Morgunblaðið - 29.11.2003, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 2003 D 45
Teg. 0151-40
Litir: Rauður, grænn,
svartur, brúnn, blár,
kamel, beige.
4.995
Teg. 0284-40
Litir: Grænn, rauður.
6.995
Teg. 0265-40
Litir: Beige, grænn,
brúnn, svartur.
4.995
Teg. 284-40
Litur: Svartur.
6.995
Teg. 0269-40
Litir: Grænn, brúnn,
svartur.
4.995
Teg. 0499-40
Litir: Svartur, grænn,
brúnn.
4.995
Teg. 0286
Litir: Svartur, brúnn,
dökkgrár.
Teg. 0680
Litir: Svart og kamel.
7.995
7.995
Jólagjöfin
í ár
Kringlunni - sími 568 9345
Smáralind - sími 544 5515
Sendum í póstkröfu
www.skor.is
Þ
að er erfitt að ímynda sér
hvernig jólaundirbún-
ingur og jól færu fram án
tónlistar. Strax í nóv-
ember fer jólatónlistin að
flæða hægt og bítandi yfir okkur, og
á aðventu er hún orðin eins og sós-
urnar hans Þórbergs, – kemur úr
öllum áttum, ofanað og austanað, ut-
anað og innanað. Í búðum er hin
hefðbundna „lyftutónlist“ tekin úr
umferð, og jólaperlum, ömmujólum,
tenórajólum og hjólajólum brugðið í
hátalarakerfið í staðinn. Sjónvarp og
útvarp eru eitt óstöðvandi jóla-
tónlistarflóð á auglýsingatímum, og
dagskráin sjálf er meira að segja of-
hlaðin jólatónlist. Símakerfi stórfyr-
irtækja taka á sig jólasvip með jóla-
legri biðmúsík, og sumir setja meira
að segja jólalög á gemsana sína.
„Yndisleg stemmning“ segja sum-
ir, og komast í virkilegt jólaskap við
að heyra Mahaliu Jackson syngja
Heims um ból í fiskbúðinni í desem-
berbyrjun – „Úff – þetta er óþolandi
segja aðrir“ og spyrja svekktir hvers
vegna almættið hafi ekki útbúið
sjálfvirkan slökkvara á þessi mik-
ilvægu skynfæri okkar, eyrun. Enn
öðrum finnst hávaðinn hrein helgi-
spjöll, og að þetta stanslausa glamur
um nál og tvinna og meiri snjó sé til
marks um eitthvað annað en sannan
jólaanda.
En hvað er til ráða fyrir þann hóp
sem vill hlusta á jólatónlist, en ekki
það stjórnlausa suð jólalaga sem
hvarvetna heyrist?
Þögnin fær nýtt og þýðingarmikið
hlutverk á þessum árstíma. Til þess
að geta notið tónlistar þurfum við
eiginlega að byrja á því að geta notið
þagnarinnar. Og þrátt fyrir allt er
hana enn víða að finna, hvort sem er
úti á víðavangi, eða bara heima í ró-
legheitum, – jafnvel við kertaljós. Til
þess að njóta tónlistar þurfum við
nefnilega að setja okkur í stellingar
og leyfa okkur – ekki bara að heyra,
– heldur líka að hlusta. Það er sama-
semmerki á milli þess að heyra og
hlusta – við heyrum vegna þess að
við getum ekki lokað eyrunum, – við
hlustum, þegar við leggjum okkur
eftir því sem við heyrum. Þetta tek-
ur auðvitað tíma, en er ólíkt ríku-
legri reynsla.
Krúmmhorn og skálmhorn
Þegar þagnarinnar hefur verið
notið svolitla stund er loks óhætt að
fara að huga að tónlistinni. Og þá er
um að gera að velja einmitt ekki það
sem heyrist alls staðar annars stað-
ar. Það þarf síður en svo að velja
músík af jólavinsældalistanum; – hér
koma örfáar hugmyndir að tónlist
sem sameinar það að vera gleðjandi
og koma andanum í jólaskap.
Hvernig væri að byrja á franskri
jólatónlist frá miðöldum? Miðalda-
tónlist fyrir aðventu og jól hefur ver-
ið gefin út í ótal útgáfum, bæði hefð-
bundinn gregorssöngur, en einnig til
dæmis jólasöngvar trúbadora og
trúvera og alþýðleg jólamúsík. Á
miðöldum er söngurinn einfaldur og
látlaus og hljóðfæranotkun fábreytt,
en í alþýðlegri tónlistinni þó leikið
bæði á bjöllur og trommur og blást-
urshljóðfæri eins og krúmmhorn og
skálmhorn, sem gefa tónlistinni sinn
forna svip.
Frá miðöldum eru líka til söngvar
um Sánkti Nikulás sem hafa verið
gefnir út í nokkrum útgáfum. Söng-
hópurinn Anonymous 4 hefur sungið
þá dásamlegu tónlist öðrum betur,
en sagan segir að Nikulás hafi lifað
ævintýralegu lífi áður en hann var
tekinn í dýrlingatölu.
Michael Prätorius er tónskáld
sem erfitt er að sniðganga um jól.
Faðir hans var félagi Marteins Lút-
ers, og andi siðbótarinnar svífur yfir
tónlist hans. Prätorius raddsetti vel
á annað þúsund sálmalaga, þar á
meðal marga fallegustu jólasálma
sem enn eru sungnir, þar á meðal
Það aldin út er sprungið, og Sjá him-
ins opnast hlið.
Jólaóratoría Bachs er stórbrotið
verk sem sumir hlusta á um hver jól.
Oft er verkið flutt af einhverjum
kóra landsins á aðventu, og fátt
betra en að heyra verkið í góðum lif-
andi flutningi. Þeir sem vilja auka
enn á yndið ættu að lesa Jólaórator-
íuna eftir Göran Tunström áður en
hlustað er á verk Bachs. Aðventu- og
jólakantötur Bachs eru líka prýðileg
upphitun fyrir Jólaóratoríuna.
Margir tengja barrokktónlist sér-
staklega jólunum – sennilega vegna
Bachs. Ítölsk barokktónskáld tíðk-
uðu það sérstaklega að semja ein-
leikskonserta til heiðurs Jesú-
barninu til flutnings á jólum; –
tignarleg og þokkafull verk. Meðal
þessara tónskálda eru Corelli, Vi-
valdi, Torelli, Manfredini og Loca-
telli.
Miðnæturmessa fyrir jólabarn
Jólamessa eftir Charpentier,
Messe de minuit, er yndislegt verk,
byggt á gömlum frönskum jólalög-
um og samið til flutnings á miðnætti
á aðfangadagskvöld.
Jólakantötur eru ekki bundnar við
Bach, og fleiri tónskáld hafa spreytt
sig á þess konar tónsmíðum. Ralph
Waughan-Williams samdi jólakant-
ötu fyrir kór, drengjakór, einsöngv-
ara og hljómsveit. Þessi kantata,
Hodie, heyrist ekki oft, frekar en
Fantasía hans byggð á gömlum
enskum jólalögum. Hvort tveggja
eru verk sem verðugt er að hlusta á
um jól.
Max Reger er eitt af öndveg-
istónskáldum þýsku síðrómantík-
urinnar og eftir hann liggja bæði
orgelverk og kórverk helguð jólum,
þar á meðal sérstaklega falleg út-
setning á jólasálminum Ó Jesúbarn
blítt.
Enn nær nútímanum er Fæðing
frelsarans, La Nativité du Seigneur,
níu hugleiðingar fyrir orgel, eftir
Olivier Messiaen. Það eru auðvitað
til ógrynnin öll af jólatónlist fyrir
orgel, en þetta verk er sérstakt.
Landi hans Poulenc er þekktari fyrir
aðra tónlist en jólatónlist. Þó eru
fjórar litlar jólamótettur eftir hann
með allra indælustu tónverkum fyrir
jólahátíðina. Enn nútímalegri er lítil
jólasvíta fyrir píanó – A little Suite
for Christmas, eftir George Crumb,
varla lengra en um 15 mínútur, þar
sem saga fæðingar frelsarans er
rakin, allt frá sýn fjárhirðanna til
heimsóknar vitringanna, og auðvitað
með lítilli vögguvísu fyrir Jesú-
barnið.
Ekki láta hér við sitja, – þetta eru
bara fáar hugmyndir, áður en þið
sjálf farið á bókasafnið eða í plötu-
búðina að ná ykkur í annars konar
jólamúsík – af henni er til meir en
nóg.
MEIR EN NÓG, MEIR EN NÓG, MEIR EN NÓG!