Vísir - 30.12.1980, Blaðsíða 6

VÍSIR
1 0 I '2 3 L 5l<m
Yfirlitskort um þaö, hvernig virkjun Blöndu er fyrirhuguö.
Þann 15. desembers.l. birtist i
VIsi heilsiftugreinin, Meistarar
reiknistokkanna, eftir IndriBa
G. Þorsteinsson. I henni er rætt
um fyrirhugaöa Blönduvirkjun.
Fer Indriöi þar á kostum hins
mikla sagnameistara fslensks
máls, en þvi miöur viröast þær
upplýsingar sumar hverjar sem
hann hefur fengiö ekki hafa ver-
iö marktækar og þvl ekki sú
undirstaöa, sem jafnvel rituö
grein heföi þurft aö byggjast á.
Þótt ég hafi hvorki valiö mér
leiö reiknistokkameistara né
sagnameistara i Hfinu heldur
leiö bóndans i sambýli viö land
mitt vil ég leyfa mér aö fjalla
um Blönduvirkjun frá þeim
sjónarhóli.
Eftir lestur greinar Indriba
setur mann hljóöan og í hug-
skotiö læöist mynd af vondu
mönnunum meö reiknistokkana
sem eru „heldur fingurstiröir”
og vantar einhverja „stöö i
heilabúi”. Þeir taka á sig mynd
galdrakarlanna i ævintýrunum
og ætla aö galdra heilar sveitir f
eyöi meö stokknum slnum. Þeir
vilja setjast aö I óbyggöum og
leggjast á sauöfé bænda. Já
ennþá gerastsögurá landi voru.
Hér á eftir mun nokkuö fjallaö
um vissa þætti virkjunarmáls-
ins áöur en vikiö veröur frekar
aö grein Indriöa.
Þrír virkjunarkostir
Flestir gera sér greinfyrir þvl
aö raforka er I dag undirstaöa
bæöi i heimilishaldi og ibnaöi
okkar tslendinga. An rafmagns
væri erfitt aöhugsa sér þægilegt
mannlff á Islandi. Notkun raf-
orku fer sífellt vaxandi og þess
vegna þarf stööugt aö reisa nýj-
ar virkjanir. t ljósi þessara
staöreynda þarf á næsta ári ab
taka ákvöröun um næstu stór-
virkjun. Forustumenn raforku-
mála nefna þrjá kostii'þvl sam-
bandi. Þeir eru: Virkjun i
Blöndu, Fljótsdal austur eöa viö
Sultartanga. ABrir staöir fyrir
stórvirkjanir hafa ekki verið
rannsakaöir nægilega til þess aö
þeir geti komiö til greina aö
sinni og minni virkjanir leysa
ekki þörfina.
Blöndufundur í Húna-
veri
A fundi í Húnaveri 7. desem-
ber s.l. var fyrirhuguö Blöndu-
virkjun kynnt heimamönnum.
Þaö ber aö þakka að tekinn er
upp sá háttur aö kynna þeim er
hagsmuna eiga aö gæta sllkar
virkjanahugmyndir og leita eft-
ir áliti þeirra.
Þessi fundur var mjög
fjölsdttur —yfir 400 manns — og
sýndi svo aö ekki varö um villst
gifurlegan áhuga á málinu.
Undirtektir fundarmanna viö þá
er mæltu meö virkjun og lögöu
áherslu á aö viöunandi samn-
ingar yröu geröir viö heima-
menn áöur en ráöist yrði f virk j-
unarframkvæmdir voru áber-
andi langtum betri en viö þá
sem mæltu móti virkjun og voru
þeir flestir austan Blöndu og úr
Skagafirði.
Hagstæðasti virkjunar-
kosturinn
Taliöer aö rannsóknir á virkj-
unarsvæöi Blöndu hefjist fyrst
með vatnamælingum árið 1949.
Aárunum 1977—79 framkvæmir
Orkustofnun viötækar og um-
fangsmiklar rannsóknir og hef-
ur á grundvelli þeirra sett fram
tillögur um þann virkjunarkost
sem nú er til umræöu. Margt
mælir meö virkjun Blöndu:
1. Hún er hagkvæmasti virkjun-
arkosturinn — hver orkuein-
ing veröur ódýrust.
2. Blanda er utan jaröelda- og
jaröskjálftasvæöa landsins
sem veitir ómetanlegt öryggi
miöaö viö þaö hvar öll stærri
raforkuverin eru i dag.
3. Raforkuframleiðsla Blöndu-
virkjunar veröur mjög örugg
vegna stæröar miölunarlóns.
4. Virkjunin liggur sérstaklega
vel viö dreifikerfi raforkunn-
ar og stóreykur öryggi þess.
5. Viötækarrannsónirsem staö-
iö hafa lengi á virkjanasvæöi
Blöndu skapa traustari grunn
fyrir virkjun.
Fleira mætti telja en þetta eru
þaö veigamiklar forsendur aö
þær ber að hugleiöa.
Það er hægt að græða
upp land
Sá mikli annmarki er á fyrir-
hugaöri Blönduvirkjun aö
mynda stórt uppistöðulón á
Auökúluheiöi og á Eyvindar-
staöaheiöi, sem setur gróiö land
i kaf. Þetta miölunarlón
Blönduvirkjunar veröur aö 3/4
hlutum á Auökúluheiöi og fara
tæp 9% af grónu landi heibar-
innar undir vatn. Allir sem búa I
sambýli viö landiö eiga erfitt
meö aö sætta sig viö aö gróiö
heiöarland skuli sett undir vatn
og sumir geta vart til þess
hugsaö. Aftur á móti er lóniö
foröabúr virkjunarinnar, sem
gerir raforkuframleiöslu henn-
ar örugga allt áriö og tryggir
hagkvæmni hennar, sem
rennslisvirkjun gæti ekki gert.
Þrír hreppar eiga Auðkúlu-
heiöi og nýta hana til upprekst-
urs sauöfjár og hrossa. Skipting
milli þeirra er þannig aö Svina-
vatnshreppur á 50%, Torfa-
lsdcjarhreppur 40% og Blöndu-
ósshreppur 10%.
Ætla mætti aö aöalandstaöan
gegn virkjun væri úr þessum
hreppum, en svo er ekki.
Forf-áöamenn þeirra hafa litið
raunsætt á máliö og eru til
viöræöu um samninga.
Nokkur undanfarin ár hafa
fariö fram viötækar gróöur- og
beitarrannsónir á Auðkúluheiöi
á vegum Rannsóknarstofnunar
landbilnaöarins. Niðurstööur
þessara rannsókna liggja nú
fyriraö mestu leyti og þær syna
glöggt að hægt er meö áburöi og
fræi að græöa upp lltt gróiö land
og stórauka gróöur á hálfgrónu
landi meö áburöargjöf. Þannig
má fá gott sumarbeitiland fyrir
sauöfé. A þann hátt má koma i
veg fyrir fækkun sauöfjár, sem
Indriöii viröist hafa áhyggjur af
i grein sinni.
Ég er honum þakklátur fyrir
þann skilning sem hann sýnir
sauöfjáreign bænda. Einnig tek
ég undir meö honum aö Blöndu-
virkjun á ekki aö kosta blóm-
legarbyggöir stór útlát”. Virkj-
neðanmals
Stefán Á. Jónsson á
Kagaðarhóli fjallar í
þessari grein um fyrir-
hugaða virkjun Blöndu og
skrifar í tilefni af grein
Indriða G. Þorsteinsson-
ar á dögunum í Visi. Hann
segir meðal annars:
</ Eins og orkuþörf Islend-
inga er háttað næstu ár er
Villinganesvirkjun hrein
óskhyggja. Jafnvel þótt
það tækist að koma í veg
fyrir Blönduvirkjun yrði
Villinganesvirkjun ekki
fyrir valinu".
unaraöilínn á að bæta lands-
spjöll meö uppgræöslu lands og
fleiri þáttum, sem leiði til þess
aö treysta byggðina og bæta.
Til umhugsunar má benda á
aö viöa meöfram Blöndu Ut all-
an Langadal eru lítt grónar eyr-
ar, þvi aö Blanda ryöst yfir
þetta land í vorleysingum og
eirir hvergi. Eftir virkjun yröi
jafnara rennsli i ánni og mætti
þá verja þetta land, sem mundi
gróauppog gefa góöa uppskeru,
jafnvel meö áburöarskammti
veröa að iögrænu túni. .
Tæp97% af grónu landi
á Eyvindarstaðaheiði
verða óskert
Aöeins 1/4 hluti miölunarlóns-
ins lendir á Eyvindarstaðaheiöi
og 3.1% af grónu landi heiö-
arinnar munu fara undir vatn.
Eyvindarstaðaheiöi er I eign
þriggja hreppa. Þeir eru: Lýt-
ingsstaðahreppur i Skagafjarö-
arsýslu sem á 8/17 hluta heiðar-
innar, Bólstaöahliðarhreppur i
A-Hún. 5/17 hluta og Seilu-
hreppur I Skagafjaröarsýslu
4/17 hluta.
Samkvæmt niöurstööum beit-
arrannsókna á Eyvindarstaöa-
heiöi eru þessi 3.1% af grónu
landi sem mundu fara undir
vatn nægilegtbeitiland fyrir 551
ærgildi (ærgildi er ær meö 1.4
lambi) í tvo og hálfan mánuö,
sem er venjulegur beititimi á
heiöinni. Jafnvel þó aö þetta
væri eitthvaö vanmetiö og
þarna væri beit fyrir töluvert
fleira fé, þá er þaö fjarstæöa
þegar Indriöi segir I grein sinni:
„Meö grófum hætti mætti raun-
ar segja aö meö þvi aö taka
sumarbeitina af þessum hrepp-
um sé veriö aö loka fyrir búskap
á svæöinu aö stórum hluta.”
Staðreyndin er aö samkvæmt
gróöurrannsóknum standa tæp
97% af grónu landi Eyvindar-
staöaheiöar óhögguö. Allir
hljóta aö skilja hversu þessi orö
Indriöa eru á marklausum
upplýsingum byggö.
Ný kenning
1 grein sinni segir Indriöi
sagnameistari: „Svo vill til, aö
þótt viö I daglegu tali tölum um
óbyggöir, þá er eiginlega allt
land á Islandi undir búnytjum
nema jöklamir og verstu hraun-
in item Sprengisandur. ÞAÐ
GERIR StJ GRÓNA VENJA AÐ
MIDA SAUÐFJAREIGN VIÐ
SUMARBEITILÖND A FJÖLL-
UM. Eigi að breyta þessu á
breytingin aö ná til alls sauö-
fjárbúskapar i staö þess aö taka
Virkjun Blðndu eykur ðryggl
Þriöjudagur 30. desember 1980
fjóra eöa fimm hreppa landsins
undan og segja viö fólkiö þar.
NtJ GETIÐ ÞIÐ HÆTT.”
I æsku var mér kennt aö setja
búsmala á eftir heyfeng en ekki
sumarbeitilöndum á fjöllum.
Frá aldaöðli hafa bændur aflaö
heyja á sumrin og sá heyfengur
og húsakostur yfir búpening
takmarkaö búfjáreign þeirra.
Hvar á landinu finnst sú gróna
venja að miöa sauöfjáreign viö
sumarbeitilönd á fjöllum? Er
þetta ekki alveg ný kenning?
Villinganesvirkjunar-
hreppur
Eins og fram hefur komiö á
Akrahreppur engan hlut i
Eyvindarstaöaheiöi en eitt
byggt býli I hreppnum á
upprekstrarrétt á heiöina ásamt
einu eyöibýli. Undirskriftir Ibúa
Akrahrepps sem „ibúar sveit-
arfélaga sem upprekstur eiga á
Eyvindarstaöa- og Auökúlu-
heiöar” eins og stendur I for-
mála undirskriftalistans eru þvi
langt sóttar þar sem sveitar-
félagiö sem slíkt á engan upp-
rekstur.aöeins þessi fyrrnefndu
býli. t skjóli þessa byggöa býlis
skrifar 121 íbúi i Akrahreppi
undirmótmæli viö Blönduvirkj-
un. En sagan er ekki öll sögö.
Jafnframt óska þessir ibúar eft-
ir virkjun viö Villinganes en sá
virkjunarstaöur yröi I Akra-
hreppi. Þaö skilja allir aö virkj-
un Héraösvatna viö Villinganes
yröi til mikilla hagsbóta fyrir
Akrahrepp og I ljósi þess er af-
staða Ibúanna skiljanleg meöan
þeir trúa þvi aö sú virkjun geti
komiö til mála.
Eins og raforkuþörf Islend-
inga er háttaö næstu ár er
Villin^iesvirkjun hrein ósk-
hyggja. Jafnvel þótt þaö tækist
aö koma í veg fyrir Blöndu-
virkjun yröi Villinganesvirkjun
fyrir valinu. Hún er bæöi of ó-
hagkvæm og alltof lítil rennslis-
virkjun fyrir samtengt raforku-
kerfi landsins. Auk þess bendir
margt til þess aö hún þarfnist
viðbótarrannsóknar og endur-
mats vegna heildarrannsóknar
á virkjunarkostum i Héraðs-
vötnum.
Skylt er að hafa það er
sannara reynist.
Éggetveriö Indriöa sammála
um aö ekki megi meta allt eftir
reiknistokk, en þó veröur ekki
komist hjá aö nota hann ef
virkja á i'slensku fallvötnin, sem
viö Indriði erum báöir sammála
um að eigi aö gera.
Rétt fyrir lok greinar sinnar
segir Indriöi: „Norölendingar
setja eölilega metnaö sinn i aö
fá stórvirkjun á svæöinu og
Blanda er góöur kostur væri
ekki um beitilöndin aö tefla.”
Uppiysingar Indriöa um
„beitilöndin” hafa veriö svo
furöulegar aö hann dregur þá
ályktun I grein sinni aö virkjun
hafi nánast 1 för meö sér „aö
loka fyrir búskap á svæöinu aö
stórum hluta” og á öörum staö
segir Indriöi „hér er verið aö
tala um gjörbreytta búnaöar-
hætti á stórum landssvæöum
sem fylgja i kjölfar virkjunar-
innar”.
Samkvæmt bestu heimildum
ogniöurstööum gróöur- og beiti-
rannsókna er fyrir liggja fer,
91% af grónu landi á Auökúlu-
heiöi ekki undir vatn heldur
veröur áfram til fullra nytja
sem beitiland þótt virkjaö veröi.
A sama hátt veröa tæp 97% af
grónu landi Eyvindarstaöaheið-
ar áfram til beitar fyrir sauöfé.
Jafnframt hafa rannsóknir
sannaö aöhægter aögræöa upp
heiöalönd til sumarbeitar. Þess
vegna er hægt aö tryggja fram-
tiö þessara sveita meö samn-
ingum viö virkjunaraöila ef vilji
er fyrir hendi. Og jafnframt
skapa enn bjartari framtið en
nú er á samdráttarárum
búskapar og kvótakerfis. Sé
þetta gert veröur Blönduvirkjun
góöur kostur, sá besti og hag-
kvæmasti ekki aðeins fyrir
Norölendinga heldur landsmenn
alla, þegar allir þættir eru skoö-
aðir í réttu samhengi.
Þessi grein er oröin lengri en
ætlaö var i upphafi og er þó
margt ósagt enn. Að lokum læt
ég I ljós þá von aö eftir fimm ár
logi jólaljósin frá Blöndu i
Húnaþingi, Skagafiröi og viöar
um land.