
— Eru þetta ekki stjórn-
málin i hnotskurn?
„Jú, það má segja aö þetta
séu okkar efnahagsmál i hnot-
skurn. Viö höfum sett okkur
þessa þraut.”
— Er það óleysanleg
þraut?
„Nei, en hún er mjög erfið.”
— Starfar Þjóðhags-
stofnun með Efnahags-
nefnd ríkisstjórnarinnar?
„Já, þaöer nú þaö. Hún er ný-
tekin til starfa aftur og á þaö
hefur ekki reynt nú.
— Forsætisráðherra
hefur ráðið sér sérstakan
ráðgjafa í efnahagsmál-
um. Er hann ekki ráðinn í
það starf, sem Þjððhags-
stofnun á að gera og er
þetta ekki vantraust á
stofnunina?
„Ég veit ekki hvernig hans
skipunarbréf er. Það skiptir
heldur engu máli.Aöalatriöiö er
aö viö teljum þetta góöa ráö-
stöfun, eins og hún snýr aö okk-
ur. Þaö kom fram I blöðum aö
viö litum þessa ráöstöfun horn-
auga. en ég vil gjarnan láta
koma fram að svo er alls ekki.
Það getur aldrei sakaö að menn
leiti sér viða ráöa.”
— Var ekki eðlilegra að
fjölga mönnum hér? Er
ekki verið að vinna sama
verkiðátveim stöðum?
„Ég held ekki aö verið sé aö
vinna sama verkið á tveim stöö-
um. Þar fyrir utan þykir mér að
þaö saki ekki aö væri gert svo-
litiö af þvi aö vinna sama verk á
tveim stöðum. Og eins og ég
segi, þá tel ég aö þessi háttur
geti veriö til bóta fyrir alla að-
ila.”
— Myntbreyting stend-
ur fyrir dyrum og menn
segja að hún missi marks
sem vakning á verðskyni
manna, nema með fylgi
ákveðnar ráðstafanir í
efnahagsmálum. Hverjar
eru þær?
„Þá erum við komnir hring-
inn og getum byrjaö samtalið
upp á nýtt.”
— Ertu bjartsýnn á
árangur í baráttunni við
verðbólguna?
„A meðan viö höldum áfram
aö reyna, er ég nokkuö
bjartsýnn.”
SV