Morgunblaðið - 02.12.2003, Blaðsíða 4

4 B ÞRIÐJUDAGUR 2. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
Radíó Selfoss
nefnist fyrsta
skáldsaga Sölva
Björns Sigurðs-
sonar, áður hefur
hann sent frá sér
ljóðabækur og
ljóðaþýðingar.
Í Hagahverfinu
á Selfossi geisar
skandinavískt milliríkjastríð. Sigurður
Óli er nýfluttur á Selfoss með fjöl-
skyldu sinni frá Danmörku, en hinum
megin götunnar býr hinn hálfsænski
og sérkennilegi Einar Andrés. Sig-
urður Óli hættir sér yfir „blessað Eyr-
arsundið“, eins og pabbi hans, Svía-
hatarinn, kallar götuna og með þeim
Einari Andrési tekst náin vinátta.
Saman ganga þeir í gegnum gleði og
sorgir, kynnast ástinni og ekki síst
sínum eigin uppruna.
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 264 síður og prentuð hjá
Odda hf. Kápu gerði Sigrún Sigvalda-
dóttir. Verð: 4.490 kr.
Skáldsagan
Lífsþorsti og
leyndar ástir er
eftir Kristmund
Bjarnason. Hér er
fjallað um skáldið
Grím Thomsen
með áherslu á ár
Gríms í Kaup-
mannahöfn,
kvennamál hans
og vistina á Bessastöðum. Ástkonu
hans, Magdalenu Thoresen, er einnig
fylgt eftir en hún lagði lag sitt við
frægustu skáld Norðurlanda.
Útefandi er Bókaútgáfan Hólar.
Prentsmiðjan Oddi sá um prentun.
Bókin er 263 bls. Verð: 4.380 kr.
Ævisaga
Náðarkraftur nefn-
ist nýjasta skáld-
saga Guðmundar
Andra Thors-
sonar. Þetta er
fjölskyldusaga og
fjallar um soninn á
heimilinu sem þarf
að segja foreldrum
sínum frá því að
lag eftir hann hafi komist í und-
ankeppni Eurovision-keppninnar og
dóttirin þarf að gera upp hug sinn um
það hvort hún eigi að yfirgefa manns-
efnið sitt, ungan og efnilegan Evr-
ópusinna, fyrir sænskan blúsara.
Móðirin er prestur sem glímir við það
að skyggnigáfan úr bernsku tekur sig
upp, en faðirinn er fyrrverandi þing-
maður sósíalista sem nú ræktar garð-
inn sinn, skrifar sakamálasögur – og
málar. Álengdar standa tveir jaxlar,
einhleypur útvarpsþulur sem orðinn
er hluti af fjölskyldunni og afinn sem
er ættgöfugur kommúnisti.
Þau eru síðustu sósíalistarnir, hug-
sjónir þeirra eru almennt aðhláturs-
efni og yfir þeim hvílir skuggi brost-
inna drauma. Samt safnast þau
saman við píanóið á kvöldin…
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 237 síður og prentuð í
Odda hf. Kápu hannaði Ingibjörg Ey-
þórsdóttir. Verð: 4.690 kr.
Skáldsaga
TÝNDU augun eftir Sigrúnu Eld-
járn er lítil þykk bók. Útlit hennar er
skemmtilega gamaldags með myndum
endrum og eins í textanum. Hönnun
hennar er vel heppnuð, því hún er
lokkandi til lestrar og fer vel í hendi.
Sagan er ævintýri, sem systkinin
Stína og Jonni rata í, eftir að þau
ákveða að strjúka úr sveitinni. Móðir
þeirra er nýlátin og faðir þeirra syrgir
hana – og það er ástæðan fyrir vistinni
í sveitinni.
Valgerður bóndi er aftur á móti ekki
mjög barnelsk – og óljóst hversu heil
hún er eða heiðarleg. Börnin geta
a.m.k. ekki hugsað sér að gista þarna
lengur.
Stína er tólf ára og Jonni sex ára,
þau bæta hvort annað upp – en óvænt-
verður aðskilnaður gegn vilja þeirra. Á
för sinni hafa þau fylgt vísbendingum
blinds manns, farið um skóginn, gist
hjá blindri konu í hólma og róið þaðan
að strönd sem hraun hefur runnið út í.
Förin hefur gengið tiltölulega áfalla-
laust - en í hrauninu verður aðskiln-
aðurinn:
„Jonni, hvar ertu?“
Hún sprettur á fætur og fyllist ólýs-
anlegri skelfingu þegar hún sér Jonna í
fjarska hlaupandi á harðaspretti í
burtu frá henni. Hann er með grísinn
sinn í fanginu og það er einhver ófrýni-
legur lítill karl á hælunum á honum!
„JONNI! KOMDU
AFTUR!“ hrópar hún
eins hátt og hún lifandi
getur.“ (81).
Stína hleypur á eftir
þeim, en verður fyrir
óhappi. Hún missir fót-
anna … og hrapar ofan í
hraunsprungu.
Þannig tekur flóttinn
frá Valgerði frænku
þeirra í sveitinni óvænta
stefnu og ævintýrið
hefst með fullum mætti.
Söguhetjur bætast
við eins og dvergar og
prestur með blindan
neðanjarðarsöfnuð.
Systkinin sýna hugrekki til að gera
það sem gera þarf og hafa ríka réttlæt-
iskennd.
Sigrún Eldjárn segir þessa sögu
mjög vel og nær því að semja kaflana
þannig að löngun kviknar til að lesa
næsta kafla. Hún fléttar brotum úr ís-
lensku þjóðsögunum inn í textann og
er dverghög í dráttum. Lýsingar á
hringum Karlamagnúsar, galdrastöf-
um og ægishjálmi eru þaðan:
„Þetta tákn heitir ægishjálmur og er
það mótað í blý. Honum skal þrýsta á
enni sér svo hann tolli milli augna-
brúna.“ (103).
Einnig eru mörg minni úr þjóðtrú
eins og álög Þokudrottningarinnar
sýna ljóslega. Þau álög skapa söguna:
„Mér fannst ég sjá forkunnarfagra
konu koma þeysandi á kolsvörtum
hesti. Hún dró á eftir sér þykk og mikil
þokuský.“ (173). Þannig hefjast álögin.
Bókin ætti að geta vakið áhuga barna á
lestri þjóðsagna.
Lesendum má skipta í
tvo meginhópa. Þá sem
lesa allar bækur sem
þeir byrja á til enda, og
þá sem hætta lestri ef at-
hyglin brestur. Týndu
augun drífa lesandur
áfram óháð stétt og
stöðu. Í Týndu augunum
flyst sjónlína lesenda
áreynslulaust blaðsíð-
urnar á enda.
Texti Sigrúnar og
saga eru skýr og greini-
leg. Lesandahópurinn er
sennilega á aldrinum
fimm til átta ára. For-
eldrar munu hafa gaman af því að lesa
þessa bók upphátt.
Ævintýrið í bókinni er ekki flókið og
ættu ungir lesendur því að geta fylgt
því eftir, og skilið það. Ég er þó ekki
frá því að bæta hefði mátt í galdurinn í
sögunni, enda er sú kynslóð lesenda
sem nú elst upp orðin æði vön galdri og
töfrum í bókum og kvikmyndum.
Sennilega valda kvikmyndabrellurnar
því að kröfur rithöfunda hafa vaxið á
þessu sviði. Enginn vafi er þó að æv-
intýri Sigrúnar er svo sannarlega
skemmtilegt og heldur lesandanum við
efnið.
Nefna má í lokin að sögupersónan
Stína tjáir sig endrum og eins með
dagbókarskrifum. Það er vissulega
gamaldags, en heillandi iðja og verður
vonandi til þess að stöku lesandi taki
upp þann sið. Enda ágæt sjálfstjáning.
Þykk þokuský drottningar
BARNABÓK
Týndu augun
SIGRÚN ELDJÁRN
208 bls. Mál og menning 2003
Gunnar Hersveinn
Sigrún Eldjárn
Óboðinn gestur birtist óvænt í árlegri veislu
Kolfríðar fyrir framliðna ættingja og vini –
ófrýnileg skotta sem skelfir hana og barnabörn-
in þrjú, Úrsúlu og Messíönu, tíu og tólf ára upp-
rennandi nornir, og Valentínus stóra bróður
þeirra. Til að kveða óværuna niður þarf fjöl-
skyldan að fara alla leið norður á Galdrastrand-
ir á vit fortíðarinnar og sú ferð verður ekki tíð-
indalaus. Í gamla daga var kuklað í hverri vík á
Ströndum. Skyldi það vera þannig ennþá?
„Ég vona að ég skrifi bækur sem brúa kyn-
slóðabil,“ svarar höfundurinn Krístín Helga
spurningunni um hvers vegna hún kjósi að
skrifa fyrir börn og unglinga. „Ég skrifa bæk-
urnar mínar með það í huga að þær höfði líka til
þeirra sem lesa fyrir krakkana.“ Hugmynd
hennar um fjölskyldulestur byggist á því að for-
eldrar og börn sameinist um lestur ákveðinna
bóka.
„Að bækurnar mínar geti sameinað börnin og
foreldrana eða ömmur og afa og orðið þeim
uppspretta að samtali og samveru.“
Með eitthvað gott í hjartanu
Boðskapur er henni ekki sérstaklega að skapi
og kemur kannski á óvart því Kristín Helga
hefur ekki legið á skoðunum sínum um menn og
málefni í dagblaðapistlum sínum.
„Það er allt annar hlutur og allt aðrar stell-
ingar sem ég set mig í, en er kannski sitt hvor
endinn á sömu spýtunni. Þegar ég tók að mér
pistlaskrifin þá skilgreindi ég pistil fyrir sjálfri
mér sem vettvang skoðunar. Það hefur vantað í
opinbera umræðu að fólk þori að hafa skoðun.
Að fólk áreiti hvert annað með skoðunum sín-
um, segi hug sinn. Skoðanaleysi er mun hættu-
legra en skoðanaskipti.“ Boðskapur í sögum
Kristínar Helgu er aukaatriði að hennar sögn.
Hann er þó fólginn í afstöðu persóna hennar
til þess sem gerist í sögunum; hugmyndum
þeirra og þar með höfundar um réttlæti og jöfn-
uð; sanngirni manna á meðal og hvað er rétt og
rangt í mannlegum samskiptum. Grundvall-
aratriði.
„Þetta er sjálfsagt rétt þótt ég hugsi ekki
sögurnar á þessum nótum. Ég vil segja
skemmtilega og spennandi sögu sem heldur les-
andanum við efnið. En það er gott ef ég get
skilið litla manneskju eftir lesturinn með eitt-
hvað gott í hjartanu.
Ég er ánægð ef undirtónn sögunnar skilur
eftir góðar hugsanir og undirtónn er mik-
ilvægur í öllum sögum.“
Bókagaldur
Nýja bókin Strandanornir er afrakstur rann-
sóknarvinnu höfundar norður á Ströndum og
heimsóknum á galdrasafnið á Hólmavík.
„Þetta er eilítið öðruvísi bók en fyrri bækur
mínar. Þarna sæki ég beint í sögurnar og
sagnaarfinn og nýti mér ýmislegt af því sem vit-
að er um galdraöldina. Galdratrúin og kuklið
sem fólk fékkst við fyrr á öldum var auðvitað
sprottið úr þeim skelfilegu aðstæðum sem fólk
bjó við á þessum tíma. Það var að reyna að gera
sér lífið léttara með ýmsu móti.
Til er galdrastafur til að tryggja að menn
geri góð kaup, ástargaldur til að ná ástum ein-
hvers og vatnahlífir sem er galdrastafur til að
verja sig gegn vatnsföllum. Jeppakallar ættu að
skoða þennan galdrastaf.“
Getur verið að galdrar séu í tísku í barnabók-
menntum í dag? Harry Potter er þar augljós
fyrirmynd.
„Kannski eru galdrar í tísku. Kraftaverkið,
galdurinn, sem Harry Potter hefur gert er að
auka lestur barna alveg gríðarlega. Harðir nagl-
ar á unglingsaldri sem aldrei hafa viljað opna
bók, skella núna í sig tveimur asperín og lesa
sig svo í gegnum 750 blaðsíður af Harry Potter.
Það er ótrúlega skemmtilegt. En Harry Potter
er fantasía. Þetta er aftur á móti okkar saga,
rammíslensk með skírskotun til okkar fortíðar.
Þetta er raunveruleiki fyrri alda blandaður
skáldskap úr nútímanum. Ég nýti mér raun-
verulega atburði eins og Selárdalsmálin og önn-
ur mál. Galdrabrennum hér lauk þegar meintur
galdramaður var brenndur í Djúpinu af því að
hann grenjaði svo mikið að þeir nenntu ekki
með hann suður. Mínar persónur flækjast inn í
söguheim fortíðar og erfa galdramátt formæðra
og -feðra.“
Hið harða neyslusamfélag
Finna börn í dag til tengsla við myrka fortíð-
ina?
„Ég hef einmitt haft mikla ánægju af því að
segja krökkunum sem ég hef lesið fyrir und-
anfarið í grunnskólunum að þetta séu þeirra
sögur þótt þær séu gamlar. Þeim þykir það
merkilegt og spennandi. Þau hafa spurt mig
hvort ég trúi þessu. Ég svara því til að ég trúi
því á sama hátt og ég trúi á jólasveinana. Vegna
þess að það er skemmtilegra að trúa á þá en
ekki. Maður ræður alltaf sjálfur hverju maður
trúir. Þetta ýtir undir ímyndunaraflið sem ekki
veitir af því daglegi veruleikinn okkar er harður
og neyslusamfélagið mjög krefjandi. Það setur
börn í þær aðstæður að þau eiga helst ekki að
trúa neinu nema það sé keypt og innpakkað í
Kringlunni.“
Fremst í bókinni er kort af Ströndum og
Kristín Helga segir það undirstrika sögulegan
bakgrunn sögunnar. „Margir krakkar fara alveg
á mis við landið sitt í uppvextinum. Sumir
ferðast lítið innanlands og fara til sólarlanda í
fríum. Þeir hafa ekki tilfinningu fyrir eigin sögu
og því að landslagið geymir sögur. Þessi bók
gæti kannski ýtt undir slíka tilfinningu.“
Veruleiki fyrri alda
Morgunblaðið/Jim Smart
KRISTÍN HELGA GUNNARSDÓTTIR: „Gott ef ég
get skilið litla manneskju eftir lesturinn með eitt-
hvað gott í hjartanu.“
 Mál og menning hefur gefið út bókina Stranda-
nornir eftir Kristínu Helgu Gunnarsdóttur.
eftir Hávar Sigurjónsson
Dans á rósum er
eftir Ingibjörgu Sig-
fúsdóttir. Þetta er
saga konu sem
veiktist af MS-
sjúkdómi fyrir tæp-
um 40 árum. Hún
segir frá sam-
skiptum sínum við
lækna og íslenskt
heilbrigðiskerfi.
Einnig hvernig henni tókts að nýta sér
þá ógn sem af MS-sjúkdómi stafar sem
tækifæri í lífi sínu. En hún hefur í mörg
ár leitað að óhefðbundnum leiðum til
að halda sjúkdómnum í skefjum. Hún
hefur miðlað þekkingu sinni og reynslu
til annarra í gegnum tímaritið Heilsu-
hringinn þar sem hún hefur skrifað
greinar um körlækningar í aldarfjórð-
ung.
Höfundur gefur út. Bókin er 206 bls.,
prentuð í Litróf. Kápu og myndir teikn-
aði Harpa Karlsdóttir. Verð: 3.990 kr.
Endurminningar LÍTILL hvolpur lætur sigdreyma um að verða eitthvað ann-
að en hann er. Væri ekki gaman að
vera fugl og geta flogið eða vera
fiskur og geta synt um hafið? En
hann kemst fljótt að því að það eru
gallar við alla þessa drauma. Best
er kannski að vera bara það sem
maður er.
Myndirnar eru ákaflega fallegar.
Litli hvuttinn sýnir mikil svip-
brigði, hann er ákaflega spenntur
yfir því sem hann lætur sig
dreyma um en þegar gallarnir
koma í ljós er hann að sama skapi
hryggur og leiður.
Höfundurinn hefur gert hér fal-
lega sögu fyrir yngstu lesendurna
sem er þeim skiljanleg og gefur
líka tækifæri til umræðna við hina
fullorðnu. Textinn er ofurlítill og
stafirnir stórir en efnið og boð-
skapurinn skýr: Vertu bara
ánægður með það sem þú ert.
Bara ef
ég gæti
flogið…
Barnabók
Ég vildi að ég væri…
ANNA CYNTHIA LEPLAR
26 bls. Mál og menning 2003
Sigrún Klara Hannesdóttir