Vísir - 11.12.1980, Blaðsíða 9

9
Fimmtudagur ll. desember 1980
vtsm
Goð skemmtun og um-
talsverður frððleikur
Guðmundur Danfelsson:
JARLINN AF SIGTtíNUM og
fleira fólk.
Setberg 1980
Guðmundur Danielsson hefur
alla tíð verið eldfjörugur og list-
fengur viðtalsbókasmiður og
vafalaust einkar laginn við aö
trekkja upp viðmælendur sina
og fer enda frjálslega með það,
sem upp úr þeim kemur<svo sem
vel hæfir, ef menn hafa fast I
huga að túlka persónuna rétt.
Nú hefur Setberg sent frá sér
sjöttu „viðtalsbók” Guðmundar
en hinar fimm voru 1 húsi ná-
ungans, Verkamenn i vingarði,
Þjóð i önn, Staðir og stefnumót
og Skrafað við skemmtilegt
fólk. Allar þessar bækur hafa
verið vinsæl lesning (mjög að
verðleikum. Þær hafa auðvitað
breikkað höfund sinn en ef til
vill ekki hækkað hann.
Þessi sjötta bók — Jarlinn af
Sigtúnum og fleira fólk —minn-
ir ofurlitið á heyskaparlok, eða
hausthirðingu og húner sundur-
leitust að efni og efnistökum,
enda viðtölin og þættirnir af
ýmsum aldri, sumir komnir
nokkuð til ára sinna.
Fyrsti þátturinn er alllangur,
um 40 blaðsiöur, og nefnist Sjó-
maðurinn og er þó fremur um
tvo sjómenn en einn, þá Arna
Helgason í Akri og Jón Helgason
á Bergi, báða allfræga formenn
á Eyrarbakka og hlutu heiðurs-
merki sjómannadagsins 1959 en
þátturinn er skrifaður 1964 og
botnaður 1977. Þetta er ekki við-
tal heldur frásögn, aðallega af
annarri kempunni með ýmsum
tilbrigöum en fjallar i heild um
sjósókn /lifshlaup, liðna tið og
sjávarhætti hennar um og eftir
aldamótin. Guömundur hefur
ritaöa þætti við aö styöjast og
vitnar stundum beint i þá.
Þarna er margvfslegan fróðleik
að finna, en Guðmundur sjálfur
fer með veggjum. Þátturinn er
raunar að mestu um Ama
Helgason. Þarna er meöal ann-
ars sagt frá draugagangi mikl-
um isjóbiíðumá Stokkseyri 1892
og hreinsanir af þvi tilefni.
Annar þátturinn er viötal i
fullum skilningi þess orðs, nefn-
ist Bamiö og (Scindin.gert 1964
og er viömælandinn Matthias
Johannessen ritstjóri og skáld
og fara báöir á kostum svo að
ekki má á milli sjá hvorum veit-
irbetur i þeirri viðureign. Þetta
er stórskemmtilegt viðtal enda
áður frægt. Þarna hafa opnast
flóðgáttir sem um munar enda
ræður Guðmundur eiginlega
ekki við neitt og verður að reka
steininn i þegar fjörutiu siður
eru flæddar og ekki komiö
lengra en að skáldskapnum. Þá
fórnar Guömundur höndum og
keyrir niður punkt, þegar
Mátthias hefur sagt: „Kæru
vinir, hafiö ekki áhyggjur af
skáldskapnum. Skáldskapurinn
lifiren viðmunum deyja”, og er
sú staðfesta sótt i Eggert
Stefánsson söngvara og mun
vera orð að sönnu.
En þetta er i stuttu máli alveg
óborganlegt viötal. Matthias
gýs bráðskemmtilegum
reyfarasögum um mikilmenni
Islands og annarra parta
heimsbyggðarinnar eins og
Guömundur hefði sett i hann
hundrað kiló af sápu. Þaö eru
ekki aöeins Jónas frá Hriflu og
ólafur Thors sem þeytast upp,
heldur einnig Þórbergur,
Tómas,SteingrImur Hermanns-
son, Páll Isólfsson, Krútsjoff,
Stalin, Arni Pálsson sagn-
fræðingur, Marx, Villi frá Ská-
holti, Dungal, séra Matthias,
Valtýr Stefánsson, Arni Ola,
konungar, keisarar, Adenauer,
Gagarin, Ben Gurion, Lyndon
B. Johnson, Grómýkó, Magrnls
Kjartansson, Mikojan, Sigurður
Nordal og Egill Skallagrimsson
og allir eru þeir málvinir
Matthiasar og er þó ekki hálf-
taliö það liö sem sögur fara af i
þessum þætti, — bæði stór-
fyndnar og mergjaðar sögur, að
viðbættum lýsisögum af
Matthiasi sjálfum. Það er löngu
látinn maður sem ekki skelli-
hlær allt þetta viðtal á enda.
Það er beinlinis hættulegt að
birta svona ofhlaðin viðtöl þvi
aö menn verða nú aö fá svolitla
hvild á milli rokanna ef kjálka-
liðum á ekkiað vera hætt. Svona
ljósagangur er næstum um of —
en skemmtilegur er hann. Ég vil
aöeins geta þess, aö ég kannast
ekki við barnagæluna um
ókindina i þeim orðum, sem hún
er klædd þarna. Að minnsta
kosti varhún rauluð öðruvisi við
mig foröum daga. Meöan maður
erað jafna sig af hikstanum fer
maður aðhugsa um, hvor þeirra
Guðmundar eða Matthiasar sé
ókindin og hvor barnið — og
gefst upp við að ráða gátuna.
Sem betur fer eru næstu þætt-
ir hófstilltari en þeir fjalla um
orgelhljóma I frásögn Kristins
Jónassonar, smiðju Gunnars
Gunnarssonar, veiðimanna-
kúnstir, myndhöggvarann
Sigurjón Ólafsson — allt of
stuttur þáttur — og apótekarann
Guðna ólafsson. Þetta eru allt
saman aðeins brenniskot — og
ég veit ekki einusinni, hvort þau
hitta öll.
En þá kemur viðamikil frá-
sögn sem nefnist Ferð gegnum
almanakið og veðrin og er af
fróöleikskonunni Guðrúnu S.
Guðmundsdóttur frá Guttorms-
haga, móður höfundar. Guð-
mundur hafði einhvern tima
birt viðtal viö hana og það hafði
þær afleiðingar að þjóðhátta-
fræöingar Þjóðminjasafnsins
tóku hana heldur betur til
spurninga. Guðmundur segir i
Andrés
Kristjánsson
skrifar
þættinum undan og ofan af fróö-
leik þeim, sem hún miðlaöi
þeirri stofnun og eykur viö
ýmsu sem hún hefur sagt hon-
um til hliðar við svör sin. Þetta
er auðvitað öndvegisþáttur,
ekki si'st siöari hlutinn um
veðurvisi og náttúrufyrirbæri.
Þessu næst koma tvær frá-
sagnir, sem öröugt er að flokka
til viðtala eða þátta, viröast
helst kippa sér I kyn smásagna.
Þeir heita I striöi við höfuð-
skepnumar og A nýársnótt.
Lokaþáttur þessarar bókar er
sá, sem gefur bókinni nafn,
Jarlinn af Sigtúnum — Egill
Thorarensen kaupfélagsstjóri.
Þetta er lengsti þáttur bókar-
innarog er raunar hvorki viðtal
né þáttur heldur hetjusaga, af-
rekaskrá og ævifrásögn saman
tekin eftir ýmsum heimildum
með ivafi Guðmundar sjálfs til
skrauts og fýllingar. Það þarf
ekkium það að spyrja, að hér er
æriðfrásagnarefni svo stórbrot-
inn og umsvifamikill sem þessi
maður var og mikils valdur I
sögu Sunnlendinga á þessari
öld. Þarna er greint frá forver-
um i frændgaröi Egils ýtarlega,
uppvexti og störfum hans,stofn-
un og rekstri Kaupfélags Arnes-
inga á hans tlð, endurreisn Þor-
lákshafnar og manninum bak
við þetta allt — lika barninu
undir brynjunni.
Þessi bók er ekki viö eina f jöl-
ina felld aö gerð og efni en hún
stendur fyrir sinu og miðlar i
senn mikilli skemmtun og um-
talsverðum fróðleik.
Andrés Kristjánsson
„Endurminnlngln merlar æ
I mánasiifrl hvað sem var"
Andrés
Kristjánsson
skrifar
Gils Guðmundsson:
MANASILFUR II
Iðunn 1980.
I fyrra hóf Iðunn að gefa út
safn eöa úrval endurminninga
af ýmsum uppruna og aldri i
vali og heimanbúnaði Gils Guð-
mundssonar. Þetta eiga að
veröa a.m.k. þrjú eða fjögur
bindi allstór. Fyrsta bindið var
nær 280 blaðsiður með
minningaþáttum eftir tuttugu
og sex höfunda. Annað bindið
sem nú er komið út, flytur efni
eftir 29 höfunda og er Ami
Magnússon frá Geitastekk
elstur þeirra, en sex eru enn á
lifi. Ekkert sérstakt kerfi er á
röðun minninganna nema
stafrófsröð höfunda ræður innan
hvers bindis og riður Ari
Arnalds nú á vaðið og er kaflinn
úr Minningum hans sem komu
út 1949. Hér segir Ari frá þvi
hvernig hann komst I skóla.
Næstur kemur svo Árni frá
Geitastekk með feröasögu frá
Kina. Aðrir höfundar eru Bjöm
Sigfússon Bogi Ólafsson,
Daniel Danielsson dyravöröur,
Einar Jónsson myndhöggvari,
Eirikur á Brúnum, Guðmundur
Hagalin ,Guðmundur Hannes-
son, prófessor, Guðrún Guð-
mundsdóttir, Gunnar Bene-
diktsson, Gunnar M. Magnúss,
Gunnar ólafsson, Hafsteinn
Sigurbjarnarson, Hannes Þor-
steinsson, Hulda, Ingibjörg
Lárusdóttir, Ingunn Jónsdóttir,
Jóhannes Birkiland, Karólina
Einarsdóttir, Magnús F. Jóns-
son Matthias Jochumsson,
Ólafur Tryggvason, Ólöf frá
Hlöðum, Páll Melsted, Sigur-
björn Þorkelsson, Skúli Guð-
jónsson, Sæmundur Stefánsson
og Þórarinn Sveinsson. Flestir
eru þessir höfundar þjóðkunnir
frásagnarmennJiafa margir rit-
að minningar sinar á bækur og
eru kaflarnir teknir úr þeim, en
einstaka úr timaritum eða safn-
ritum,til að mynda bókinni Ung-
ur var ég.
Af athyglisverðum frásagnar-
efnum þarna má nefna mann-
skaðaveðrið 1898, og konungs-
komuna 1907, en flest fjalla
þessi minningabrot um atvik
eöa umhverfi á ævileiö^erið oft
frá æskuárum, en þó sum frá
fulloröinsaldri.
Meðal merkilegustu þátta
bókarinnar er „Agrip af ævi-
sögu” eftir Sæmund Stefánsson
Hvítsiðing sem fluttist fertugur
á holdsveikraspitalann i
Laugamesi og þaöan á Kópa-
vogshæli, þar sem hann var til
æviloka ,haldinn bæklun og
örkumlum eftir ægilegt stór-
hriðarkal. Ævisöguágripið birt-
ist þarna i heild eins og Sæ-
mundur ritaði þaö en hann lærði
ekkiaö lesa ogskrifa fyrr en um
fimmtugt. Þetta er merkileg
saga um geigvænlegt umkomu-
leysi en jafnframt mikinn
hugarstyrk, trúartraust og
manngæsku.
Allar frásagnirnar I þessari
bók hafa nokkuö til sins ágætis,
eru I senn áhrifarikar og fullar
lærdóms um liðna tið, speglar
þess mannlifs sem Iifað var i
landinu um eða fyrir siöustu
aldamót. Þær eru augsýnilega
valdar af kostgæfni og allur sá
lestur sem er að baki þessu vali
er varla áhlaupaverk. Búnaður
til prentunar er hinn vandaöasti
oghöfundi hverrar greinar fylgt
úr hlaði með stuttri kynningu og
getið hvaðan efnið er fengiö.
Þetta bindi Mánasilfurs er
svipaö hinu fyrst að stærð.
Endurminningar eru orðinn
mikill og fjölskrúðugur bálkur
islenskra bóka og fer sigildn-
andi með hverju ári. Þar fer
saman óþrotleg frásagnargleði,
ótæmandi söguefni og fegin-
samlegar viðtökur stórs les-
endahóps. En mjög er þessi
grein bókmennta misjöfn að
gæðum, margt að sjálfsögöu
íangt og léttvægt en annaö
baeði snjallt og lærdómsrikt —
ogsvo öll stig þar á milli. Hér á
þvi úrval vel við, og slik útgáfa
er til þess fállin að vera hvort
tveggja skemmtilestur og
kennslubók um ritun minninga.
Gils Guðmundsson hefur alla
burði tilþess að leysa þetta verk
af hendi svo sem best má verða
og sýna þessi tvö bindi Mána-
silfurs aö hann hefur þetta á
valdi smu.
Ekki mun fastráöiö hve mörg
bindi þetta úrvalssafn verður,
en talaö er nú um fjögur, þótt
ekkert sé fastráðið, og nægur
mun efniviðurinn i tvöfalda þá
tölu eða þrefalda. Allur frá-
gangur ritsins, — málvöndun,
prófarkalestur og ytri búnaöur
af hendi útgáfu og prentverks
ber alúö vitni.
Ef til vill sakna einhverjir
þess, að ekki skuli eitthvert
myndaefni fylgja þessum minn-
ingum. Aö sjálfsögöu heföi það
eflt lif þessara frásagna að mun
og auðvelt hefði verið að heyja
sér sllkar myndir i verulegum
mæli þar sem meginhluti þess
er svo nýlegur og myndir af höf-
undum heföu verið fegins-
fengur.
Andrés Kristjánsson
Ævintýrl og raunveruieiki
g Gunnar M. Magnúss: Cti er
æfintýri.
Rvik, Bókaútgáfan Vinaminni,
1980.
i ár eru liðin 29 ár frá þvi að
Gunnar M. Magnúss sendi
siðast frá sér skáldverk sem
ætlað er börnum og unglingum.
Þess vegna kemur það á óvart
að hann skuli nú senda frá sér
nýja bamasögu eftir þetta langt
hlé. Nýja bókin hans heitir Uti
■ er ævintýri og sér höfundur
■ sjálfurum útgáfu hennar. Hann
■ hefur sinar ástæður til þess, en
| ekki tel ég liklegt að margir út-
■ gefendur hefðu hafnaö henni til
I útgáfu.
Gunnar M. Magnúss fæddist á
| Flateyri viö önundarfjörð 2.
aesember 1898 og er þvi nýlega
orðinn 82 ára gamall. Hann vár
kennarí hér i Reykjavik úm
árabil og siðar bóksali. Ásamt
þessum störfum hefur hann
lengi stundað ritstörf af ýmsu
tagi. Ekki ætla ég að tiunda önn-
ur ritstörf hans en þau sem sér-
staklega eru ætluð börnum og
unglingum.
Fyrsta bók Gunnars fyrir
böm og unglinga er Brekkur
(1931) sem hefur að geyma sög-
ur og ljóð. Aðrar barnabækur
eftir hann eru: Börnin frá Viði-
gerði(1933), Við skulum halda á
Skaga (1934) Suðun heiðar (1937)
Bærinn á ströndinni (1939)
Undir bláum seglum (1941), ÓIi
prammi (1944) Tveggja daga
æfintýri (1951) og Reykjavikur-
börn (1951
Nýja bókin er ævintýri. Sögu-
sviðið er sveitaþorp sem gæti
m« ■■ ob MM 9V^ffBð3RRBR9IBð9|8B
verið hvar sem er á tslandi.
Sagan lýsir llfshlaupi Hrólfs
sem elst upp hjá afa sinum og
ömmu og hefur hlotið i vöggu-
gjöf spádóm um það aö hann
ætti eftir aö veröa frægur
maður. Sú saga fer sem eldur i
sinu um litla sjávarþorpið og
fólk fer að velta þvf fyrir sér
fyrir hvað Hrólfur ætti eftir að
verða frægur. Fólkiö I þorpinu
er mjög samtaka og fram-
kvæmir ýmsa hluti sem eru
öðmm byggðum til fyrirmynd-
ar. Eins og fyrr segir er sagan
ævintýri en gæti fullt eins verið
raunveruleg en höfundur kýs að
hafa á henni ýmis þau blæbrigði
sem einkenna ævintýri.
Gunnar M. Magnúss er sann-
ur listamaöur að þvi er varðar
að segja sögu. Frásögnin er
leikandilétt og læsileg og á köfl-
um full af kimni.
t sögunni er talsvert komið
inn á svokallað fingrarim sem
er gömul aðferð við útreikning
timatals. Það er að minu áliti
gott að kynna bömum ýmsa
gamla hluti sem voru á sinum
tima lifandi hluti af islénskum
veruleika. Barnabækur hafa nú
I seinni tið fjallað að mestu leyti
um nútimann og þann veruleika
sem böm þekkja. En þar meö
má ekki alveg hætta að fjalla
um fortiðina og þá menningu og
það mannllf sem henni til-
heyrði. Það gerir Gunnar M.
Magnúss i þessari bók. Hann
segirfrá þvihvernig lifi alþýðu
manna var háttað i sjávar-
þorpum á tslandi allt fram á
þessa öld áður en atvinnu-
■ Sigurður
i Helgason
, skrifar um
barnabækur
byltingin átti sér stað samfara
vélvæðingu atvinnutækja. Þeim
veruleika þurfa islensk nútima-
börn að kynnast ekki siður en
sinni samtið.
Bækur Gunnars eru með sinu
sniöi og sögusviðiö er yfirleitt
svipað. En allar eiga þær það
sameiginlegt að vera læsile^-
ar og skemmtilegar Oti er atvin-
týri er mjög frambærileg á
bókamarkaðinum og þess má
geta að hún er mun ódýrari en
sambærilegar bækur frá öðrum
forlögum, hvað svo sem þvi
veldur.
Sigurður Helgason
S3 fll 1518 61B 8H B H O 0 0 ■■ H ■ 0 @9.0 0161

■ ■ ra n