Vísir - 20.12.1980, Blaðsíða 2

2
Laugardagur 20. desember 1980
VÍSIR

PÖNKARAR
A SKÁNl
Pönkið kom fyrst fram i Bret-
landi 1976. Frumherjar þess þar
voru án efa meðlimir hljóm-
sveitarinnar Sex Pistols. Þetta
var ekki eingöngu ný tónlistar-
stefna heldur fylgdi eitt og
annað með. Meðlimir Sex
Pistols aðhylltust eitthvert
litarbrigði anarkismans, réð-
ust i textum sínum og i viðtölum
gegn samfélaginu, stofnunum
þess og borgaralegu siðgæði og
gildismati. Vissri árásarhvöt
stafaði og af tónlist þeirra og
framkomu.
Þegar skribentar breskra tón-
listarblaða eins og Melody
Maker og New Musical Ex-
presss skrifuðu um pönkið
tengdu þeir uppkomu þess þeim
erfiðleikum sem hrjáðu efnahag
breska heimsveldisins (og
raunar efnahag flestra auðvalds
rikja heimsins) upp úr 1974.
Efnahagskreppan kom harðast
niöur á verkalýönum, innflytj-
endum, konum og unglingum.
Það var tekið sem sjálfgefið að
pönkararnir tilheyrðu verka-
lýðsstéttinni, byggju i „slömm-
inu” og að pönkiö væri félagsleg
og menningarleg endurspeglun
á hinum stöðugt versnandi aö-
stæðum sem breskur verka-
lýður bjd við.
Okkur er ekki kunnugt um
hvernig tónlistarskribentarnir
fóru að þvi aö fá þessa niður-
stöðu. Hvort þeir hafi grann-
skoðað textana og leitt af inni-
haldi þeirra stéttarstöðu
pönkaranna, eða farið dýpra og
dæmt eftir þvi sem „tónalitet"
tónlistarinnar ber með sér
(vandræðalegt og vafasamt
hugtak er Thodor Adorno hefur
leitt inn i umræðu tónlistar-
félagsfræðinnar). Þá gerast
menn spakir og þykjast túlka
eitthvað sérstakt út úr þvi
hvernig tónlistin er leikin,
hvernig hún hljómar o.s.frv.
Vissulega er til nokkurn veginn
örugg leið til þess að komast að
stéttarstöðu pönkaranna, og þaö
er að gera félagsfræðilega
könnun á bakgrunni þeirra. Mér
vitanlega hefur slik úttekt ekki
verið framkvæmd i Bretlandi,
og þvi er i rauninni ekkertsem
staðfestir fullyrðingar um
pönkarana i áðurnefndum dúr.
Pönkið breiddist fljótt vitt og
breitt út um hinn siði vædda
heim og var á flestum vigstöðv-
um tekið sem frelsun og tima-
bærri tilbreytingu frá þeim
praksis að hljómsveitirnar léku
á háum hljómleikapöllum
nokkra kilómetra i burtu frá
áhorfendum, og sköpuðu þannig
sambandsleysi milli ílytjenda
og hlustenda. Pönkið dró tón-
listina niður á mannlegt plan og
minnkaði firringu áheyrenda
frá tónlistarmönnunum.
Pönkinu var einnig tekið sem
frelsun af sænskum unglingum.
Pönkarar fóru að skjóta upp
(mislitum) kollunum hér og þar
i Sviþjóð 1977 — og voru ekki
mikið frábrugðnir breskum
kollegum sinum. Viðbrögð fjöl-
miðla hér voru álika hysterisk
og í Bretlandi. Þeir lýstu þess-
um samfélagshópi sem hættu-
lega niðurrifsafli, það þyrfti að
efla styrk lögreglunnar og
reyna á allan hátt aö búast til
varnar. Sú mynd sem sænskur
almenningur fékk af pönkurun-
um var þvi nokkuð villandi og
leiddi þar af fremur óvinsamleg
afstaða „Svenssons” til þess-
arra unglinga.
Nýlega framkvæmdu tveir
félagsfræðinemar við háskólann
i Lundi rannsókn á pönkinu i
Malmö.sem m.a. miðaði að þvi
að fá nokkurn veginn hlutlæga
mynd af þessu fyrirbæri, og
e.t.v. leiðrétta rangar hug-
myndir fólks um pönk.
Rannsóknin fór þannig fram
að þeyst var á hljómleika i
Malmö (pönkarar hittast aðal-
lega á hljómleikum) og lagður
spurningalisti fyrir ungt fólk er
bar þess öll merki að vera pönk-
arar. Spurt var um atvinnu for-
eldra, hvernig þau byggju, og
fleira i þeim dúr. Ennfremur
var leitast við að fá fram upp-
lýsingar um gildismat þessa
unga fólks.
Þótt rannsókninni sé ekki
lokið þegar þetta er ritað má
draga ýmsar ályktanir af þvi
efni sem aflað hefur verið. Flest
bendir til að pönkararnir i
Malmö skiptist jafnt upp i
verkalýðsstétt og smáborgara-
stétt. Þrátt fyrir það að hluti
pönkaranna sé úr verkalýðs-
stétt er ekki hægt að segja að
sænska pönkiö sé endurspeglun
á kreppunni ’74—’75, fyrst og
fremst vegna þess að hennar
varð litt vart i Sviþjóð. Þaö væri
hægt að benda á erfiðleika
sænska auðvaldskerfisins er
skerptust 1979 og leiddu af sér
árásir á kjör verkafólks á þessu
ári. En sænska verkaiýðsstéttin
lifir samt við betri kjör en
breskur verkalýður og hefur á
40ára stjórnartima sósialdemó-
krata orðið æ móttækilegri fyrir
borgaralegri hugmyndafræði.
Það væri vafasamt aö fullyrða
að unglingar er alast upp i
verkalvðsstéttarfjölskyldu
hefðu skyndilega tekið upp á þvi
að verða stéttarlega meðvitaðri
en foreldrarnir, þeyst út á götur
og torg tritilóðir yfir árásum
borgarastéttarinnar á lifs-
kjörin. (Hér er fyrst og fremst
átt við ungt fólk, sem enn
gengur i skóla).
Það skai strax tekið fram, að
undirritaður er þeirrar skoðun-
ar að vitund mannanna mótist
af félagslegum aðstæðum
þeirra og stéttarstööu. Hins
vegar er ekki rétt að setja
jafnaðarmerki milli kreppunn-
ar og uppkomu menningarfyrir-
bæris eins og pönksins, vegna
þess að skyndileg breyting á að-
stæðum verkalýðsfjölskyldna til
hins verra er um of einhliða
skýring.
Pönkið á Skáni ber öll merki
þess að vera róttækur unglinga-
kúltur. „Róttækur” að svo
miklu leyti sem unglingar á
aldrinum 16—18 ára hafa öölast
skilning á þvi samfélagi sem
þeir lifa i og gert sér grein fyrir
þvi hvernig það starfar hvaöa
öfl eru hreyfiásar söguþróunar-
innar o.s.frv. Róttæknin birtist i
þvi að pönkararnir hafna lifs-
háttum „hins venjulega borg-
ara” (Svenssons) án þess að
hafa fastar hugmyndir um aðra
lifshætti. Þeir eru yfirleitt á
móti yfirvaldi (auktoriteti).
Þeir hafa frumstæða hugmynd
um að klær auðmagnsins
þrengja sér inn alls staðar og
reyna að kaupa upp, og þeir eru
á varðbergi gagnvart þessari
þróun. Anti-kommersialismi,
altzo. Pönkarar eru á móti kyn-
þáttamisrétti, kvennakúgun og
eru sér meðvitaðir um aðstæður
þeirra unglinga sem hætta i
skóla eftir skyldunámið og eiga
erfitt með að fá góða vinnu.
Pönkið er unglingakúltúr
vegna þess að flestir pönkarar
eru unglingar og hafa leitað til
pönksins (að eigin sögn) „til
þess að vera maöur sjálfur”,
„hverfa ekki i gráan fjöldann”,
„gera það sem maður vill,
klæða sig eins og manni sýnist
sjálfum”. Unglingar finna i
pönkinu það „identitetsobjekt”
sem þeir eru i leit að þegar þeir
eru farnir að fjarlægjast l'or-
eldra sina, eru að verða sjálf-
stæðir einstakingar með sterka
og heilsteypta sjálfsmynd. Á
þessu skeiði leitast þeir oftast
við að vera andstæður foreldra
sinna i flestu, hvort heldur er i
klæðaburði, framkomu eða
skoðunum.
Unglingakúltúrar af þessu tagi
eru afar athyglisverö fyrirbæri,
en erfiðir i athugun sökum þess
að þeir gera „helsti stuttan
stans” eins og þar segir. Það
væri t.d. gaman að bera saman
disco-stilinn og pönkið og
spyrja: Hverjir velja hvað og
hvers vegna? Slik athugun yrði
að taka til greina þá staðreynd,
að öll auðæfi samfélags vors
„birtast sem gifuriegt safn
vara” — og að allt gengur kaup-
um og sölum. Það er hægt að
ganga inn i íataverslun og
kaupa sér sjálfsmynd. Þetta
þekkja öll „disco-frik” — einn-
fremur þeir pönkarar sem
misstu af vagninum og komu
inn i stilinn þegar búið var aö
kaupa hann upp og gera hann að
féþúfu auðmagnseigenda.
Svo kann að virðast sem tónn
minn i garð pönksins sé fremur
föðurlegur, niðrandi eða aö ég sé
að gera litið úr þvi. Að ég hljómi
eins og gamalmenni sem segi að
þetta sé ungt og leiki sér. Mis-
skiljið ekki, gott fólk! Það er i
sjálfu sér jákvætt þegar ungl-
ingar skapa tónlistar- og klæða-
stil sjálfir og hafna forsjá þeirra
er smekkinn hafa, sem sitja
inni i upptökustúdióum og malla
saman þá tónlist sem stóru
hljómplötufyrirtækin gefa siðan
út, eða á teiknistofum og hanna
fatnaðinn sem fólk skal klæðast.
Það er jákvætt að pönkiö skuli
tjá reiði þess fólks, sem gerir
uppreisn gegn samfélagi er
traðkar á þörf þess til að þroska
sjálft sig og „verða einhver”
samfélagi, sem gerir þess
meira af þvi að ala á fölskum
þörfum með þvi og gera sér
þessar þarfir að féþúfu.
Lundi, 7. desember 1980
Ólafur Grétar Kristjánsson.

Ævinlega blessuð,
ég vona að séuð ekki
stressuð,
þótt Sandkassinn hafi
ekki verið á sínum stað
undanf arnar tvær helgar.
En þið sleppið ekki þrjár
helgar i röð, ónei, ónei...
Nú nálgast jólin óð-
fluga, það fer ekki fram
hjá okkur sem heyrum
útvarp, sjáum sjónvarp
og lesum dagblöðin. Allir
vilja græða á jólunum,
svo auglýsingaflóðið ætl-
ar öllum að drekkja. Til
að halda sönsum reynir
maður að líta á björtu
hliðarnar á þessum aug-
lýsingum, enda sumar
þeirra bráðskemmtileg-
ar.
Hugsið ykkur bókina,
sem er svo stórkostleg, að
það neistar af henni. Ég
hafði hugsað mér að
kaupa þessa bók, en nú
þori ég það ekki f yrir mitt
litla líf. Ég vil nefnilega
ekki eiga það á hættu, að
kofinn brenni ofan af
mér yfir jólin og þar að
auki skulda ég enn ið-
gjaldið af brunatrygging-
unni.
Svo er það önnur bók,
sem sagt er að ekki sé
hægt að loka, þegar einu
sinni er búið að opna
hana. Það hlýtur að vera
heldur óskemmtileg bók
það, hugsið ykkur hvað
hún fer illa i hillu.
Svo var það Braga-
kaff ið, sem allt í einu var
komið í jólaumbúðir. Fin-
ar og f allegar jólaumbúð-
ir — jólaumbúðir, — og
nýjar að auki. Það var
búið að leggja svo mikla
áherslu á umbúðirnar í
öllum auglýsingunum, að
þetta var farið að hafa á-
hrif á mig. Einn daginn,
þgar ég var að taka upp
nýjan kaffipakka, þá
henti ég kaffinu, en tróð
umbúðunum í kaffikönn-
una og hellti svo upp á.
Það varð vont kaffi.
Það er oft erfitt að
fljúga til ísafjarðar. Eitt
sinn sem oftar var Flug-
leiðavél að sveima þar
Gisli Sigur-
geirsson,
blaðamaður
Visis á Akur-
eyri, skrifar
yfir, en gat ekki lent
vegna snjókomu. Jakob
Hjálmarsson, sóknar-
prestur þeirra ísfirðinga,
vék sér þá að afgreiðslu-
mönnunum og spurði,
hvort hann gæti nokkuð
hjálpað, þvi mikið annriki
var á afgreiðslunni. —
Néi, nei, sögðu þeir, og
glottu við. Rétt í því
glaðnaði ögn til og vélin
skellti sér niður á völlinn.
Þegar vélin var að renna
upp að flugstöðinni sagði
Jakob grafalvarlegur við
afgreiðslumennina: —
Þið látið mig bara vita ef
ég get hjálpað eitthvað
meira!!
Ég sagði ykkur í
sumar f rá manninum, sm
féll ofan af háhýsinu.
Þegar hann fór fram hjá
níundu hæðinni heyrðist
hann tauta: — Níu eftir,
enn gengur allt vel. Taldi
ég þetta mikinn bjartsýn-
ismann og ekki að á-
stæðulausu. Hann lifði
nefnilega af fallið þótt ó-
trúlegtsé, Hann lést ekki
fyrr en hann kom niður.
Og svo var það aug-
lýsing sem ég heyrði í út-
varpinu áðan: ,,Halldórá
Skólavörðustíg spyr:
Ertu með úr?" Bjartsýnn
maður hann Halldór. Það
væri fróðlegt að vita
hvort hann hefur fengið
einhverjar undirtektir.
Fyrirsagnir á
íþróttasíðum dagblað-
anna eru of t á tíðum held-
ur stórslysalegar, sam-
anber eftirfarandi fyrir-
sagnir í íþróttablaðauka
Vísis í fyrri viku:
„Ragnar meiddist á
hné... Einar meiddist
illa.. Gísli meiddur....
Ármanns-strákarnir
rassskelltir.... Framarar
fórnarlömb Víkinga....
Þrír markverðir á sölu-
lista". Daginn eftir mátti
svo lesa, að Karl Þórðar-
son væri á leiðinni „undir
hnífinn", og er hann ekki
fyrsti íþróttamaðurinn
sem fer þá leiðina, Já,
góð íþrótt er gulli betri og
gefur svo hraustlegt og
gott útlit.
Þetta var aldrei
burðugt né bætandi,
enda byggt á sandi,
sagði skáldið. Vegna
fjölda áskorana læt ég
öðrum sandinn eftir með
nýju ári. Óska öllum
gleðilegra jóla, árs og
f riðar.
Bless.