Morgunblaðið - 02.12.2003, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. DESEMBER 2003 B 3
BÆKUR
SÍÐASTLIÐIN ár hafa játn-
ingabækur dulbúnar sem ævisögur
orðið æ fyrirferðarmeiri. Út kem-
ur fjöldinn allur af
bókum sem eru ekki
annað í raun en risa-
stór tímaritsviðtöl og
svo er einnig um ævi-
sögu söngkonunnar
Ruthar Reginalds
sem varð fræg aðeins
átta ára gömul. Bóka-
forlög skýra þess
háttar útgáfu sem
svar við kalli lesenda
en svo virðist sem eðl-
islæg forvitni um
náungann í litlu sam-
félagi sé vænlegasta
gróðaleiðin að mati
sumra útgefenda. Því
miður skortir of oft
meginhugmynd að baki útgáfu
játningabókanna. Til þess að hafa
eitthvert raunverulegt gildi þurfa
þær annaðhvort að vera skrifaðar í
vönduðum og bókmenntalegum stíl
og formi og/eða að rauði þráðurinn
sé að sýna fram á eða kenna eitt-
hvað um mannlega hegðun og
samskipti.
Bækur þessar byrja oft vel en
vilja renna út í sandinn í lokin með
upptalningu á staðreyndum þar
sem yfirsýn skortir til þess að
vinsa úr það sem máli skiptir. Það
er einnig alltaf einkennilegt þegar
mjög ungar manneskjur finna sig
knúnar til að segja sögu sína alla,
áður en ævin en hálfnuð. Að vissu
leyti er skiljanlegt að fólk eins og
Ruth, sem hefur stundum verið
milli tannanna á samborgurum
sínum vegna frægðar sinnar, vilji
rétta hlut sinn og sýna hvernig líf-
ið hefur breyst til hins betra að
eigin áliti. Það er samt svo að
raunverulega yfirsýn
er ekki hægt að fá
fyrr en eftir miðjan
aldur og aldrei fyrr
en langt er liðið frá
þeim atburðum sem
greint er frá.
Bókin byrjar ágæt-
lega, með skáldlegum
tilþrifum og upplýs-
ingum í þriðju per-
sónu um foreldra
Ruthar og upphaf en
svo tekur hún sjálf við
og segir að mestu frá
í fyrstu persónu. Frá-
sögnin er ágætlega
skrifuð og grípandi
þar sem mikið er að
gerast. Ruth segir frá erfiðri æsku
sinni og hroðalegum unglingsárum
þar sem hún staldrar við hápunkt-
ana þangað til hún er komin nokk-
uð yfir tvítugt. Þá er farið hraðar
yfir sögu. Hraðast er farið þar
sem greint er frá störfum hennar í
tónlistinni eftir að hún byrjaði aft-
ur að syngja en sá kafli er meira
og minna upptalning.
Það er svo einkennilega stirt
uppbrot á formi og stíl sögunnar
þegar Þórunn söguritari verður
skyndilega persóna í bókinni í ný-
legri ferð þeirra Ruthar til Eng-
lands að hitta ömmuna sem þar
býr. Jafnstirt er það uppbrot að
láta ömmuna grísku segja sögu
sína í fyrstu persónu. Frásagn-
arhátturinn fær með þessu móti
óþægilega slagsíðu og ómögulegt
að skilja af hverju saga ömmunnar
er merkilegri en saga annarra að-
standenda Ruthar.
Það sem upp úr stendur við lok
lestrar er gríðarlegt einelti og of-
beldi í skóla og vanræksla foreldr-
anna sem barnið Ruth varð fyrir
og engin leið önnur en að skilja
hana sem svo að frægðinni hafi
verið um að kenna. Einnig hafi eitt
leitt af öðru svo að hún varð mjög
veikur alkóhólisti og eigi ennþá í
þeirri baráttu. Vissulega er nokk-
uð sagt frá söngnum og þeirri
gleði sem honum fylgdi en það fell-
ur allt í skuggann fyrir erfiðleik-
unum. Þó reyna þær Þórunn
greinilega að forðast að sýna Ruth
sem píslarvott. Saga bernsku
hennar er svo skelfileg að spurn-
ingar vakna sífellt hjá lesanda um
ábyrgð foreldranna. Það er síðan
þegar Ruth er orðin fullorðin og
ábyrg sem hún krefur þau um svör
en allar lýsingar þar að lútandi eru
óþægilega persónulegar og ná-
kvæmar.
Það hlýtur að vera verr af stað
farið en heima setið þegar per-
sónulegar ásakanir á hendur að-
standendum eru birtar alþjóð. Þó
að hægt sé að skilja þörfina til að
rétta hlut sinn er ekki hægt annað
en að óska þess að Ruth og For-
lagið hefðu beðið með það í nokkra
áratugi að gefa þessa bók út.
Harmleikur játninganna
ÆVISAGA
Ruth Reginalds
ÞÓRUNN HREFNA SIGURJÓNSDÓTTIR
253 bls. Forlagið, Reykjavík, 2003.
Hrund Ólafsdóttir
Ruth Reginalds
BÓKIN sú, sem hér er til um-
fjöllunar, er um margt nokkuð sér-
stök. Henni er ætlað að varpa ljósi
á æviár dr. Helga Pjeturss jarð-
fræðings, og fjallar hún um æsku-
ár hans í Reykjavík, námsár í
Kaupmannahöfn og jarðfræðirann-
sóknir á Íslandi. Í annan stað eru
birtar sex ritgerðir í síðari hluta
bókar, fjórar eftir Helga sjálfan,
ein eftir Þorvald Thoroddsen og
önnur eftir Jakob Líndal.
Í stað þess að skrifa samfelldan
texta hefur sú leið verið valin að
birta glefsur úr fjöldamörgum
bréfum, bæði frá Helga og ekki
síður til hans, sem margir þekktir
vísindamenn skrifa. Inn á milli
bréfakafla er skotið stuttum skýr-
ingum til þess að tengja efnið sam-
an. Þó að þessi frásagnarmáti sé
nokkuð sundurslitinn er því ekki
að neita, að mjög margt forvitni-
legt kemur fram. Meðal annars
fæst glögg mynd af lífi Hafnar-
stúdenta á ofanverðri nítjándu öld,
sem átu úldna kæfu að heiman til
þess að spara fæðispeninga. Þegar
þeir gátu ekki látið sjá sig lengur í
gauðrifnum jakka, var hann send-
ur heim, því að kannski var hann
brúkanlegur á vinnumanninn. En
»fýsnin til fróðleiks og skrifta« var
rík í mörgum, sem náðu settu
marki, en margir hæfileikamenn
heltust úr lestinni, því að aðbún-
aður allur var hinn fátæklegasti og
vanheilsa hrjáði marga.
Það er engum vafa undirorpið,
að Helgi Pjeturss hefur búið yfir
óvenjulegu atgervi bæði til líkama
og sálar. Leiftrandi gáfur komu
snemma fram, og var hann jafn-
vígur á allar námsgreinar. En eitt-
hvað gerðist innra með honum
snemma á lífsleiðinni, sem raskaði
ró hans. Þeir, sem þekktu hann,
tiltóku oft ákveðið atvik úr Græn-
landsleiðangrinum, sem hann tók
þátt í og töldu það undirrótina. Á
ekkert slíkt er þó minnzt í bókinni.
Fleira kom þó til. Fjandskapur og
flokkadrættir voru meðal fræði-
manna á þessum árum ekkert síð-
ur en nú á dögum og ýmsar klíkur
starfandi. Helgi fór ekki varhluta
af þessum ýfingum og fékk að
gjalda fyrir það. Löngum hefur
verið vitnað til missættis á milli
Helga og Þorvaldar Thoroddsens.
Angi þeirrar deilu er í bókinni, því
að birt er gagnrýni Þorvaldar á
ályktanir Helga á sviði jarðfræð-
innar og síðan svar Helga. Báðir
þessir menn voru vel ritfærir og
vakti deilan athygli langt út fyrir
raðir fræðimanna.
Dr. Helgi Pjeturss hefur haft
óvenju næmt auga fyrir jarðfræði-
legum fyrirbrigðum ásamt miklu
innsæi og þar skákaði hann Þor-
valdi. Uppgötvanir Helga á sviði
jarðfræðinnar, sem í stytztu máli
voru þær, að ísöldin var ekki ein
og óskipt, heldur hefðu mörg jök-
ulskeið gengið yfir landið og hlýn-
að á milli, skipa honum á bekk
meðal fremstu jarðfræðinga í
Norðurálfu. Framlag hans mun
seint fyrnast og því er þakkarvert
að gefa út ritverk hans í vönduðu
formi og halda minningu hans á
lofti. Allir, sem jarðfræði unna,
þurfa að eignast þessa bók og
kynnast manninum á bak við eina
merkustu uppgötvun í jarðsögu
landsins.
Saga af jarðfræðingi
NÁTTÚRUFRÆÐI
Dr. Helgi Pjeturss og jarðfræði
Íslands – baráttusaga íslensks
jarðfræðings í upphafi 20. aldar
ELSA VILMUNDARDÓTTIR, SAMÚEL D.
JÓNSSON OG ÞORSTEINN ÞOR-
STEINSSON
247 bls. Útgefandi er Pjaxi. Reykjavík
2003
Ágúst H. Bjarnason
LINDA Pétursdóttir er óviðjafn-
anleg íslensk gyðja sem varð nánast
þjóðareign þegar hún kom fram á
sjónarsviðið sem feg-
urðardrottning Íslands
vorið 1988. Síðar sama
ár heillaði hún heims-
byggðina með því að
hreppa titilinn Miss
World. Mikil umskipti
urðu í lífi Lindu í kjöl-
far Miss World og
henni var þeytt út og
suður á því herrans ári
1988 allt þar til hún
krýndi arftaka sinn í
Hong Kong 1989.
Það er mikið djamm-
að í þessari sögu,
óspart drukkið og dóp-
að á köflum, en allt
þetta sukk kæfir þó
ekki einlæga ósk Lindu um að
byggja sitt bú með kærastanum sín-
um, Les, sem hún kynnist í Japan.
En ekki auðnast henni það því allt
fer bókstaflega til andskotans, fíkni-
efni og brennivín setja allt á annan
endann, skuldir og heimilisofbeldi og
þar fram eftir götum. Það eru óneit-
anlega hrikalegar lýsingar á sambúð
þeirra hjónaleysa. Linda stofnar
Baðhúsið árið 1994 sem átti eftir að
blómstra og óþarfi er að rekja frek-
ar.
En það er alkóhólisminn sem
herjar stöðugt á Lindu og hlífir
henni hvergi. Mér fannst hún lýsa
þróun sjúkdómsins á nokkuð trú-
verðugan og ítarlegan hátt og það
heldur sögunni á floti. Sagt er líka
frá sjálfsvígstilraunum, geðlæknis-
meðferð, kærustum og fleiru, sem
hefur ágætis upplýsingagildi út af
fyrir sig.
Það sem dregur stórlega úr áhrif-
um þessarar sögu er hins vegar stíll-
inn á henni. Sagan er
öll sögð í fyrstu per-
sónu, sem ætti að færa
mann nær Lindu en því
er nú ekki að heilsa.
Hún verður furðulega
fjarlæg í gegnum flat-
an og ofurvandaðan rit-
málsstílinn söguna á
enda og ég leyfi mér að
kenna Reyni Trausta-
syni um þetta klúður.
Umstílun einkennir
alla bókina. Og það
verður seint sagt að
leiftrandi frásagnar-
gleði einkenni þessa
sögu. Enginn húmor,
engar virkilega áhuga-
verðar sögur í farteski Lindu eftir
allt sitt flakk um heiminn, engar
minnisstæðar persónur svo heitið
geti. Í heild furðulega óáhugaverð
saga um annars áhugaverða per-
sónu. Þetta er sjúkrasaga Lindu um
alkóhólisma, þunglyndi og liðagigt.
Nokkrir útúrdúrar um Baðhúsið,
fegurðarferil, ofbeldi, vini og vanda-
menn.
En það sem eftir situr er hin
sæmilegasta saga um fyllerí á fræg-
um Íslendingi.
Sjúkrasaga Lindu
ÆVISAGA
Linda ljós og skuggar
REYNIR TRAUSTASON
JPV-útgáfa. 277 bls. Reykjavík 2003.
Örlygur Steinn Sigurjónsson
Linda Pétursdóttir
Kvæði 03 nefnist
níunda ljóðabók
Kristjáns Karls-
sonar. Í frétt frá út-
gefanda segir
m.a.: Kristján
Karlsson er eitt
frjóasta og frum-
legasta ljóðskáld
okkar í seinni tíð.
Kvæði hans bera
með sér að þar fer menntaður heims-
maður með rætur í íslenskri menn-
ingu. Hann skírskotar m.a. til mynd-
listar, menningarsögu, setninga úr
skáldskap og samferðamanna sinna.
Kvæði Kristjáns eru bæði hefðbundin
og nútímaleg í senn. Þannig renna for-
tíð og nútíð saman og frumleg kvæði
ort fyrir framtíðina blasa við augum
lesandans.“
Kristján er bókmenntafræðingur og
hefur staðið að viðamikilli útgáfu bók-
mennta, m.a. stærsta yfirlitsverki ís-
lenskra ljóða og þýddra ljóða á ís-
lenska tungu.
Útgefandi er Hið íslenska bók-
menntafélag. Bókin er 49 bls., prent-
uð í Gutenberg. Verð: 1.990 kr.
Ljóð
Sverrir – Skulda-
skil er uppgjör
Sverris Her-
mannssonar, fyrr-
verandi ráðherra
og bankastjóra,
við sögulega at-
burði á liðnum ár-
um. Pálmi Jónas-
son, fréttamaður
á fréttastofu Útvarps, skráði. Sverrir
segir frá hatrömmum deilum og
flokkadráttum bak við tjöldin sem
leiddu til þess að Landsbankamálið
svokallaða fór af stað. Þá fjallar hann
um árin sem hann var þingmaður og
ráðherra Sjálfstæðisflokksins svo og
endurkomu sína í stjórnmálin og
sviptir hulunni af ýmsum stórmálum.
Sverrir talar tæpitungulaust um
menn og málefni – beinskeyttur og
opinskár.
Útgefandi er Almenna bókafélagið.
Bókin er 211 bls., auk myndarkar,
prentuð í Odda. Auglýsingastofan
Næst hannaði bókarkápu. Verð:
4.690 kr.
Frásögn