Vísir - 13.12.1980, Blaðsíða 8

8
VÍSIR
PRISMA
Fmlux
Finlux
Finlux
Finlux
VERÐ STADGR._
20" 799.500 759.500
22" 869.000 825.000
26" 999.000 949.000

Laugardagur 13. desember 1980
-------------------------|
Virkjamikií skáld
|saga um gamalt þemá\
i i brotsjóum nýs tíma i
Jón Dan:
Stjörnuglópar
Almenna bókafélagiö 1980
Jón.Dan gerðist ekki sagna-
skáld fyrr en á miðjum aldri, en
birtist þá sem mótaður og
þroskaður höfundur með aga og
gætni i máli og stil og engum
gönuhlaupum. Nú er hann orð-
inn nokkuö við aldur, en byrjar
þá að skvetta sér ofurlitið upp i
þessari nýju skáldsögu, er hann
kallar Stjörnuglópa.sem virðist
við hæfi og færa gamalt helgi-
þema i hirðuleysislegan stakk
samtimans — eins konar galla-
buxur. A kápu bókarinnar gefur
útgefandi lesendum þennan
lestrarlykil:
„Nú verður honum sagna-
minniö um vitringana þrjá að
viðfangsefni — fært i islenskt
umhverfi bænda oe sjómanna á
Suðurnesjum”. Þetta er vist
ekki of ságt — samsvörunin
rennur hvað eftir annað á söguV
þráðinn og heldur sét' allt tií
loka, þótt teknir séu bógar á
báðar hendur á siglingunni og
leikið ýmsum skjöldum i gamni
og alvöru, jafnvel gáska máls
og stfls. Bræðralag vitringanna
— eða stjörnuglópanna þriggja
— er tengt með Varða-nafninu,
og Hallvarður sjómaður er i
hlutverki Jóseps smiðs, þótt
hann sé raunar einn glópanna
lika. Staöarval sögunnar fer
ekki milli mála — á ströndinni
suður með sjó, þaðan sem fólkiö
fer annað hvort „inn i Fjörð eða
út i Kyljuvik” og gengur á mála
Vallarins eöa Alsins, en snerti-
spölur er upp á þjóðarveginn
mikla, þar sem menn „snapa
sér far með hinum og þessum”.
Völlurinn og álverið sóma sér
bærilega I hlutverki Rómverja.
Maria mey sögunnar — Jódis —
er skilgetið afkvæmi islenskrar
upplausnar á eftirstriðsárum,
barn sins tima, og leitar sér
kunnuglegrar réttlætingar fyrir
gamalgrónu siðalögmáli. Teitur
er óneitanlega nokkuð harka-
legt og æpandi timans tákn og
ádeila á unga kynslóð, góö-
málmur sem tærandi sýran
leysir upp i eitur. Betlehem
þessarar sögu er L Olfusinu, og
þangað halda vitringarnir,
Varöabræður, með gjafir sinar
til barnsins, sem þeir halda að
sé fætt, en hefur dáið i móður-
kviði. Manni finnst hálfskritið,
að þeir skuli ekki sjá stjörnu i
rofi hriðarkófsins. Hvorki
þjóöar- né mannkynsfrelsari
fæddist i þessari tilraun, hann
lifði ekki af mengun tækni og
tiðar.
En vitringarnir halda heim til
gamla tslands, hvaðan þeim
verður ekki þokað, hvað sem á
gengur, og þannig skilgreinir
sagan þá með orðum Þorvarð-
ar:
„Formaður minn, sagði Þor-
varður, þú gafst i skyn, að börn-
in þin virtu fáfræði okkar og
menntunarskortá betri veg. Ég
vildi, að þau færu ekki flatt á
þvi. Ég skal segja þér, við bræð-
ur erum ekki annað en sér-
kennilegar leifar aftan úr forn-
öld. Við dundum enn við lestur
og lærdóm i stað þess að sækjast
eftir peningum, við setjum enn-
þá graslykt og sjávarseltu ofar
skemmtunum og brennivini.
Það mætti hafa okkur i búri og
sýna okkur fyrir peninga, svo
sjaldgæf tegund erum við”.
Það er varla hægt að orða
þetta skýrar.
En sagan er ekki aðeins sögð i
þessu gamla en sigilda tákni.
Hún er full af þjóðlifsdæmum,
daglegu mannlifi, og siðbylt-
ingu, þar sem fornar dyggðir og
nýtiska vegast á, og trúverðug-
ar manneskjur ganga um svið.
Og öðru hverju vikur höfundur
táknum og söguþræði til hliðar
og bregöur á leik meö orðum,
málsháttum og háðskopi. Þó
getur manni stundum fundist
þetta nokkur annmarki, að þaö
drepi söguna á dreif, aö maður
missir þráðinn sem snöggvast
i þessum lausaleik, og Jón Dan
sé farinn að glata sjálfsaga. En
margt er hnyttilega orðað i
þessum leik. Orðafar sögunnar
er stundum allfyrnt, nálgast
jafnvel skopstælingu fornlegs
tilhafnarmáls, og samtölin geta
minnt á áratugina eftir alda-
mótin, en þar er lika að finna
nútimann, þótt mér finnist unga
fólkið i bókinni allt aö þvi óeðli-
lega vel mælt, til að mynda
Teitur, sem ekki sker þó við •
nögl gifuryrðin um fólk, nær sér |
og fjær.
Still bókarinnar er nokkurrar .
athygli verður. Þótt hann verði I
ekki talinn samfelldur, eða með I
öllu samkvæmur, er hann fjöl- |
skrúðugur og safarikur, gæddur _
merg og blóði. Hann er laus i sér I
og á það til að fara á hriflingum I
eins og raunar sagan sjálf.
Málfar sögunnar er sterkt og I
bragðmikið, stundum seilst eftir
kjarnyrðum svo sem hæfir I
Varðabræðrum og fólki þeirra, i
engin tæpitunga höfð og hlutirn-
ir nefndir fullum stöfum. Sam- |
töl og aðrir partar sögunnar ■
renna vel saman en hafa þó *
glögg skil. Þessum árangri nær |
höfundur með töluvert nýstár- _
legum hætti og hugkvæmni i 3
samfléttun orðræðna og annars |
texta. Eg man varla til þess að _
hafa lesið skáldsögu þar sem I
þetta er betur gert og oft listi- a
lega.
í blaðaviðtali hefur Jón Dan 1
kynnt kveikjuna að þessari sögu |
með orðunum:
„Segja má, að ég hafi byrjað '
á þvi að spyrja sjálfan mig, |
hvernig mannkynssagan hefði ,
orðið, ef farið hefði fyrir Jesú I
eins og barninu i sögunni”. I
Þetta er nokkuð góð leiðbeining,
og i framhaldi af henni hlýtur I
lesandi að spyrja, hvort höfund- I
ur sé þá að láta Teit og sálufé-
laga hans svara þeirri spurn- |
ingu. Sé svo er þess þó að minn- ■
ast, að siðgæðislögmál þau, sem '
hann brýtur sér og öðrum til |
ófarnaðar, eru engan veginn i
hreinkristin heldur eiga sér 1
sameiginlegt gildi i margvisleg- |
um trúarbrögðum og siðmenn- i
ingu. En samt er þetta svar og '
sagan greinir skilmerkilega frá |
forsendum þess, sem eru i senn ,
islenskar og alþjóðlegar.
En hvað sem þessum bolla- I
leggingum liður, hefur Jón Dan ,
skrifað hressilega og spennandi I
sögu, sem hristir lesandann I
ofurlitið eins og ökuferð á is- .
lenskum vegi, en lætur hann I
ekki ósnortinn og heldur honum
viö efnið til söguloka. Þrátt fyrir
hnjaskiö vill hann endilega I
halda áfram á leiðaranda, þvi ■
að leiöin er svo forvitnileg.
Andrés Kristjánsson. j
L
J
Þær eru loksins komnar
Verðið er hreint ótrúiegt.
Aðeins gkr: 838.000.-
nýkr. 8.380.-
Góðir greiðsluskilmálar.
Staðgreiðsluafsláttur.
22229.
Húsgagnaverslun
GUÐMUNDAR
Smiðjuvegi 2 — Simi 45100
Trésmiðjan
ÆJLaugavegi 1
Símar: 22222 —