Morgunblaðið - 29.11.2003, Blaðsíða 58

58 D LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
J
ólamyndir eru ekki alltaf jóla-
myndir í þeim skilningi að
margar þeirra allra dáðustu
fjalla ekki beinlínis um jólin,
nema að litlum hluta. Einna
helst að þær gerist á þeim árstíma.
Þannig er það fremur inntak mynd-
anna, boðskapurinn sem hefur í hug-
um fólks gert þær ákjósanlegar til að
horfa á yfir jólahátíðina. Flestar jóla-
myndir eiga þannig sammerkt að
boða samhug, fyrirgefningu, gjaf-
mildi, ást og kærleika og minna mann
á að gleyma ekki þeim bágstöddu í
heiminum, þeim sem ekki geta notið
jólanna eins og við hin vegna þess að
þeir hafa ekki nóg til að bíta og
brenna eða eru umkomulausir.
Skyld’að vera Jólasaga
Ein saga, sem sameinar þetta allt,
hefur líka verið kvikmynduð oftar en
aðrar en það er Jólasaga Charles
Dickens, um Skrögg, þennan fé-
gráðuga sjálfselskupúka sem þolir
ekki jólin vegna þess að þá vilja allir
þegnar hans fá að vera í fríi frá vinnu
og gerast svo óþolandi gjafmildir og
góðir eitthvað.
Til er á þriðja tug kvikmyndagerða
og annarra afbrigða á Jólasögu, jafnt
teiknuð sem leikin. Fyrsta er lítil og
merkileg stuttmynd frá 1901 og sú
síðasta ómerkileg sjónvarpsútgáfa
frá 2000. Þar á milli má þó finna betri
útgáfur sem eru ómissandi fylgi-
fiskur jólanna. Scrooge frá 1951 þyk-
ir jafnan sú allra besta en hún hefur
líka að geyma hinn eina sanna
Skrögg, að margra mati, í túlkun
breska leikarans Alastair Simm en
hann hefur einnig ljáð Skrögg rödd
sína í teiknimyndum.
Hvernig tekst til með Jólasöguna
virðist einmitt undir því komið hvern-
ig hann stendur sig leikarinn sem
leikur Skrögg. Stórleikararnir Albert
Finney og George C. Scott smell-
pössuðu þannig í hlutverkið í fínum
Jólasögum frá 1971 og 1984.
Svo eru það hinar óvenjulegri út-
gáfur en þar hafa ekki síðri Skröggar
stolið senunni. Það gerði Jóakim að-
alönd svo eftirminnilega í teikni-
myndinni Jólasögu Mikka frá 1983
og Bill Murray var óborganlegur í
uppfærðri útgáfu bæði í stað og tíma
sem hét Scrooged og var sýnd við
talsverðar vinsældir 1988 en í henni
var Skröggur karlinn ekki lengur
sparisjóðsstjóri heldur sjónvarps-
stjóri – eins og gefur að skilja.
Jóla jólasveinn
Er jólasveinninn til í alvöru? Stóra
spurningin sem brennur á vörum
allra barna og líka þeirra sem búið
hafa til myndir um þennan þétta, silf-
urskeggjaða og gjafmilda hrein-
dýravin. Jólasveinn, takið eftir, ekki
jólasveinar, því nær allar myndir sem
gerðar hafa verið um jóla eru ættaðar
frá Hollywood, þar sem eitt grey
verður að anna allri þessari eft-
irspurn eftir gjöfum og félagsskap.
Jólasveinamynd allra jólasveina-
mynda er tvímælalaust Kraftaverk á
34. breiðgötu eða Miracle on 34th
Street frá 1947 en í henni er jóli, eða
Kris Kringle eins og hann heitir þar,
dreginn fyrir rétt og krafinn um að
sanna það í eitt skipti fyrir öll að
hann sé til. Edmund Gwenn leikur
Kringle gamla og Natalie Wood heit-
in er litla hnátan Susan sem er á
tímabili sú eina sem trúir á jóla. Erf-
iðara er fyrir mann að trúa Kringle
karlinum í endurgerðunum tveimur á
Kraftaverkinu og því best að reyna
bara að halda sig við þessa upp-
runalegu.
En jólasveinninn hefur oftar en
ekki verið ótrúverðugur í þeim
myndum sem gerðar hafa verið síð-
an. Það sem gjarnan amar að er allur
íburðurinn, allt þetta prjál í kringum
hann, allur fíflagangurinn
eins og í stórmyndinni frá
1985 þar sem Dudley
Moore gat engu bjargað.
Betri er Jólasveinninn
með Tim Allen frá 1994,
þar sem hann leikur venju-
legan fjölskylduföður sem
allt í einu tekur að breyt-
ast í jólasveininn, sér og
öðrum til mikillar undr-
unar. Nýjasta myndin þar
sem jólasveinninn kemur
við sögu er svo Álfur, sem
nú er sýnd í bíó hérlendis.
Þar fer vel heppnuð jóla-
mynd fyrir alla fjölskyld-
una og fyndnari en þær
hafa flestar verið.
Er líða fer að jólum
Svo eru það hinar. Þessar sem ger-
ast um jólin en eru ekkert endilega
um jólin. Vitanlega kemur þar fyrst
upp í hugann sú mynd sem trúlega
hefur oftast verið nefnd sem besta
jólamynd allra tíma; Þetta er ynd-
islegt líf eða It’s a Wonderful Life frá
1946. Þessi samfélagsádeila og dæmi-
saga Franks Capras með Jimmy
Stewart í hlutverki fjölskyldumanns-
ins sem tapar sér í framapotinu og
missir sjónar á því sem mestu máli
skiptir í lífinu; fjölskyldan, ást og
hamingja. En sem betur fer nær
hann áttum í tæka tíð, á jólunum.
Önnur mynd, minna þekkt hér-
lendis en með viðlíka sterkum boð-
skap er Jólasaga – ekki Christmas
Carol Dickens heldur A Christmas
Story, mynd frá 1983. Fjallar myndin
um ungan dreng á 5. áratug síðustu
aldar sem á þann draum heitastan að
fá riffil í jólagjöf. Vissulega gam-
aldags og vafasöm sem slík en boð-
skapurinn er samt sígildur, um það
að sælla sé að gefa en þiggja og að
maður eigi ekki skilið að fá góða gjöf
nema maður hafi unnið fyrir henni og
verið góður lítill strákur.
Ekkert er meira viðeigandi en að
sjá góða grínmynd um jólin og er
engin fyndnari en Jólafríið (Christ-
mas Vacation) þar sem Chevy Chase
fer á kostum í hlutverki Hómers
Simpsons hvíta tjaldsins, Clarks
Griswold. Klaufabárður sem lifir fyr-
ir að létta lund sinna nánustu með
uppátækjum sínum. Randy Quaid er
þó senuþjófurinn hér í hlutverki hjól-
hýsishaugsins Eddie frænda sem
auðvitað þarf að líta í heimsókn á jól-
unum. Á ferð og flugi (Planes,
Trains and Automobiles) gerist ekki
beint um jólin, heldur stuttu fyrir
þakkargjörðarhátíð. En samt minnir
hún mjög á jólin og jólaandann þar
sem allt gengur á afturfót-
unum hjá Steve Martin
sem er að reyna að komast
heim til fjölskyldunnar í
tæka til fyrir þakkargjörð-
arkalkúninn.
Rómantíkin á ekki síður
við en grínið um jólin og
má nefna þrjár myndir
sem mismikið tengjast jól-
unum; tvær Bing Crosby-
myndir, White Christmas
frá 1954 (sem inniheldur
lagið fræga) og Holiday Inn
frá 1947 og Dagbók Brid-
get Jones.
Aleinn heima 1 og 2 eru
og hinar ljúfustu jólamynd-
ir, bráðfyndnar og vel heppnaðar.
Gremlins er líka jólamynd í þeim
skilningi að hún gerist yfir jólin og
þessi litlu kvikindi eru jólagjafir. En
seint verður hún talin ljúf og djúpt er
á jólaboðskapnum. Enn dýpra er á
jólaboðskapnum í hasarmyndunum
Die Hard 1 og 2 en þar svífur þó andi
jóla yfir vötnum.
Jólalegri eru teiknimyndirnar
Nightmare Before Christmas eftir
Tim Burton og breska myndin The
Snowman frá 1982 þar sem David
Bowie er sögumaður.
Þót t margar t i l raun i r ha f i ve r ið gerðar he f -
u r kv ikmyndagerðarmönnum sáras ja ldan
tek is t að búa t i l sannka l laðar jó lamynd i r
sem v i rk i lega hafa s tað ið und i r na fn i .
Skarphéð inn Guðmundsson bend i r á
nokkra r þær a l l ra best heppnuðu.
Prúðbúin skemmtun: Gunsi leikur
sjálfan Dickens í bráðskemmtilegri
Jólasögu Prúðuleikaranna.
Víst er jóli til: Leikararnir John Payne, Natalie Wood og
Edmund Gwenn í Kraftaverki á 34. breiðgötu.
Á flugi með jóla: Nýjasta jólamyndin, Álfurinn, er hin besta skemmtun.
Klaufi í stuði:
Chevy Chase er
rafmagnaður í
Jólafríinu.
Meirihluti myndanna fæst á betri mynd-
bandaleigum landsins.
SVONA ERU BÍÓJÓLIN
1. It’s A Wonderful Life (1946)
2. Miracle on 34th Street
(1947)
3. Scrooge (1951)
4. Christmas Vacation (1989)
5. Scrooged (1988)
6. Home Alone (1990)
7. Nightmare Before
Christmas (1993)
8. The Snowman (1982)
9. The Muppet Christmas
Carol (1992)
10. Elf (1993)
Jóla jólamyndir
Saman um jólin: James Stewart og Donna Reed í jóla-
mynd allra jólamynda, It’s A Wonderful Life.