Vísir - 08.12.1980, Blaðsíða 18

aDoaaaaDaoDaaoaaaaaoDaaDDaaDaaaaaaDaaDaooDDiia
ífi
Mánudagur 8. desember 1980
Enginn kaupir
rúm eða sófasett
nema skoða
vand/ega það
feikna úrva/
sem við bjóðum
^s

r»a
r»öl I
Bíldshöf&a 20, Reykjavlk
Simar: 81410 og 81199
ODDaaDaDDDDaaaaDDDaDDDDDDDDDDaaaaa'^'DDaaaaD
w>l n
Því ekki spara
verulega?
Nýjar skíðavörur —
notaðar skíðavörur
Allt eftir þínum óskum.
Tökum allar skíðavörur
í umboðssölu.
Opið virka daga
kl. 10—12 og 1—6.
laugardaga kl. 10—12.

ÁRKADURINN
D
D
D
D
D
D
aantGRENSÁSVEGI 50 108 REYKJA VÍK SÍMI: 31290 bbdd

GOLFLM
STR/GAL|
VEGG- Ol
GÓLFLÍM
Oufvfim^,
v[Mim 7£
l-K- Acryseal - Butyl - Neor
HEILDSÖLUBIRGÐIR
OflAseeirsson
l I r— 11 rv\ /rr^rM i ia i ^
HblLDVERSLUN Grensásvegi 22— Sími: 39320
105 Reykjavík — Pósthólf: 434
VÍSIR
Enn af peim Jfini
Oddi og Jðni Bjarna
Guörún Helgadóttir: Enn um
Jón Odd og Jón Bjarna.
Reykjavik, Iðunn, 1980
Það er ekki oft sem hægt er að
talaum að bækurslái i gegn.En
ekki verður um deilt að fyrsta
bók Guðrúnar Helgadóttur um
tviburabræðurna Jón Odd og
Jón Bjarna hafi slegið i gegn.
Það var fyrsta barnabók Guð-
rúnar og kom út árið 1974. Eftir
það hefur hún þrivegis verið
endurútgefin og vinsældirnar
minnka ekki. Guðrún fylgdi
fyrstu bókinni um þá Jónana
eftir með annarri bók um tvi-
burana Meira af Jóni Oddi og
Jón Bjarna en hún kom út 1975.
Arið siðar kom út bókin í afa-
húsi eftir Guðrúnu og loks kom
bókin um „þjóðhetjuna” Pál
Vilhjálmsson út árið 1977. Þá
lenti Guðrún i pólitik og þess
vegna liðu þrjú ár frá þvi bókin
um Palla kom út þar til nú er
bókin Enn um Jón Odd og Jón
Bjarna kemur út. Vinsældir
þessara bóka eru einstakar sé
mið tekið af islenskum barna-
bókum nú á siðari árum.
Ég man þá tið er ég las bókina
um Jón Odd og Jón Bjarna i
fyrsta sinn. Þá hló ég mikið og
lengi að ýmsum athugasemdum
þeirra Jónanna sem virtust oft á
tiðum hitta vel i mark. Nýja
bókin Enn um Jón Odd og Jón
Bjarna er mjög svipuð fyrri
bókunum að allri uppbyggingu.
Sömu persónur koma fyrir að
öðru leyti en þvi að nýr maður
kemur til sögunnar — sem þeir
bræður vissu ekki að væri til. Sá
heitir Kormákur og er ná-
skyldur þeim bræðrum. Uppá-
tæki þeirra Jóns Odds og Jóns
Bjarna i þessari bók eru ekki
ólik þeim sem lýst er i fyrri
bókunum. Breytingarnar sem
verða eru einfaldlega eðlilegar
með hliðsjón af þvi að þeir
breytast eins og annað mann-
fólk.
Guðrún Helgadóttir hefur
mjög gott lag á að segja sögu á
þann hátt að lesandinn eigi gott
með að fylgjast með sögu-
þræðinum. Textinn er leiftrandi
léttur og hressilegur og laus við
þann hátiöleika sem alltof oft
vill verða á málinu á barnabók-
um. Kímnigáfa hennar er aug-
ljós — sögurnar eru sannast
sagna bráðfyndnar.
Tviburabræðurnir Jón Oddur
og Jón Bjarni eru skemmtilegir
heimspekingar. Þeir sjá veröld-
ina með allt öðrum augum en
fullorðið fólk og sjónarhorn
þeirra er á margan hátt at-
hyglisvert og engin furða þótt
hlutirnir liti sérkennilega út i
þeirra augum. Sem dæmi má
nefna hugleiðingar þeirra á fót-
boltavellinum.tBls 112).
,,Það er margt ferlega
skrýtið. Jón Bjarni hugsaði
nokkra hrið. Svo hélt hann
áfram. Einu sinni var ég rang-
eygður. Þá striddu mér allir. Nú
er ég ekkert rangeygður og þá
striða mér lika allir. Einu sinni
voru allir á móti afa af þvi að
hann ætlaöi að vera. Nú finnst
okkur soldið leiðinlegt að hann
er að fara. Allt er alltaf að
breytast”.
Það er ekkert skritið þó að
þaðlfti einkennilega út i augum
litilla stráka að allir hlutir eru
alltaf að breytast,að heimurinn
er síbreytiiegur. En samt sem
áður er það einu sinni þannig.
Og þvi er ekki hægt að breyta.
Mér finnst fyrsta bókin um
Jón Odd og Jón Bjarna besta
bókin eftir Guðrúnu Helgadótt-
ur. En allar eru þær góðar,
einkum og sér i'lagi vegna þess
að i þeim reynir hún að nálgast
raunverulegan heim krakka.
Hún reynir að setja sig i spor
þeirra og sjá hlutina með þeirra
augum.
Sigrún Eldjárn myndskreytti
bókina og gerði það vel eins og
raunin hefur verið með þær
bækur sem hún hefur mynd-
skreytt.
Sigurður Helgason
Gylfi Gröndal:
99 ár.
Jóhanna Egilsdóttir segir frá.
Setberg 1980.
Jóhanna Egilsdóttir er löngu
þjóðkunn kona að þeirri frægð
sem oftast er nafnlaus — mann-
gildi i baráttu viö fátæktina.
Hún þekkir af eigin raun og
þátttöku alla islensku verka-
lýðsbaráttuna og forsendur
fyrstu fæðingarhriða hennar að
auki.Ég hyggaðengin núlifandi
islensk manneskja búi yfirsams
konar raunvitund um þessar
hræringar, enda er hún orðin 99
ára og veit enn þá hvað hún er
að segja. Hún þekkir meira að
segja einnig af eigin raun
kverkatök örbirgðar i islensk-
um sveitum á si'ðustu áratugum
aldarinnar sem leið.. Saga
slikrar konu á gilt erindi við þá,
sem yngri eru, og það er ekki
lifsdæmi hennar að kenna, þótt
það nýtist ekki eftirstriðskyn-
slóðinni — sóunarfólkinu. Nú er
minningabók Jóhönnu komin,
skráð af Gylfa Gröndal, sem
fatast ekki frásagnartökin
fremur en áður.
Ég las þessa bók með óbland-
inni forvitni. Satt að segja kunni
ég ekki glögg deili á persónu-
sögu baráttukonunnar Jóhönnu
Egilsdóttur, vissi aðeins að hún
var forvigismaður verkakvenna
i Reykjavik og hafði marga hildi
háð, auk þess sem hún hafði
verið allt frá fyrstu tið góður
andi i Alþýðuflokknum. En
hvernig var þessi Jóhanna af
Ork bak við skjöld og sverð, lif
hennar, heimili og þel?
Þessi bók svarar engan veg-
innöllum spurningum um þetta,
og var þess varla að vænta. Hins
vegar glöggvar hún mjög fyrir
manni fyrstu átök i verkalýðs-
baráttu kvenna og bregður upp
fjölmörgum lýsandi myndum af
þvi sem gerðist á miklu per-
sónulegri hátt en kostur er i
sögu, sem einvöröungu er skráð
eftir rituðum heimildum og fær
ir lesanda á söguvettvang. En
mér finnst frásögnin um of
bundin viö þetta en nokkuð
skorta á myndir úr daglegu lifi
— af heimili og fjölskyldu, eða
af þvi hvernig hinn daglegi
hamar lifsbaráttu og fjárhags-
vanda var klifinn á þessum fá-
tæktarárum. Það hefði gefið
frásögninni af verkalýösbarátt-
unni meiri dýpt — eins konar
þrividd, þvi aö Jóhanna og
heimili hennar hefur vafalaust
verið trútt dæmi um það fólk,
sem barist var fyrir og kjör
þess. Myndin af stritandi
heimilisföður er til að mynda
býsna óljós og hefði að ósekju
mátt vera skýrari, þvi að án efa
hefur þar gerst mörg reynslu-
saga. En nóg um það, þetta
kemur auðvitað i veg fyrir
málalengingar og þrengir
rammann um hið ákveðna frá-
söguefni — forystukonuna i
fylkingarbrjósti gegn fátækt-
inni. Og sú saga er mjög skilrik,
enda stuðst við skrifleg gögn, en
þeim gefið li'f með vettvangsfrá-
sögn Jóhönnu. Þeim Gylfa og
Jóhönnu tekst að gera þetta
gagnorða og bráðskemmtilega
lesningu, og fjöldi smásagna af
mönnum og kynnum eru i senn
krydd og lýsing myndanna. En
þetta er stutt bók um mikið efni.
Að sjálfsögðu veitir Jóhanna
vildarvinum sinum i Alþýðu-
flokknum mærðarlof af mikilli
rausn, og beiskjan i garð hinna
sem viku af þrengsta flokks-
veginum, einkum Héðins Valdi-
marssonar, er eðlileg, svo og
sárindin vegna Jóns Baldvins-
sonar. Það má lika telja eðlilegt
þótt eitthvað skorti á yfirsýn um
það, að orsakanna væri einnig
aö nokkru að leita í kreppuþró-
un i Alþýðuflokknum sjálfum,
þar sem ekki hafði tekist að
timagilda upphafleg markmið,
svo að þau féllu að einhverju
leyti til annarra flokka og fólkið
með. Slikt varð auðvitað ekki
hlutskipti Alþýöuflokksins eins
heldur liklega nær allra flokka.
Fáninn er látinn siga. Flokkar
eldast býsna keimlikt mönnum,
taka að lifa um of i liðinni tið og
sjálfsánægju, einkum ef þeir
hafa sterka og langlifa forystu,
og þegar af þeim tekur að kurl-
ast, sjá hinir heimakæru flisina
i auga þeirra sem fara en ekki
bjálkann i sinu eigin. Jón Bald-
vinsson var aðeins öndvegis-
maður en enginn guð og honum
missást auðvitað um margt, og
dæmið um Héðin Valdimarsson
er til vitnis um það að hann
skildi nauðsyn timans þó að
brúarsmiöin mistækist.
Það verður þó ekki sagt með
neinum rétti, að Jóhanna sé
dómská kona i þessari bók, enda
færi það illa á þeim aldri. Hún
er þvert á móti mjög sanngjörn
og reynir að skilja og leita
mannlegra orsaka, þótt það fari
ekki milli máia, hvar hjarta
hennar slær. Hún vill ekki særa
neinn, og þurfi hún að segja
smásögu, sem varpar vafasömu
ljósi á persónu, er nafninu
stungið undir stól. Mér þykir of
oft standa ,,ég man eftir einni”,
,,ég þekkti unga stúlku”, „ein
kona”. En það er úr vöndu að
ráða, Jóhanna vill ekki særa, en
slikar NN-frásagnir i veruleg-
um mæli eru hvimleiðar.
En öll frásögn Jóhönnu Egils-
dóttur er mikilvæg skýring og
skilgreining á einu merkileg-
asta frelsisskeiði islenskrar
þjóðarsögu og varpar bjarma á
þá liðnu umbrotatið, þegar is-
lenskur verkalýður — og þá öðr-
um fremur konur — reis úr
öskustónni Fjölmargar minnis-
myndir er þama að finna um
sögufræga atburði, til að mynda
garnadeiluna frægu, sem þvi
miður verður lengi ljótur blettur
á islenskri samvinnuhreyfingu,
en hefur þó liklega orðið mikil
og góð lexia eins og ýmsar
vinnudeilur þessa tima. Þótt al-
vara þessara baráttu sé mikil.
er þetta fyrst og fremst notaleg
bók, ylhýr, skilningsrik og
hjartaheit. Hún er góður leiðar-
visir þeim, sem standa i striði.
Minningar um einstaka menn
baráttunnar svo sem Ólaf Frið-
riksson, Jón Axel og Vaffa —
eða Vafsa eins og við blaða-
mannafélagarnir kölluðum
hann venjulega,Vilhjálm S. Vil-
hjálmsson — Hannes á Horninu
— eru elskulega nærfærnar.
Að minu viti hefði verið mikils
misst, ef þessi bók heföi verið
látin órituð. Þau Gylfi og Jó-
hanna eiga einlægar þakkir
skildar fyrir hana.
Andrés Kristjánsson.