Vísir - 27.11.1980, Blaðsíða 27

Hannes Pétursson:
Heimkynni við sjó
I&unn 198.
Ég legg aö nýju
leiö gegnum stundir minar
hef sjóinn til fylgdar
sveitina hér i kring
og dag og dag
meöal daganna mér aö baki.
Þetta efnisyfirlit gefur Hannes
skáld Pétursson lesanda nýkom-
innar ljóöabókar sinnar, sem
hannkallar Heimkynni viö sjó.og
hefur aö geyma 60 nafnlaus en
númeruö ljóö á jafnmörgum slö-
um. Þetta viröist vera gönguferö
um fjörur Álftaness eöa
nágrannasveita „með sjóinn til
fylgdar” eins og segir i efnis-
skránni, og „sifellt ber eitthvaö
annálsvert fyrir sjónir”, sem
hann greinir frá, en jafnframt er
tengslalögmáliö aö verki og
„dagur og dagur” úr liöinni tíö
kemur úr kafinu.
Það er býsna forvitnilegt aö
hafa kvæöabók Hannesar Innlönd
viö aöra hönd, þegar fjöruferöin
erlesin. Innlönd, sem kom Ut 1964
og Stund og staöirl962, þykja mér
mestu ljóöabækur hans til þessa,
og líklega eru þær og verða há-
göng ljóðagerðar hans. Það er nú
aldarfjórðungur síöan Kvæöabók
— fyrsta ljóðabók Hannesar kom
út 1955, en áður hafði hann vakiö
óskipta athygli fyrir kvæði f Ljóð-
um ungra skálda. Hannes er þó
ekki nema fimmtugur aö aldri,
svo aö fjarstæöa er að telja hann
á fallanda fæti á skáldavegi. Hitt
virðist mér augljóst af þessari
nýju kvæöabók, sem telja verður
vega- og timamótabók á skáld-
ferli Hannesar, að hann telji
sjálfur auðsætt, að bröttustu spor
ævinnar séu að baki, að hann sé
hættur að þreyta gönguna með
fjallið i fang og haldi nú niður
hlíð. En þetta er ekkert undan-
hald, heldur skynsamlegt ferða-
lag skálds, sem veit, að förin
niður — reynslunni rikari er ekki
siður skáldleg leið, og eftir fjall-
förina er fjaran „með sjóinn til
fylgdar” skáldi frjósöm.
Með þetta I huga er býsna gam-
an að hafa fyrsta hluta Innlanda,
sem er 23kvæði, til hliðsjónar við
fjöruferðina. Þar er roöið fjall
eins og viti. Þaö kemur eitt eða i
samtenginu fimmtán sinnum
fyrir i þessum tuttugu og þremur
ljóðum en aldrei i fjöruferöinni —
þótt leitaö sé með logandi ljósi.
Maður veit ekki af fjöllum þar
nema einhvers staöar I fjarska,
aðeins minnst i snöggu uppliti á
„gamla Keili”, sem veröur eins
aö gefast steini
sem ór greip manns flýgur.
A fjörugöngunni viö skynjun
þess, sem fyrir sjónir ber, verður
skáldinu hugsað um þessi minn-
ingaleiftur, sem skýtur upp, og
tengjast skynmyndum liöandi
stundar. Hann skilgreinir þau i
þessu hugtæka ljóði:
Sem dropi tindrandi
taki sig út úr regni
hætt við aö falla
héldist i loftinu kyrr-
þannig fer unaössömum
augnablikum hins li&na.
Þau taka sig út úr
timanum og ljóma
kyrrstæö, me&an hrynur
gegnum h jartaö stund eftir stund.
Ég man ekki i svipinn hvar
þessu mannlega fyrirbæri hefur
verið betur lýst i ljóði.
Þegar lesandi opnar þessa bók,
vaknar ef til vill sú spurning,
hvers vegna höfundur velji ekki
innsta
hugsun skálds
á heimlelO
og „blár þrfhyrningur”. Ekki
meira um fjöll. Og „sólkringlan á
festingunni” er varla á himni
lengur heldur „eins og skipslukt
við yfirborð sjávar”. Hér er horft
niður en ekki upp. Hér er ekki
angurgapinn á ferð heldur
maður, sem horfir niður fyrir fæt-
ur sér. Það er skáld með „nýja
sjálfsvitund nú þegar árum fjölg-
ar” og er að „læra grjótið upp á
nýtt „i þeirri tilfinningu „að dög-
um mlnum fækkar”. Og þegar
litið er upp frá fjörunni til Snæ-
fellsjökuls er hann ekki lengur
eggjandi ungs manns til fjall-
göngu, heldur „lendingarstaður
englanna — jökulkeilan hjá sæ
frammi”.
Þessi nýja bók Hannesar
Péturssonar — Heimkynni við sjó
—• gæti bent til þess, að honum
fyndist hann farinn aö eldast, en
jafnframt gefur bókin okkur rök-
studdar vonir um, að þetta besta
ljóðaskáld eftirstriðsáranna á
Islandi, sem þó fékk ,,atóm-
sprengjur i fermingargjöf”, muni
eldast vel — og lengi. En Hannes
Pétursson er á heimleið i þessari
Hannes Pétursson, skáld.
Andrés
Kristjánsson
' skrifar um
bækur.
bók.
Fyrsta ljóðið i þessari nýju bók
Hannesar leiðir lesandann að
þessu:
„Oft hef ég fest
augu, vansæll, viö flöktandi blys
hálflagöa vegi
háifsmföaöár brýr
strendur hafnlausar
og stjörnur i sundruöum merkj-
um.
Engar lausnir eöa spár
meö lúöurdyn morgunsins.
Athafnarlaus geng ég nú
gráar fjörur.
Nem sjávarskvol
skynja tún fyrir ofan.
Þaö er allt og sumt.
Og allsnægöur held ég minnar
leiöar.
Þetta er trúverðug leiðsögn,
þegar viö fetum ljóðsporin með
Hannesi í bókinni. „Sifellt ber
eitthvaö annálsvert fyrir sjónir”.
Og það er hárrétt, sem segir aftan
á kápu bókarinnar: „I hverju
ljóðinu af ööru er brugðið upp
minnilegum og drátthreinum
myndum frá skynheimi ein-
staklings andspænis hrynjandi
náttúrunnar umhverfis”. Þótt
bókin sé fyrst og fremst trú-
verðug skynjun liðandi stundar i
skáldskapartúlkun, er minninga-
blær hennar rikari en i fyrri
ljóðabókum Hannesar, þvi að
„dagur og dagur meðal daganna
mér aö baki”, skýtur hér og hvar
upp kolli, og þá er gaman „að
fleyta kerlingum”
A& leika sér áfjá&ur
fyrir opnum firöi
rétt eins og var
um vordaga fyrir löngu
ljóöunum nöfn, en við lok lestrar
gripur mann hálfgerður felmtur
við tilhugsun um nöfn og fegin-
leikur þess að honum skyldi ekki
hafa orðið slikt á. Nöfn hefðu
kurlaö linuna, sem viö veröum að
fylgja til þess aö njóta ljóðanna,
niöur i snærisspotta, sem siöan
hefðu veriö hnýttir saman. Ég lit
jafnvelnúmerin hornauga en grip
til þess ráös að látast ekki sjá
þau. Þegar skáld gerast orðspör
verður lýsingamöfnum oftast of-
aukið.
Þessi ljóö eru ekki rimuð, en
þau eru nærri þvi alstuöluö, og sú
stuðlun er hluti þess seiðs, sem
þau búa yfir og ánetjar njótanda.
Þetta er ekki aöeins hljóöstuðlun
heldur samstuðlun hljóms, efnis,
áherslu og orðskipunar. Ef til vill
vinnst manni oröarööun Hannes-
ar stundum umhendis, einstaka
sinnum stirðleg, en við nánari
gaum uppgötvast oftast, að maö-
ur hefurekki verið nógu samstiga
sporum hans. Það er afar mikil-
vægt við lestur ljóða Hannesar
Péturssonar, og þaö tekst ekki
ætið i fyrstu atrennu. Að því leyti
má segja, að Hannes sé heldur
seintekiö skáld. Maður hleypur
ekki á ljóöum hans, en þvi hug-
tækari veröa þau þegar þau opn-
ast.
Heimkynni við sjó er í senn
samfelldasta og viðfeðmasta
ljóðabók Hannesar til þessa, og
hún er mér hugnæmust, en það
stafar ef til vill af minningablæn-
um. Hún er nýr áfangi á skáld-
ferli hans, að mörgu leyti ný
skáldsýn, og fyrri tök máls, hugs-
unar og stilfeguröar dýpri og
haldbetri en áöur. Þótt hann ekki
„leggi tindjökul undir hæl” og sé
ekki á f jallvegum lengur eins og i
Innlöndum, skortir ekkert á hæö
eða dýpt skáldskynjunar og túlk-
unar við nýja viöáttu — hafið:
Sjávarströnd!
Stundirnar liöa
bláar eins og hafiö
brúnar og grænar eins og sveitin.
Þessar fjörur sem ég geng
eru Furðurstrandirnar minar.
Og hann lýkur bókinni með þessu
stefi:
Ei hálfa leiö
nær hugsun mín til þin.
Ég skynja þig
en ég skil þig ekki.
Afneitun min og hik
er igrundun um þig.
Min innsta hugsun
er á heimíerö til þin
— og þo innan þin
sem ert allar strendur
Mislengi
er lif vort i hafi.
Þessi siðasta ljóðabók Hannes-
ar Péturssonar er brigöalaus
staöfesting á þvi, hve mikið og
ágætt skáld hann er. Hún hefur
stækkaö hann og ég er illa svik-
inn, ef hún færir hann ekki nær
ljóðahjarta Islensku þjóðarinnar,
sem ég vona aö slái enn. Hún er
aðminu viti nýr og betri lykill að
fyrri ljóðum Hannesar — lykill að
skýrari skilningi og nánari sam-
leið. Aöloknum lestri hennar ættu
menn aö taka sér eldri bækur
hans aftur I hönd.
Liklega er Heimkynni við sjó
besti skáldskaparaflinn, sem
okkur gefst á þessari vertiö — og
þó er of snemmt að meta það.
Andrés Kristjánsson.
Það nýjasta af ASt-þingi er sú
sorgarfrétt aö nú eigi aö fórna
Bjarnfriöi Leósdóttur frá
Akranesi. Viö höfum ekki á
reiöum höndum hvers konar
fórn er hér á feröinni, en minn-
um á, aö til forna var til siös
meö gyöingaþjóö aö fórna geit-
um, eöa lömbum. En þar sem
Bjarnfriöur er kona mér aö
skapi vil ég mælast til þess viö
fulltrúa, aö þeir láti af öllum
tilburöum til aö gera ASt-þingiö
aö fórnarhátiö, og fórni a.m.k.
alls ekki henni Bjarnfrlöi.
Þaö cr nú einu sinni svo,
þegar á ASt-þing kemur, aö þá
er hinum almennu fulltrúum
fyrst og fremst fórnaö á boröi
valdabaráttu og refskákar.
Þeim er talin trú um aö þeir séu
i faglegri baráttu þennan dag-
inn og pólitfskri baráttu hinn
daginn meöan veriö er aö lempa
væntanlegan forseta inn fyrir
þrepskjöldinn. Hinn nýi forseti
ASl veröur, eins og alkunna er,
alls ekki i Alþýöubandalaginu,
svo dæmi sé tekiö og jafnframt
miöaö viö yfirlýsingar hans
sjálfs. Hann veröur kosinn fag-
legri kosningu I dag, og svo
verður bara aö sjá til i hvaöa
flokki hann finnst eftir kosn-
ingar. Hins vegar litur út fyrir
aö fagbræöur hans séu eitthvaö
hræddir viö þetta kjör og óttist
samblástur. Þess vegna bjóöa
þeir a& gera Bjarnfriöi mfna aö
pólitisku fórnarlambi, þvf
auðvitaö hafa verklýösforstjór-
ar enga þekkingu á faglegum
fórnum. Þær liöu undir lok fyrir
svo löngu.
Pólitfskir andstæ&ingar
væntanlegs faglegs forseta á
ASt-þingi halda kannski aö þeir
séu aö vinna eitthvert þrekvirki
meö þvi a& láta fórna Bjarnfrföi
og auka þannig einum manni
frá sér i stjórnina. Þetta er mik-
ill misskilningur.Þeir töpuöu
öllum kosningum á ASt-þinginu
um leiö og þeir féllust á aö ræ&a
viö kommúnista um faglegar
sættir I framboösmálum. Nú
hafa þeir setiö um stund,
fulltrúar borgaraflokkanna og
kommúnistar, viö aö semja um
þessar sættir og niöursta&an er
sú, aö þeir samþykkja aö tapa
öllum kosningum gegn þvi aö
einni konu ofan af Akranesi
veröi fórnað, eins og þaö er kall-
a&. Þeir gæta bara ekki aö þvf,
aö ósamiö veröur um þrjú sæti f
miöstjórninni, svona til aö gefa
mönnum færi á aö kjósa án fjar-
stýringar. Þar ætla kommúnist-
ar sér a& fá Bjarnfrf&i bætta
meö þremur mönnum. Þannig
láta hinir borgaralega sinnuöu
aular ætiö semja sig sundur og
saman til hagna&ar fyrir
kommimista, svo þeir geti hælt
sér af þvi á eftir aö hafa náö
einhverju, sem þeir kjósa nú aö
heiti fagleg samstaöa, en er
ekkert annaö en pólitiskt
óþverraspil, sem kostar
launþega nú þegar mikiö fé, og
á eftir aö kosta þá meira.
Þaö eru aö likindum fagleg
viðhorf, sem ráöa þvi aö stór-
lega hefur veriö samiö af lág-
launahópunum i þjó&félaginu aö
undanförnu. Kannski halda
verkalýösfulltrúarnir aö há-
skólamaöurinn, Ásmundur
talnafróöi eigi eftir aö halda
sérstakan vörö um réttindi lág-
launahópanna, maöur sem
aldrei hefur difið hendi a& ööru
en rafreiknum. Kannski haida
láglaunahóparnir, sem nú eiga
aulabár&a aö fulltrúum á ASl-
þingi aö bandalag háskóla-
manna eigi ekki nógu sterka
fulltrúa i samningum, þótt for-
seti ASt bætist ekki þar I hópinn.
Og svo væri gaman aö vita
hvaö undirgefni viö núverandi
rikisstjórn á eftir aö kosta
launþega um þaö er lýkur. Þaö
er ekki nóg aö treysta á hjarta-
lag Gunnars Thoroddsens og
taiandann i Svavari Gestssyni.
Ver&bólgan stefnir samt í 70% á
næsta ári, án þess nokkur
ma&ur nenni aö leggja aö þvi
hugann e&a leita vitlegra
úrbóta. Þaö ver&ur haldiö
áfram a& nudda viö aö taka vfsi-
tölu úr sambandi og semja um
grunnkaupshækkanir til úrbóta.
Meö þetta framundan er
bókstaflega hlægilegt aö vera aö
tala um aö fórna Bjamfríöi
Leósdóttur. Hún hefur þó sýnt
sig i þvi aö tala fvrir munn lág-
launafólks — en au&vitaö skal
fórna slikum fulltrúum fyrst.
Svarthöfði.