Morgunblaðið - 26.11.2003, Blaðsíða 26

UMRÆÐAN
26 MIÐVIKUDAGUR 26. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Sturtuhorn
4, 5 e›a 6 mm öryggisgler
Stær›ir 70x70, 80x80 e›a
90x90 sm. Hvítt e›a króm.
Ver› frá kr. 20.750,-
Sturtuhorn rúnna›
4, 5 e›a 6 mm öryggisgler
Stær›ir 80x80 e›a 90x90 sm.
Segull., hvítt e›a króm.
Ver› frá kr. 37.750,-
Ba›karshlíf
Hvít. 4mm öryggisgler.
Tví- e›a flrískipt.
Ver› frá kr. 14.900,-
Ba›sturtuhlíf
6mm öryggisgl. Hvítt e›a króm.
Ver› frá kr. 13.900,-
ÞRIÐJUDAGINN 18. nóvember flutti Petra Östergren erindi um
rannsókn sína á reynslu Svía á lagasetningu um vændi. Fyrir þá sem
ekki vita eru lögin á þá leið að kaup á vændi eru gerð refsiverð en
sala ekki. Margt áhugavert kom í ljós sem verður að at-
huga nánar áður en hið svokallaða vændisfrumvarp,
sem nú liggur fyrir Alþingi, getur orðið að lögum. Fram
kom að við setningu þessara laga hafði ekkert samráð
verið haft við vændiskonurnar sjálfar. Sama er uppi á
teningnum í frumvarpinu sem liggur nú fyrir Alþingi.
Petra taldi þessi vinnubrögð stafa af því hvernig við-
horf ríkir í þjóðfélaginu gagnvart þeim sem starfa við
vændi. Það er litið á vændisfólk sem ómerkilegri mann-
eskjur og því þurfi ekki að taka jafnmikið tillit til þarfa þeirra og
krafna um réttindi. Sú trú að aðrir vita hvað sé best fyrir þetta fólk
virðist yfirgnæfa alla skynsemi.
Veit Kolbrún best?
Er ekki tilgangurinn með þessum lögum að vernda þá sem leiðst hafa
út í vændi? Hvers vegna hafa flutningsmenn frumvarpsins þá ekki leit-
að þeirra álits? Telja flutningsmenn frumvarpsins sig vita hvað er best
fyrir fólk sem stundar vændi – betur en það fólk sjálft? Þetta eru mik-
ilvægar spurningar sem verður að svara því margt bendir til að afleið-
ingar laganna í Svíþjóð hafi verið neikvæðar fyrir fólk sem stundar
vændi.
Þörf er á mun meiri umræðu og gera fleiri rannsóknir áður en farið
er í að innleiða lög sem geta haft hræðilegar afleiðingar fyrir líf
vændiskvenna/karla. Það þarf að tryggja réttindi þeirra sem starfa
við vændi og það gerum við best með því að hafa þau með í ráðum áð-
ur en sett er á róttök löggjöf. Álit þeirra skiptir máli.
Hvers vegna hefur enginn
spurt vændiskonurnar?
Eftir Maríu Margréti Jóhannsdóttur
Höfundur er sálfræðinemi við HÍ.
MJÖG umfangsmiklar þjóð-
félagslegar breytingar eru að eiga
sér stað í Evrópu og ekki síst hér
hjá okkur. Und-
anfarin ár hefur átt
sér stað markviss
einkavæðing hér á
landi sem hefur
leitt til mikillar
sameiningar fyr-
irtækja og hagræð-
ingar. Yfirlýst markmið stjórn-
valda hafa verið óheft og frjáls
samkeppni, sem átti að leiða til
hagsbóta fyrir alla, lækkandi verð-
lags og vaxta. Sjónarmið arðs og
auðhyggju hafa smám saman náð
undirtökum og eru að verða alls-
ráðandi. Örfáir einstaklingar eru
að ná algjörum undirtökum og eru
komnir í lykilstöðu á mörgum
sviðum. Þeir hafa komið sér fyrir í
lykilaðstöðu á flestum sviðum og
geta hrifsað til sín arðinn af sam-
félagslegri neyslu. Hinn almenni
borgari situr eftir og á nánast allt
sitt undir ákvörðunum þessara
einstaklinga. Þetta er sá veruleiki
sem nú blasir við okkur í íslensku
samfélagi. Kaupþings-Bún-
aðarbankamálið og þau mál sem
tengjast því fyrirtæki eru talandi
dæmi um þetta.
Okurvextir og sívaxandi þjón-
ustugjöld er það sem við búum
við, bankar og fjármálastofnanir
raka saman ofboðslegum hagnaði.
Fjölskyldufólk á í vaxandi erf-
iðleikum við að losna frá skuldum
sem það stofnar til við stofnun
heimilis og gjaldþrotum fjölgar.
Fjármagnseigendur þrífast vel og
ná til sín fleiri og fleiri fyr-
irtækjum og fákeppni er orðin
allsráðandi á flestum ef ekki öllum
sviðum. Sameining fyrirtækja hef-
ur ekki verið til góðs ef við lítum á
það frá samfélagslegu sjónarmiði.
Starfsstöðvum fækkar og atvinnu-
leysi vex. Nýsköpun er lítil og
samfélagslegri ábyrgð er ekki
sinnt, arðsemi fjármagnsins ræð-
ur. Fólk sem hefur byggt upp fyr-
irtækin og verið þeim tryggt og í
raun skapað þau verðmæti sem í
fyrirtækjunum liggja, situr eftir
atvinnulaust í verðlausum eignum
sínum. Það flýr og fámennið
stendur ekki undir samfélagslegri
þjónustu, byggðir hrynja. Hinir
ráðandi aðilar hafa orðið uppvísir
um samráð í stað samkeppni.
Örfáir einstaklingar í stjórn-
unarsætum nýta aðstöðu sína til
þess að hrifsa til sín drjúgan hluta
hagnaðarins í stað þess að skila
honum til starfsmanna og við-
skiptavina í formi hækkandi launa,
lækkaðra vaxta og þjónustugjalda,
lækkun trygginga, olíu og bensíns
og lækkun almenns verðs á dag-
vöru. Þessir hinir sömu setja undir
sig hausinn þegar að því kemur að
semja um launakjör hins almenna
starfsmanns, og hóta lokun fyr-
irtækja og flutningi þeirra til ann-
arra staða.
Stefna ríkjandi stjórnarflokka er
að bíða skipbrot. Það er reyndar
ekki bara hér á landi, hægri
stjórnir á öllum Norðurlöndum
eru komnar í vandræði. Markmið
og stjórnarstefnur þeirra hafa leitt
til hratt vaxandi atvinnuleysis. Er
það ekki skýringin á ofsafengnum
viðbrögðum forsætisráðherra un-
dafarna daga? Markmið hans voru
góð og það er búið að gera marga
mjög góða hluti í stjórnartíð hans,
en græðgi örfárra fjármagnseig-
enda er að eyðileggja þann árang-
ur. Hvert eigum við að stefna? Við
þurfum að tengja betur saman
hagsmuni fyrirtækja og starfs-
manna. Það vantar samfélagslega
ábyrgð í stefnu fyrirtækja og fjár-
magnseigenda. Ofurhagræðingin
hefur ekki skilað okkur fram á
veg, hún er farin að vinna gegn
þeim þjóðfélagslegu markmiðum
sem við höfum.
Verkalýðshreyfingin hefur lengi
hvatt til þess að starfsmenn fái að
koma að ákvarðanatöku og mótun
stefnu fyrirtækja. Vel rekin fyr-
irtæki eru um margt lík íþróttaliði,
starfsmenn þurfa stanslausa þjálf-
un í formi símenntunar og liðs-
heildin þarf að þekkja markmiðin
svo hún viti að hverju er keppt.
Verkefnin leita þangað sem þau
eru leyst. Verkalýðshreyfingin hef-
ur lýst því yfir að hún vilji koma í
vaxandi mæli að ákvarðanatöku
um mótun þjóðfélagsins og kynnt
markmið þar að lútandi eins og
t.d. í velferðar- og atvinnumálum.
Hún hefur við gerð kjarasamninga
boðið stjórnvöldum upp á samráð
um setningu markmiða. Stjórnvöld
hafa oftar en ekki reynt að víkja
sér undan þessu og reynt að kom-
ast hjá að standa við þau markmið
sem sett eru. Íslenskir kjarasamn-
ingar bjóða upp á sveigjanleika, en
því hefur verið stefnt í hættu með
nánast óheftum innflutningi er-
lends vinnuafls þar sem sveigj-
anleiki kjarasamninga er nýttur til
hins ítrasta þess að ná niður kjör-
um. Stórverkefnin skila ekki þeim
þjóðfélagslega markmiðum sem
stjórnvöld vildu ná. Virðisaukinn
streymir beint úr landi í launum
erlends verkafólks og arði er-
lendra fyrirtækja. Komandi kjara-
samningar geta skipt miklu um
hvert verði stefnt. Stjórnvöld og
fyrirtæki geta ásamt verkalýðs-
hreyfingunni náð saman um að
leiðrétta það sem miður hefur far-
ið undanfarið.
Skortur á
samfélags-
legri ábyrgð
Eftir Guðmund Gunnarsson
Höfundur er formaður
Rafiðnaðarsambands Íslands.
ÉG HEF síðan í desember á síð-
astliðnu ári aðstoðað son minn fjór-
tán ára gamlan við að bera Frétta-
blaðið út. Það var
fyrir tilviljun að ég
fór að velta mál-
efnum blaðburð-
arbarna sérstaklega
fyrir mér. Í fyrsta
lagi hnykkti mér við
þegar maður heyrði
í fréttum að á skemmtun sem
Fréttablaðið hélt fyrir blaðburð-
arbörn var tilkynnt að þau fengju
10% launahækkun (5% um helgar)
en þess í stað skyldu þau bera út
óskilgreindan fjölda af hinu end-
urreista DV. Í annan stað fannst
mér ritstjóri Fréttablaðsins halla
réttu máli þegar hann hélt því fram
í sjónvarpsfréttum mánudaginn 10.
nóvember að blaðburðarbörn blaðs-
ins fengju um 18.000 krónur í mán-
aðarlaun fyrir virka daga. Sonur
minn fær 10.700 krónur að viðbættu
orlofi fyrir að bera út 120 blöð á
dag hvern virkan dag mánaðarins.
Verkið tekur 65–70 mínútur á dag
þegar venjulegur skammtur er á
ferðinni. Hann ber út í hverfi sem
er ekki útburðarvænt og nær því
minni afköstum en þeir sem bera út
í útburðarvænum hverfum (blokka-
hverfum). Þar komast blaðberar yf-
ir að bera allt að 200–250 blöð á
sama tíma (eða skemmri) og fá
hærra kaup sem því nemur. Þarna
eru því blaðburðarbörnin að bera
kostnaðinn af því að hverfi borg-
arinnar eru mismunandi útburð-
arvæn en ekki útgefandinn.
Á liðnum mánuðum og misserum
hefur rekstur Fréttablaðsins farið
batnandi og m.a. orðið auðveldara
hjá því að afla auglýsinga. Þess hef-
ur meðal annars orðið vart í stærra,
innihaldsmeira og þyngra blaði
ásamt auknum fjölda fylgiblaða.
Það er í sjálfu sér ágætt að blaðinu
gengur vel en það er fleira að skoða
í þessu sambandi. Blaðburðarbörn
hafa ekki fengið sanngjarna og eðli-
lega launaviðbót vegna meira álags
og aukinnar vinnu sem er afleiðing
þess að blaðið hefur þyngst og
fjöldi aukablaða vaxið. Það vill
segja með öðrum orðum, öllum
þeim aukna fjölda auglýsingablaða
sem fylgir Fréttablaðinu er dreift
því sem næst ókeypis um borgina
vegna þess að blaðburðarbörn
Fréttablaðsins eru hvort eð er á
ferðinni með Fréttablaðið í tösk-
unni. Tvo daga samfellt í október
(16. og 17. okt.) fylgdu t.d. tvö aug-
lýsingablöð vel að vöxtum með
Fréttablaðinu hvorn dag þannig að
þá daga var blaðafjöldinn í okkar
tilviki 375 blöð. Þyngd pakkans hjá
okkur var þessa daga nær 40 kg.
Hjá þeim sem bera út 200–250 blöð
var þunginn því 60–70 kíló. Börn
niður í þrettán ára gömul eiga að
skila þessu hlassi í bréfalúgur á
rúmum klukkutíma áður en þau
fara í skólann á morgnana. Var ein-
hver að tala um lög um vinnuvernd?
Þegar kvartað var við þann sem
annast dreifingu Fréttablaðsins
vegna þessa mikla magns voru und-
irtektir afar takmarkaðar og skiln-
ingur á stöðu barnanna enn minni.
Það var ekki einungis mín reynsla
heldur hefur haft samband við mig
fólk sem hefur sömu sögu að segja.
Morgunblaðið hefur gert samn-
ing við VR um kjör blaðburð-
arbarna. Þar er meðal annars kveð-
ið á um að greitt skuli fyrir útburð
Morgunblaðsins miðað við þyngd
blaðsins. Blaðburðarbörnin fá því
einhverja umbun þegar þungi
blaðsins fer fram úr því sem venju-
lega gerst. Einnig er blaðburð-
arbörnum Morgunblaðsins greitt
sérstaklega fyrir útburð aukablaða
og fylgibæklinga. Þannig er ráðn-
ingarsamningurinn settur upp í
þeirra tilviki en ekki túlkaður þann-
ig að hann feli í sér að hægt sé að
gera að því er virðist allt að því
ótakmarkaðar kröfur á blaðburð-
arbörnin um útburð á fylgiblöðum
og bæklingum. Því til samanburðar
túlkar Fréttablaðið t.d. ráðning-
arsamning við börnin þannig að
endurreist DV sé fylgiblað Frétta-
blaðsins og því sé útburður DV
skylduverk blaðburðarbarna
Fréttablaðsins gegn jafnaðarþókn-
un sem dreifingaraðili ákveður ein-
hliða.
Það segir sig sjálft að þegar ekki
er greitt sérstaklega fyrir útburð
blaða og bæklinga þá er auðvelt að
undirbjóða aðra sem því nemur í
samkeppni á auglýsingamarkaði,
þegar keppinautarnir hafa samið
um að greiða sérstaklega fyrir út-
burð fylgiblaða. Ég tek einnig eftir
því að það er orðið miklu sjaldséð-
ara en fyrr að sjá auglýsingabæk-
linga með Mogganum, jafnhliða því
sem fjöldi slíkra fylgirita hefur auk-
ist með Fréttablaðinu. Skyldi engan
undra þar sem útburður auglýs-
ingabæklinga á vegum Fréttablaðs-
ins er í boði blaðburðarbarna. Ég
verð að segja það að það stríðir
gagnvart minni réttlætiskennd að
sá aðili sem reynir að spila eftir um-
sömdum reglum skuli fara halloka
fyrir þeim aðila sem kemst upp með
að ákveða kjör barnanna einhliða,
gengur eins freklega fram í túlkun
ráðningarsamnings og frekast er
unnt og skákar í því skjóli að blað-
burðarbörn er hópur sem á sér ekki
neinn formlegan málsvara, svo
merkilegt sem það er. Meira síðar.
Tapa þeir
sem spila
eftir reglum?
Eftir Gunnlaug Júlíusson
Höfundur er faðir
blaðburðardrengs.