Vísir - 29.11.1980, Blaðsíða 26
VÍSIR
Laugardagur 29. nóvember 1980.
Holdgervingar ótta og hjátrúar
„En hvaö þú hefur stór augu, amma!" sagði
Rauðhetta litla undrandi.
„Þaö er til aö sjá þig betur, gæskan"
„En hvaö þú hefur stór eyru amma"
„Þaö er til aö heyra betur í þér, gæskan."
„En hvaö þú hefur stórar tennur, amma"
„Þaðertilaðég eigi auðveldara með aö éta þig,"
urraði amman um leið og hún stökk upp úr rúminu
sinu og gleypti Rauðhettu í einum bita. Síðar kom
svo veiðimaðurinn góði og göfugi og bjargaði mál-
unum.
Amma var auðvitað varúlfur en slíkar skepnur
hafa löngum skotið mönnum skelk í bringu svo um
munar. Varúlfur er manneskja sem getur að vild
sinni breytt sér í úlf sem er stærri og sterkari en
venjulegir úlfar. Grimmd og ofsi úlfsins og slægð
og gáfur mannsins gerðu varúlfinn að einhverri
hættulegustu skepnu sem fór um hinar myrku mið-
aldir — í ímyndun fólksins.
Djöfullinn skipti síst
minna máli en Guð
Varúlfurinn er upprunninn i Mið
E'Wí.ópu, Frakklandi, Bæjarlandi,
Sviss, Austurriki og Ungverja-
landi. Vetrarhörkurnar i þessum
löndum ráku úlfana niður úr fjöll-
unum og i stórum flokkum eða
einir sins liðs laumuðust þeir um
byggðirnar, réðust á hvað sem
fyrir varð. Óttinn við úlfana
blandaðist ævagamalli hjátrú og
hindurvitnum og i þröngum,
dimmum fjalladölum urðu sög-
urnar um varúlfana til. Svo hefur
franski sagnfræðingurinn Robert
Mandrou sagt um fjallahéruð
lands sins: ,,Allt varö tilefni ótta
og það sem meira er, allt var hug-
sanlegt. I þessum heimi var eng-
inn greinarmunur gerður á þvi
sem náttúrulegt má teljast og
hinu, sem kallast verður yfir-
náttúrulegt, og i þessum heimi
var sá greinarmunur raunar alls
ekki til. Dýrkun dýrlinga bland-
aðist hjátrúnni, sem svo var
nefnd eftir upphaf 17. aldar. Trú á
djöfullegan mátt galdramanna og
galdrakerlinga, sem fóru ljósum
logum um nætur, var ótakmörk-
uö. Djöfullinn skipti sist minna
máli en Guð og hið yfirnáttúru-
lega var ætiö ofarlega i hugum
fólks.”
Við þetta má bæta linnulausum
styrjöldum, mannskæðum plág-
um og stöðugri tortryggni og
úlfúð milli manna i hinum þröngu
samfélögum sveitaþorpanna.
Varúlfurinn var holdgervingur
ótta fólks og hjátrúar, imynd hins
illa sem menn þóttust skynja i
umhverfi sinu og i sjálfum sér.
Hlébarðamennirnir enn
við lýði?
Rætur hans stóðu þó dýpra.
Breski sagnfræðingurinn Reay
Tannahill hefur bent á að á for-
sögulegum tima hafi maðurinn
litið bæöi á sig og önnur dýr sem
jafn gilda hluta náttúrunnar og
þegar hugmyndir hans um sálina
tóku aö þróast, hafi það ekki verið
talið óeðlilegt að sálin gæti flakk-
að milli mismunandi tegunda.
Jafnframt segir hún að sá siður
fornu veiöimannaþjóðfélaganng
að klæðast dýrahömum við helgi-
athafnir og veiðiferðir, hafi smátt
og smátt skapað minnið um
manndýrið, um manninn sem
getur brugöið sér i dýrsliki og ööl-
ast eiginleika þess. Olfurinn var
handhægur i Evrópu vegna þess
að hann var eina villidýrið þar
um slóðir á miðöldum, svo það
varö til varúlfur; á Súmötru eru
til sagnir um vartigra,-i Mið-
Ameriku um varjagúara og I
Afriku um varhýenur og varljón.
Náskylt fyrirbæri eru hlébarða-
mennirnir i Mið-Afriku en þaö var
nokkurs konar félagsskapur eöa
regla sem vigði nýliða með
grimmilegum helgiathöfnum og
mannáti. Eftir þá athöfn mátti
nýliðinn klæðast hlébaröaskinni
og taldist fullgildur meðlimur.
Sagnfræðingurinn Garry Hogg
hefur hins vegar bent á að hlé-
baröamennirnir áttu sér ákveðin
markmið — sem sé að styrkja
sjálfa sig og ættflokk sinn meö
blóðfórnum sem greinir þá frá
vanalegum þjóðsögum um var-
úlfa. Aukinheldur voru hlébaröa-
mennirnir óumdeilanlega til sem
er meira en sagt verður um flesta
Þjóðsagan um varúlfana var mjög Ufseig. Þessi Koparstunga synir varuit — sem er þó fremur I manns-
liki en úlfs —á flótta með barn i kjaftinum. Takiö eftir likamshlutum sem sjá má vfða á myndinni.
ófreskjan frá Gévaudan — risastór og grimmur úlfur sem margir álitu
vera varúlf — ræðst á ungling.
varúlfana i Evrópu og sumir telja
reyndar að þessi félegi félags-
skapur sé enn ekki meö öllu út-
dauður. Það er aftur á móti önnur
saga...
Ulfshrammurinn breytt
ist í kvenmannshcnd
Aö særður varúlfur yrði að
breytast aftur I mann og að sárið
héldist á likama hans var meiri
háttar atriöi i öllum sögnum um
varúlfa, og var reyndar oft notað
gegn þeim sem grunaöir voru um
að vera varúlfar meöan galdra-
fáriö stóö sem hæst. Franski
sagnfræðingurinn Henri Boguet
sagði frá þvi i bók sinni um
galdranornir, sem kom út áriö
1603, að árið 1588 hafði ógnarstór
úlfur ráðist á veiðimann nálægt
þorpinu Auvergne í Frakklandi.
Veiðimaðurinn skaut að úlfinum
árangurslaust en þjóðsagan
hermdi að gegn varúlfum dygðu
aðeins silfurkúlur, eða alla vega
kúlur sem prestlærðir menn
hefðu stökkt á vigðu vatni. Sem
betur fór hafði veiöimaðurinn i
fórum sinum góða sveöju og tókst
að höggva annan framhramminn
af úlfinum. Dýriö flýöi og veiði-
maðurinn hélt heim á leið með
hramminn i tösku sinni. A leiðinni
hitti hann herramann nokkurn og
sagöi honum frá þvi sem gerst
hafði. Þegar hann hins vegar dró
upp úlfshramminn sá hann, sér til
ólýsanlegs hryllings, að hann
haföi breyst i kvenmannshönd
sem m.a.s. bar giftingarhring!
Herramaðurinn bar kennsl á
hringinn. Konan hans átti hann.
Maðurinn þaut heim til sin og þar
sat kona hans i eldhúsinu og
reyndi aö fela stúf sinn undir
svuntunni. Veslings konan var
dregin fyrir dómstóla og fundin
sek um galdra, hún var að lokum
brennd opinberlega. Sannleikur-
inn I þessari furðusögu hefur
aldrei komið i ljós en ýmsir hafa
talið máliö árangursrlkt samsæri
herramannsins fyrrnefnda um að
losna viö konu sina.
„ Hann var aö míga
kringum fötin sin..."
Einna fyrsta dæmið um full-
mótaöa þjóösöguna um varúlfinn
má finna i Satýrikon eftir
Petronius sem rituö var á fyrstu
öld eftir Krists burö. Sögumaöur,
þræliinn Niceros, segir þar á ein-
um staö frá þvi að hann hafi veriö
Ulfar voru eitt sinn mjög útbreiddir i Evrópu og á vetrum ieituðu þeir
niður I byggð...