Vísir - 18.12.1980, Blaðsíða 9
Fimmtudagur 18. descmber 1980
VtSÍR
?
GIWSMAÐURIHN UG
VERALURARVAFSTRIfi
Minningar I og II.
eftir sr. Magnús Blön-
dal Jónsson.
Útgefandi Ljóðhús 1980.
Sigfús Daðason, skáld, hefur
haldið áfram að gefa út bækur
eftir að hann hætti forsjá Máls
og menningar. Fyrirtæki sitt
nefnir hann Ljóðhús, og er
ástæðatilaðfagna honum i hópi
þeirra kapitalista sem leggja
nokkuð að veði fyrir
menningarleg efni. Útgáfubæk-
ur Sigfúsar eru velflestar í sér-
flokki, enda fáar og hafa á sér
blæ fágætis. Svo er um bækur
konu ofan úr Borgarfirði, sem
hefur skemmt okkur um sinn
með aldeilis frábærri frá-
sagnargáfu, og nú hefur Sigfús
grafið upp annað ritverk, sem
plaststroknir gjafabissnesmenn
hafa annað tveggja ekki vitað
,um, eða ekki hirt um að láta
koma fyrir almennings sjónir.
Þetta verk hefur legið i handriti
á fjdrðá tug ára, og er ekki full-
útgefið að manni skilst vegna
þess að einhverjum þáttum er
sleppt aftan af, kannski vegna
þess að þeir kunna að særa ein-
hvern, sem enn er á lifi, eða þá
vegna þess að þrotið hefur ör-
indi útgáfunnar, sem þegar er
komin út i dýrt og vandað verk
upp á tvö þykk bindi. Hér er um
að ræða minningar ritaðar af
séraMagnúsi Blöndal Jónssyni,
sem lengi var prestur að Valla-
nesi eystra. Hafa þar setið
merkir kennimenn, og má i þvi
efni nefna Stefán ólafsson,
skáld, sem kvað af jafnmikill
ást um konur og hesta og var
það prýði hans.
ígripaverk
Ekki hugði séra Magnús á rit-
un æviminninga og var orðin
sjötiu og niu ára þegar hann hóf
verkið,i byrjun siðari heims-
styrjaldar. Urðu til þess þær or-
sakir að konu hans, þeirri
seinni, hafði mjög hnignað. Hún
hafði sem sagt alveg tapað
minni. Séra Magnús segir i for-
mála:
„Þótt ég segði henni til er ég
þurfti eitthvað út, þá gleymdi
hún þvi þegar og hóf leit að mér,
er hún sá mig ekki i Ibúðinni,
komst stundum út, en þekkti svo
ekki húsið til þess að komast inn
aftur. Slikar ferðir voru henni
ekki hættulausar. Þar sem við
vorum tvöein i' ibúð okkar, varð
ég þvi annaðhvort að vera
heima, eða loka hana inni er ég
þurfti út. Var mér þá mjög
óþægilegt að vita hana inni lok-
aða og flýtti mér sem mest ég
gat. Þannig skapaðist það fyrir-
brigði að ég sat lengstum
heima. En þá kom á hæla mér
hin gamla fylgja min: að una
þvi aldrei að hafa ekkert fyrir
stafni. Að leggja fyrir mig
lesturfræðibóka fannst mér ,,að
gripa i enda á göðum degi”,
þegar ég væri kominn á grafar-
bakkann. Ég gat sökkt mér
niður i rómanalestur og gjörði
það, með bók og bók. En þá
fannst mér, að ef ég færi að iðka
slikt timadráp, mundi ég innan
skamms verða að hreinum
ræfli. Ég varð þvi' að finna mér
eitthvert fgripaverk fyrir þess-
ar innisetustundir”.
Og igripaverkið urðu þessar
um margt frábæru minningar,
sem hafa m.a. á sér blæ réttsýni
manns, sem nennir ekki fyrir
aldurs sakir að tala um and-
stæðinga öðruvisi en segja
þeirra ljósu hliðar i leiðinni.
Fara þvi allir með heilu skinni
út úr frásögn séra Magnúsar, en
sumir stófvel. Þó er mestar
upplýsingar að hafa um séra
Magnús sjálfan án þess að þar
kenni drýginda. Segir höfundur
i niðurlagi formála, að honum
sé ómögulegt að falsa frásögn,
ogmá það til sanns vegar færa,
að svo miklu leyti sem slikt
verður séð af skrifum hans. En
það verður að segja um seinni
konu hans Guðriði ólafsdóttur,
þótt hún altént fyndi ekki húsið.
að án tilvistar hennar og
ástands hefði séra Magnús ef-
laust stautað við eitthvað annað
en minningarnar.
Séra Jón
Þrir menn eru minnis-
stæðastir i þessu riti kenni-
mannsins i Vallanesi. Þar skal
fyrstan telja föður hans, séra
Jón Bjarnason fyrst prest i
Meðallandsþingum, en frá
Finnstungu i Blöndudal. Móðir
séra Magnúsar og kona séra
Jóns var Helga Arnadóttir frá
Hofi I öræfum. Ljóst er að séra
JónBjarnason hefurverið mjög
sérkennilegur maður, en hann
þjónaði vi'ða, siðast var hann
prestur vestur á Fellsströnd og
bjó I Vogi, sem Bjarni sonur
hans, latinuskólakennari og
siðar þingmaður Dalamanna,
kenndi sig við. Vogur hefur haft
nokkra reisn af Bjarna og Dala-
menn sýnt bæði Bjarna og
staðnum virðingu með minnis-
merki i hvammi sem visar að
þjóðvegi. Mætti þóbetur búa um
minnismerkið og umhverfi
þess. Hins ber að geta að ekki
bjó séra Jón Bjarnason stórt, og
ekki heldur I Vogi, samkvæmt
frásö^n séra Magnúsar, og má
þvi vera að umhverfi minnis-
merkisins hæfi staðhát.tum.
Séra Jón virðist hafa átt eitt-
hvað af börnum framhjá, og
farið f þvi efni sömu leið og
Indriði G.
Þorsteinsson
skrifar
margir aðrir prestar, en feður
voru sóttir hingað og þangað og
segir Magnús að jafnvel móðir
hans hafi gengiðfram i þvi að fá
feður. Þessi ágætiskona hvarf
svo frá séra Jóni er hann
þjónaði á Prestbakka i Hrúta-
firði — þvi þar var kaupakona
ogkostaði það eina barneignina
enn. Heldur andar köldu frá
Magnúsi til föður sins og gerir
hann þó eins og hann getur til að
tiunda kosti þessa fjarhuga
manns, sem virðist að sögn
Magnúsar og af ýmsum
staðreyndum hafa haft eigin-
leika til annars andrikis og ann-
arra afskipta en þeirra sem
honum voru ásköpuð með
prestsskap. En aldrei hvarf
móðir Magnúsar úr huga
sonarins og strax og hann gat
kvaddi hann hana til sin i Valla-
nes og hjá honum var hún síðan
allt til ársins 1920 þegar hún
andaðist háöldruð. Þrátt fyrir
hina umstangsmiklu frásögn af
föður sinum, skin sonarleg
virðing i gegn, enda vann hann
aldrei á móti honum utan einu
sinni með afleiðingum sem réðu
eiginlega örlögum Magnúsar.
Og glaðlegur er textinn þegar
Magnús skýrir frá þvi að einn
dag, eftir að faðir hans hætti
prestsskap, hafi þessi brota-
gjarni faðir hans riöið i hlað á
Vallanesi á tveimur folum fimm
ogsex vetra, kominn alla leiðaf
vesturlandi til nokkurrar vistar
hjá syni sinum.
Séra Friðrik
Annar maður kemur einnig
nokkuðviðsögu I minningunum,
en það er sá ágæti klerkur, séra
Friðrik Eggerz, sem bjó I Akur-
eyjum um það bil sem séra Jdn
Bjarnason kom i Skarðssókn
með syni sina unga og hóf að
hokra á Nip. Urðu fljótlega deil-
ur með séra Jóni og séra Friðrik
út af smjörgjöldum, en aldrei
merkti Magnús það á séra Frið-
rik, sem tók Magnúsi vel strax
unglingi og virðist hafa haft dá-
læti á honum. Sem kunnugt er
hefur komið út tveggja binda
verk eftir séra Friðrik sem
nefnist ,,Or fylgsnum fyrri
aldar”,og fer þvi Skarðsströnd-
in að verða nokkurn veginn full-
skrifuð nú, þegar rit séra
Magnúsar er komið. Siðan fóru
leikar þannig að séra Magnús
varð tengdasonur Péturs
Eggerz, giftist Ingibjörgu af
fyrra hjónabandi Péturs. t
brúðkaupinu, sem haldið var á
Akureyjum, hittust þeiri fyrsta
sinn séra Jon og séra Friðrik og
fór svó að lokum þráit fyrir
nokkra tregðu' af hendi séra
Jóns, að vel fór á með körlun-
um. Mjög góð lýsing er á séra
Friðrik i minningum Magnúsar
og er hún stórbrotin viðbót við
þær hugmyndir, sem maður
hafði gert sér um þetta þrek-
menni af lestri minninga séra
Friðriks. En sukksöm hafa
verið grannamál frændanna á
Skarði og Ballará, og skýrir
séra Magnús frá mörgu i þvi
efni frá eigin brjósti, sem styður
það sem áður var vitað. En
væntanlega fær nú séra Friðrik
Eggerz að standa þar sem hann
er kominn, teinréttur i hinu
sögulega ljósi.
Bjarni frá Vogi
Þriðji maðurinn, sem lesanda
reynist forvitnilegur við lestur
minninganna, er Bjarni Jónsson
frá Vogi, bróðir höfundar. Að
visu er ekki um sömu úttekt á
honum að ræða og á föður .höf-
undar t.d. eða séra Friðrik
Eggerz. En Bjarni frá Vogi
hlýtur að vera okkur nútima-
mönnum forvitniefni. Að visu
hefurfyrnzt fyrir þennanmann,
helzt að nafn hans sjáist á
ákveðinni tegund hollenskra eða
danskra vindla og svo höfum við
minnismerkið i hvamminum.
Magnús og Bjarni bösluðu
saman við búskapinn á Nip, en
faðir þeirra lá oft i ferðalögum
og þjónustugerðum vegna em-
bættis sins. Kemur glöggt i ljós
af frásögninni að þeir bræður
hafa verið fremur ólikir,
Magnúsi sýnt um fjármál þá
þegar, en Bjami lét sig engu
skipta slika hluti. Þegar
Magnús hafði eignast hross og
kindur og nokkrar krónur að
auki, er ekki vitað til að Bjarni
hafi átt neitt, enda var hann
yngri. En seinna á lifsleiðinni
hélt Bjarni vana sinum um fjár-
málin, hirti litt um þau og kann
séra Magnús skýringar á þvi.
Hins vegar farnaðist þeim
bræðrum báðum vel i skóla og
Helga grasafræðingi yngsta
bróður þeirra. Á námsgáfurnar
skorti ekki neitt, enda komu
þeir beint úr f járraginu, róðrun-
um og slættinum upp i þriðja
bekk skóla. Má i þeirri
staðreynd lika lesa nokkuð um
eiginleika föður þeirra sem
kennara. Bjarni varð siðar
kennari við skólann en hætti og
er Magnús fáorður um ástæður
fyrir þvi, en ber hins vegar
harðlega á móti þvi að Bjarni
hafi verið óreglumaður. Eigin-
lega lýkur hann frásögn af
Bjarna um það bil sem hann
Séra Magniis Blöndal Jónsson.
skilur við konu sina Guðrúnu
Þorsteinsdóttur. Hann minnist
ekki á þingmennsku bróður
sins, nema þá með þeirri setn-
ingu, að hvað sem kunni að
verða sagt um fjármálastjórn
Bjarna i eigin garði hafi hann
gætt hagsmuna þjóðarinnar i
hvivetna. Viðokkur, sem nú eru
á dögum, horfir Bjarni frá Vogi
við sem sá stjórnmálamaður
samtiðar sinnar, sem lét sér
mest annt um veg og viðgang
skáldanna I landinu og sé hon-
um þökk. Veraldarmanninum
séra Magnúsi hefur eflaust ekki
fundist taka þvi að minnast á
það.
Fundvis á leiðir
Þótt hér hafi aðeins verið get-
ið þriggja manna, sem manni
finnst að beri einna gleggstar
persónulýsingar i minningum
séra Magnúsar, er auðvitað
fjöldi annarra, bæði karla og
kvenna sem merkilegar sögur
eru af. Upphaf búskapar á
Völlum verður honum tilefni
itarlegrar frásagnar. Þar missti
hannfyrri konu si'na, Ingibjörgu
Eggerz. Auðséð er á orðavali
hans, að hann hefur saknað
hennar mjög, bæði sem ævi-
félaga og móður barna þeirra.
En börnin voru ung og þvi varð
aðvinda bráðan bug að þvi aðfá
konu, sem gat veitt forstöðu
stóru heimili og gengið börnun-
um i' móðurstað. Það gekk von-
um framar, en allt að þessu lút-
andi i skrifum séra Magnúsar
bendir til að þar hafi hiö hag-
nýta verið látið ráða, a.m.k.
lekur hannhvergi að ástarhjali.
En vel viröir hann konur sinar
ogmegi segja sem svo.að ástar
verði vart kemur það fram i lofi
um stjórnsýslu og heimilisbrag
sem hann þakkar þeim og
kannski einnig fram i svolitlum
dulrænum vangaveltum. Raun-
ar sýnir séra Magnús mikinn
vaskleik i kvonbænarmálum
hinum siðari en við lá’ að hann
rændi brúði sinni af Seyðisfirði,
a.m.k. urðu ekki nema tveir
verkamenn eða svo varir við
þegarhann reið með hana burtu
af staðnum.
Gaman er að lesa minningar
séra Magnúsar. Þær upplýsa
okkur i ljósu máli og oft af ná-
kvæmni um lifnaðarhætti og
húsbúnað fyrri tlðar. Má t.d.
. varla á milli sjá, svona i textan-
um, hvort séra Magnúsi verður
meira um að sjá kakkelovn á
Seyðisfirði sem hentaði honum i
kalt skrifstofuherbergi á Völl-
um eða konuefni sitt. Og vel
skilur maður við lestur
minninganna hvernig hver og
einn varð að gripa einskonar
dauðahaldi i hverja vinnings-
von. Um margt bera
minningarnar þvi vitni, að séra
Magnús hefur verið óvenju
glöggurog vel gerður maður og
fundvis á hagkvæmustu leiðir
allt frá æskudögum. I þau fáu
skipti, sem hann segir beint frá
hugkvæmni sjálf sin biður
hann lesandann kurteislega að
lita ekki á það sem grobb af
hálfu höfundar. Þannig menn
skrifa um eftirtektarveröa hluti
af þeirri nákvæmni að alveg er
eins og fortiðin risi upp i fang
manns með kostum sínum og
göllum. Minningar séra
Magnúsar Blöndals Jónssonar
eruaf stórum viðum samhengis
og sögu sem Ljóöhús Sigfúsar
Daðasonar hefur gróðursett á
gólfinu heima hjá manni.
IGÞ