Vísir - 03.12.1980, Blaðsíða 17

Miðvikudagur 3. desember 1980
17
VÍSIR
I Þ jóöleikhúsinu
Nótt og dagur eftir Tom
Stoppard
Þýðandi: Jakob S. Jonsson
Leikstjóri: Gísli Alfreðs-
son
Lýsing: Kristinn Daníels-
son
Leikmynd og búningar:
Gunnar Bjarnason
Leikritið „Night and Day eftir
Tom Stoppard er meira en soldið
gott leikrit um blaðamenn, sem
hætta aldrei að vera blaðamenn,
jafnvel ekki i persónulegum sam-
skiptum við aðra, — þeir eru
blaðamenn nótt og dag, myrkr-
anna á milli, nótt sem nýtan dag.
„Night and day” er fyndið og
umhugsunarvert eftirá. Leikritið
„Nótt og dagur” eftir Jakob S.
Jónsson og Gisla Alfreðsson, er
vcrra en soldið vont, ekkert af-
skaplega skemmtilegt og um-
hugsunarvert helst hvað varðar
skyldleika þess við leikrit Stopp-
ards. Það var mér a.m.k. efst i
huga að lokinni sýningunni.
Óþreyja eftir þvi að fá að sjá verk
eftir Stoppard og eftirvænting
þegar loks kom að þvi, sat í fyrir-
rúmi áður en sýningin hófst. En
þau loforð, sem bæði Stoppard,
við lestur leikrita hans af bókum,
og fregnir af frama þeirra vestan
liafs og austan gefa, voru svikin.
Hvað veldur?
Þýðingin
Það kann að vera vandi að þýða
Stoppard, en það er ekki ómögu-
legt. Til þess þarf þýðanda sem
kann ensku, ekki eins og hún
stendur i orðabókum, heldur eins
og hún er töluð af innfæddum.
Einhvern sem skilur hvað liggur
að baki orðunum. Það þarf að
þýða heilar setningar, hugarfar,
persónuleika og það andrúmsloft
sem gerir leikritið að þvi sem það
er. Auk þess virðist ekki óréttlátt
verra en
soldið vont
Óh, blaðamenn.” Stoppard
skrifar manneskjur, ekki blaða-
menn. Þvi mennirnir, sem eru að
tala, kalla aðeins blaðamenn
manneskjur sin á milli. That’s
the point!
Leiklist:
Magdalena
Schrain skrif-
Dæmi 4:
„I wanted to undress him with my
teeth”: „Mig langaði til að af-
klæða hann með tönnunum.”
Skyldi konan ekki meina eitthvað
annað? E.t.v. að hana hafi langað
til að táldraga hann með orðum, á
vitsmunasviðinu?
Og nota bene, „Jesus wept”
kann að þýða Kristur grætur
samkvæmt orðabókinni en skilst
tæpast sem blótsyrði á islensku,
enda hafa guðsorð sjaldan þá
merkingu hérlendis. Djöfull!
Listinn með slikum dæmum
gæti orðið enn lengri. Það sem
furðar mest, er að enginn, hvorki
léikstjóri né leikarar, skuli hafa
undrað sig á þvi sem sagt er, svo
augljósar sem slikar villur eru i
orðaskiptum leikritsins. 1 knöpp-
um leiktexta skiptir hver setning
máli i persónusköpun, þvi riöur á
Hvaða snjalli islenski húsgagnaútflytjandi hafði þaðaf að selja enskum
yfirstéttarhjónum búsettum i Afriku svona fint sófasctt?
að ætlast til þess að skilningur á
samhengi sé fyrir hendi i þýðing-
unni. Að hver setning sé þýdd
með tilliti til þess sem undan fer
eða eftir kemur. Nokkur dæmi.
Dæini 1:
Do y ou know what I mean by a re-
latively free press? — I mean a
free press which is edited by one
of my relatives.” Þýtt: ,Veistu
hvað ég á við um tiltölulega
frjálsa pressu? Pressu sem er
rekin af ættingjum minum.’ Að
þessu sögðu hlær sá, er orðin
sagði tryllingshlátri.en situr einn
að brandaranum. Nefnilega leik
Stoppards með orðið relatively og
relatives. Viðbrögð leikaranna á
eftir verða óskiljanleg.
Dæmi 2:
Hvað á móðir að gera við son,
sem vill verða blaöamaöur? „Tell
him it’ll send him blind, and risk
psychological damage?” Þýðist:
Segja honum að hann veröi
blindur af þvi og hætta á sálfræði-
legar afleiðingar. Þetta kann aö
vera fyndið, en það er enn fyndn-
ara ef það er vitað sem er, að litl-
um enskum strákum er sagt að
þeir verði blindir af þvi að fróa
sér. Og aðeins ef það er vitað,
skilst athugasemdin næst á eftir :
„þessir herramenn kunna
kannski ekki að meta kimnigáfu
þina”. Hér hefði þurft að þýða
merkingu orðanna, ekki oröin
sjálf.
Ilæmi 3: (Talandi um Viet Nam
striðið)
Veistu hversu margir voru
drepnir i þvi striði?
Nei.
Fjörutiu og fimm.
að hann sér réttur, eigi persón-
urnar á annað borð að verða
ljósar. Og i leikriti, hvers hnyttni
getur legið i einni samtengingu,
má hvergi útaf bregða i þýðingu.
Það virðist svo sjálfsögð krafa að
Þjóðleikhús leiti til besta mögu-
lega mannsins með leikrit til þýð-
ingar, að maður verður þrumu
lostinn, sé það ekki gert. Virð-
ingarleysið gagnvart stofnuninni,
leikurum og ekki sist áhorfandan-
um er slikt að manni blöskrar.
Persónutúlkun
Fyrsta persónan, sem fram
kemur er Guthrie, blaðaljós-
myndari. I lýsingu Stoppards
sjdlfs, er Guthrie maður á fimmt-
ugsaldri. Annað um manninn er
e.t.v. matsatriði, en þetta virðist
eiga að vera góöur ljósmyndari,
alla vega er hann frægur. Guthrie
lifir i þeim vitahring að vinna
hættulega vinnu, sem hefur gert
hann spenntan og raskar svefnró
hans. Sú spenna verður þó aöeins
losuð meö meiri hættulegri
vinnu: að taka myndir er það eina
sem hann getur og það eina sem
hann kann. Hann er ekki alvitlaus
en illa að sér um annað en
myndavélar, veit t.d. ekki að einu
sinni var til frægt tónskáld sem
hét Richard Wagner og verður
þvi ekki hissa þó Ruth þykist
rugla saman mönnum. Sú mann-
vera, sem Hákon Waage lýsir er
haldin illkynjuðu ofsóknarbrjál-
æöi og ótrúlegt að hún geti tekið
nokkra ljósmynd, hvaö þá annað.
Fyrsta samtal verksins er á
milli Guthrie og Rutar. Rut er
e.t.v. sú sem leikritiö stendur og
fellur með. Það var hún sem rugl-
aði saman Aagerum, en af
ásettu ráði. Þvi Rut er slungin.
Nafnaruglingurinn er fyrsti
vottur þess i verkinu. Það er mik-
ill misskilningur að halda að
Stoppard setji slikan brandara
inn i leikrit að gamni sinu. Hann
skrifar ekki brandara brandar-
anna vegna, heldur leikritsins
vegna. Rut hefur sinar ástæður.
Kannski er hún aö tékka á
Guthrie. Alla vega er hún að
hylma yfir það að hún þekkir
Richard Wagner og hún er nógu
fljót að hugsa til að láta sér detta
eitthvað i hug. Rut segir ekkert að
ástæðulausu. Rut er kona i hnot-
skurn. Hún leikur rullu hefðar-
konunnar sem hún fæddist að visu
til að verða, en ekki aðeins þess
vegna. Hefðarkona (true lady)
er orð fundið upp af samfélaginu,
karlasamfélaginu og Rut hagar
sér samkvæmt þvi. Inni i sér,
finnur hún aðra konu, sjálfa sig
og sú brýst út ööru hvoru og
hrópar á hjálp. Ekki sist vegna
þess að hana grunar, að fái sú
kona að leika lausum hala, muni
þetta sama samfélag, sem krefst
þess að hún sé hefðarkona, kalla
hana öllum illum nöfnum, t.d.
hóru. Það orð var lika búið til af
karlmönnum. (Aths. til þýðanda:
„a true lady” þýðir ekki „sönn
kona”. Rut veit að karlmennirnir
i kringum hana halda þvi fram,
en hún veit lika að dæmin sanna
að svo er ekki. Það er einmitt
mergurinn málsins!) Rut Stopp-
ard er vel gefin, vel að sér, sposk
og valdamikil þó svo hún sé að-
þrengd, einangruð og leið á til-
verunni. Hún hagar sér útávið
eins og efristéttarfrúin sem hún
er, kaupir nærbuxurnar sinar i
Marks og Spencer og ekki i
Harrods (einmitt!) eins og
plebbar og nýlendukallar á borð
við Wagner halda að hún geri.
Hvað hún hugsar aftur á móti veit
enginn nema áhorfandinn.
Rut Onnu Kristinar Arngrims-
dóttur er ósköp sæt en fremur
óaðlaðandi móðursjúklingur, sem
pirrar alla i kringum sig. Sú Rut
myndi eflaust kaupa nærbrækur i
Harrods af þvi hún heldur að það
sé fint. Sú Rut myndi eflaust
klæðast rauðum kjól úr gerviefni
með rykkingum. Sú Rut, sem
Anna Kristin lýsir, er illa gefin og
lauslát, — einmitt það sem Rut
Stoppard er að rökræða við sjálfa
sig og ákveða að hún sé ekki!
Vegna þessarar túlkunar á Rut,
verða hugsanir hennar aldrei
skiljanlegar — þessi skræku hróp
fram i salinn verða þreytandi og
maður óskar þess að hún hætti
þeim. Eins og hlutverkið er
túlkað, skipta þau hvort eð er litlu
máli.
Ein ósk i lokin
Það væri að bera i bakkafullan
lækinn að halda svona áfram við
að ræða um meðferð leikaranna á
persónum leikritsins. Skilningur
á þeim var i öfugu hlutfalli við
stærð hlutverkanna og þó ég sé
ekki vond kona er ég ekki nógu
góðhjörtuð til að nenna að geta
þeirra augnablika, sem gerð voru
betur en illa. Þau breyta litlu
heildarsvip sýningarinnar. Leik-
stjóranum er e.t.v. vorkunn meö
þennan texta, en sú afsökun ein
getur þó ekki talist gild. Þýðandi
og leikstjóri hljóta báöir að vera
ábyrgir fyrir þvi að efni leikrits-
ins fer afskaplega mikið fyrir
ofan garð og neðan hjá áhorfend-
um. í sýningarlok á áhorfandi
varla annars úrkosta en fara i
næstu bókabúö, kaupa leikritið
eins og höfundur skrifaði það og
lesa það soldið betur en aðstand-
endur sýningarinnar virðast hafa
gert. Að þvi búnu verður sú ósk
efst i huganum, aö Þjóðleikhúsinu
hafi ekki tekist aö ganga af Tom
Stoppard dauðum á tslandi.
Ms
Enginn kaupir
rúm eða sófasett
nema skoða
vand/ega það
feikna úrva/
sem við bjóðum
Bfldshöfða 20, Reykjavlk
Simar: 81410 og 81199
Umboðsmaður
óskast á
Höfn, Hornafirði
Upplýsingar gefnar i simum:
86671 og 28383

6ÍL4L£IGA
Skeifunni 77,
Simar 81390
C A11OU MP 50 Canom mf> 50
Fengum nokkrar vélar á ótrúlega góðu
verði.
Aðeins kr. 1.790 þús.
Enginn á markaðnum i dag getur boðið
Ijósritunarvélar sem ljósrita á venjulegan
pappir á svipuðu verði.
Nú er tækifærið,
sem býðst ekki aftur
Shrifvélin hf
Suðurlandsbraut 12
Simi 85277