Vísir - 08.12.1980, Blaðsíða 1
Þeir voru
bæði hrekkj
óttir og
DJðfóttir
- sllihvað um lól
og lólasveina
Nú fer sá timi i hönd þegar
búast má við að jólasveinar einn
og átta komi af fjöllunum, eins
og segir i þjóðkvæðinu. Og börn-
in eru vissulega farin að biða
komu þeirra með eftirvæntingu
enda eru þeir væntanlegir á
hverri stundu. Reyndar höfum
við fyrir satt, að cinum og ein-
um hafi sést bregða fyrir nú
þegar og kannski ekki seinna
væn na.
Frá alda öðli hafa flestar
þjóðir, sem spurnir eru af,
haldið meiriháttar hátið um
þetta leyti árs. Frumorsök
hátiðahalds á þessum tima eru
sennilega sólhvörfin, hvort
heldur það er skammdegið eða
hið risandi sól, nema hvort
tveggja sé. Löngu fyrir kristni-
töku héldu menn á Norðurlönd-
um hátið i skammdeginu, og
nefndist hiín jól. Sumir hafa
viljað bera brigður á tilveru
slikrar heiðinnar hátiðar á
En eftir kristnitöku þótti
sjálfsagt að tengja þessa hátið
fæðingu frelsarans, enda bar
hana upp á svipuðum tima og
fagnaðarhátið þeirra þjóða
sem þá þegar höfðu tekið
kristna trú. Engin heimild er
hins vegar til um fæðingardag
Krists og þess vegna gæti hann
eins verið borinn um mitt
Heilagur Nikulás og
jólasveinninn.
Upphaf helgisögunnar um
jólasveininn má rekja til þjóð-
sögunnar um Nikulás biskup,
sem á að hafa veriðuppi i Litlu
Asiu á 4. öld. Hann varð einn
dáðasti dýrlingur siðmiðalda,
einkum sem verndari fátækl-
inga,góðra gjafa og barnavinur
mesti. Viða i Evrópu á hann að
birtast á messudegi sinum, 6.
desember og umbuna góðum
bömum, en veita hinum ráðn-
ingu.
Á siðustu öldum hefur hann
svo tekiðað sér hlutverk þeirrar
persónu sem færir börnum gjaf
ir á jólum. Heitir hann viðast
heilagur Nikulás, en nafn hans
stytt I Claus (Santa Claus) i
enskumælandi löndum. Bún-
ingur þessa alþjóðlega jóla-
sveins er einmitt runninn frá
biskupsskrúða heiiags Nikulás-
ar.
Jólasveinarnir voru
bæði þjófóttir og
hrekkjóttir.
Hinir islensku jólasveinar eru
Það eru eflaust einhverjir sem
vildu frekar hafa jóiasveinana
svona.
(Heimild: Ami Björnsson, Saga
daganna.)
þeirri forsendu, að áilar heim
ildir um jólahald i heiðni séu frá
kristnum tima. En orðið jól eitt
sér er reyndar næg sönnun þass,
að einhvern háti'ð hafi átt sér
stað um þetta leyti meðal
ýmissa germanskra þjóða.
önnur skýring er varla til á þvi,
að Norðurlöndin skyldu hafa
tekið upp þetta einkennilega orð
um fæðingarhátið Krists. í
öðrum kristnum löndum
Evrópu hefur nafn hennar
tengsl við fæðingu Krists:
„Christmas”, Kristmessa á
ensku, svo dæmi sé nefnt.
Þetta er sá fyrsti,sem við rákumst á I bænum nú I ár. < Vísismynd: G.V.A.)
upphaflega af allt öðrum toga
enheilagur Nikulás. Þeirra sést
fyrst getið i Grýlukvæði, eignuðu
sr. Stefáni Ölafssyni i Vallanesi
já 17. öld. Þar eru þeir taldir
synir Grýlu og Leppalúða og
mestu barnafælur eins og for-
eldramir. A 19. öld fara hug-
myndirmanna um jólasveinana
að mildast og efasemdir koma
uppum, aðþeirséu börn Grýlu,
og þeir eru ekki lengur taldir
mannætur, en þó bæði hrekk-
jóttir og þjófóttir eins og sum
nöfn þeirra benda til. Og hug-
myndir manna um tröllslegt út-
lit þeirra tekur þá einnig breyt-
ingum.
Upp úr sfðustu aldamótum
taka þeir hins vegar smám
saman að fá æ meiri svip af hin-
um alþjóðlega jólasveini, heil-
ögum Nikulási, bæðihvað snert-
ir Utlit, klæðaburð og innræti.
Þeir verða vinir barnanna, færa
þeim gjafir syngja fyrir þau og
segja sögur. Er getum að þvi
leitt, að kaupmannastéttin hafi
beint eða óbeint stuðlað að
þeirri þróun með þvi að nota þá i
jólaauglýsingum að erlendri
fyrirmynd.
Sérkennin hafa haldist.
Jólasveinarnir eru ýmist tald-
Jólasveinarnir skemmta á Austurvelli.
ir vera 9 ( sbr. þuluna „Jóla-
sveinareinn og átta”) eða 13, en
sú hugmynd sést fyrst bókfest i
Þjóðsögum Jóns Árnasonar árið
1864. Hvort heldur sem er, gera
menn ráð fyrir, að þeir komi til
byggða einn á dag og hinn sið-
asti á aðfangadag. Siðan fer
hinn fyrsti á jóladag og svo hver
af öðrum. 1 þetta munstur hent-
ar talan 13 betur, þvi að þá fer
hinn seinasti á þrettándanum,
siðasta degi jólanna.
Þeir þrettán jólasveinar sem
getið er á prenti i Þjóðsögum
Jóns Árnasonar hafa unnið sér
fastan sess hér á landi. en þeir
eru: Stekkjastaur, Giljagaur,
Stúfur, Þvörusleikir, Potta-
sleikir, Askasleikir, Faldafeyk-
ir, Skyrgámur, Bjúgnakrækir,
Gluggagægir, Gáttaþefur, Ket-
krókur og Kertasnikir.
Fleiri nöfn munu reyndar
hafa verið til i handriti hjá Jóni
og má þar nefna: Tútur, Baggi,
Rauður, Redda, Steingri'mur,
Sledda, Bjálminn sjálfur, Litli
pungur ogFroðusleikir, svofáir
séu nefndir.
Það er ánægjuleg staðreynd,
að islenskir jólasveinar hafa
haldið bæði fjölda sinum og sér-
nöfnum, en ekki verið útrýmt
alfarið f heilögum Nikulási,
sem er einn um athyglina i
öðrum löndum. Og þess má
geta, aðsúhugmynder útbreidd
meðal barna i mörgum löndum,
að heimkynni jólasveinsins séu
á Islandi og um hver jól fær
islenska póstþjónustan aragrúa
bréfa með utanáskriftinni:
Jólasveinninn, Islandi.
— Sv. G
í