Morgunblaðið - 02.12.2003, Blaðsíða 7
»ALLT frá táningsárunum hefi ég
haft löngun til að skrifa,« segir Þórir
S. Gröndal í inngangi. Þeirri löngun
hefur hann getað fullnægt vel og
lengi því greinar þær, sem hér með
birtast á bók, hefur hann skrifað fyr-
ir ýmis blöð á síðast liðnum fjörutíu
árum og vel það. Og satt er það, hann
er lipur dálkahöfundur. Því aðeins
hafa blöðin sóst eftir pistlum hans að
þeir hafa verið lesnir. En fleiri hafa
verið liðtækir sem í blöðin skrifa,
miklu fleiri, án þess að orð sé á gert
og gefið sé út á bók.
Að safna saman þessum greinum
og endurprenta þær nú ber í senn
vitni um sjálfstraust höfundarins og
bjartsýni útgefandans. Um marga
þessa þætti má segja eins og hagyrð-
ingurinn orti um stökur sínar: Þær
áttu við á einum stað / og einu sinni.
Pistlar Þóris eru sprottnir upp úr
veruleika sem var, og þeirri stemm-
ingu sem þvílík skrif vöktu fyrir eina
tíð. Þvílíka stemming er sjaldnast
unnt að endurvekja áratugum síðar
– nema þá með þeim sem muna
gamla tímann og hafa svo miklar
mætur á endurminningunni að þeir
bókstaflega lifa og hrærast í liðnum
tíma. Þetta á einkum við um grein-
arkorn þau sem höfundur skrifaði
um bæjarlífið í Reykjavík og birt
voru í Fálkanum áður en höfundur
hvarf vestur um haf og tók að senda
þaðan pistla þar sem hann fortaldi
landanum hvernig lífinu væri lifað í
Bandaríkjunum. Reykjavík var þá
harla frumstæð – eins og hún er
reyndar enn – og fátt um tilbreyting.
Blöð og vikurit voru því almennt les-
in. Vinsælast þeirra, og líkast til
einnig vandaðast, var Fálkinn.
Blaðamaður, sem skrifaði skemmti-
lega um allt og ekkert, átti því nokk-
uð greiða leið að lesendanum.
Þess nutu skrif Þóris þegar hann
tók að senda pistla sína heim frá
Bandaríkjunum eftir að hann var
þangað fluttur. Hann var þá kominn
í hæfilega fjarlægð frá landinu til að
hafa eitthvað að segja, eitthvað sem
forvitni kynni að vekja, eitthvað
meira en hnyttnar athugasemdir um
hversdagsleikann og sjálfsagða
hluti. Enn var tiltölulega fátítt að Ís-
lendingar legðu leið sína út yfir poll-
inn, að minnsta kosti miðað við það
sem síðar varð. Og hugmyndir unga
fólksins um undralandið í vestri voru
meira en lítið mótaðar af glamúr
kvikmyndanna. Ungar stúlkur
hengdu sig utan í hermenn og aðra
Bandaríkjamenn sem hér gistu í von
um rósrautt I love you og hjónaband
í gríðarstórri hvítri villu með ógn-
arbreiðum stigum upp á efri hæðina.
Og sígarettu í annarri hendi en
kampavínsglas í hinni. Þannig
mundu þær svífa fyrirhafnarlaust og
greiðlega inn í dýrðina. Og meir en
svo því þar með mundu þær skipta
um þjóðerni, verða þegnar þeirrar
voldugu og ríku þjóðar sem mest var
og best í veröldinni. Frá atgangi ís-
lenskra kvenna í þá veruna segir í
grátbroslegum þætti sem höfundur
nefnir Fósturlandsins freyjur. Hann
er frá árinu 1976. Og ungir draum-
lyndir karlar! Þeir áttu sér líka sínar
hetjulegu fyrirmyndir.
Með tvær hendur tómar
flugu þeir vestur um haf
í von um atvinnu og
peninga og helst af öllu
stórglæsilegra líf en
hægt var að lifa hér á
norðurslóð. Frá því seg-
ir Þórir í öðrum grát-
broslegum þætti.
Græna kortið heitir
hann.
Þórir var þá orðinn
íslenskur ræðismaður í
Flórída. Pilturinn, sem
frá segir í þættinum,
sneri sér því til hans og
bað hann að veita sér
fjárstuðning til að hann mætti kom-
ast bakdyramegin inn í landið ef svo
mætti að orði komast. Honum hafði
sumsé verið tjáð að fengi hann ein-
hverja velviljaða en févana ungmey
til að giftast sér, fyrir ríflega borgun
auðvitað, yrði kerfið nauðugt viljugt
að taka við honum. Jafnskjótt sem
það væri komið í kring væri hægur
vandinn að losa sig við konuna, enda
hluti af viðkomandi hjúskaparsátt-
mála. Slíkan leik hafði hann heyrt að
margur hefði leikið með tilætluðum
árangri. En skemmst er frá að segja
að ræðismaðurinn var ófáanlegur til
að styðja piltinn til slíkra stórræða.
Eigi að síður tókst unga manninum
að verða sér úti um konuna. En sá
var galli á gjöf Njarðar að hún var –
kolsvört! Og sá litur var ekki orðinn
Frónbúanum hugnanlegur á því
herrans ári 1986 þegar sagan gerðist
og pistillinn var í letur færður. Í eft-
irmála, sem höfundur prjónar aftan
við þáttinn vegna endurprentunar
hans nú, upplýsir hann að pilturinn
hafi aldrei fengið græna
kortið. Þvert á móti hafi
ævintýrið endað með því
að hann var sendur heim
á sveit sína eins og það
var orðað í gamla daga.
Frásögn þessi er að
sönnu stílfærð lesandan-
um til skemmtunar eins
og annað sem Þórir S.
Gröndal sendi heim frá
Ameríku. Varla er þó að
tvíla að sagan sé – eða
geti að minnsta kosti
verið – í aðalatriðum
sönn. Hún er þá sögu-
lega merkileg. Þvílíkir
atburðir eru enn að ger-
ast hvarvetna um Vesturlönd, allt
eins hér á Fróni, því jafnvel hingað
leitar fólk nú orðið í von um betri
framtíð.
Í þættinum Íshelluland tekur höf-
undur fyrir tíðar umræður spakvitr-
inga um loftslagsbreytingar þar sem
ýmist er spáð snarkólnandi loftslagi,
sem meðal annars muni gera Ísland
óbyggilegt, eða óbærilegum hita sem
færi heimsborgir í kaf vegna hækk-
andi sjávarstöðu. Eins og fyrirsögn-
in bendir til var áðurnefnda kenn-
ingin ofan á þegar umræddum
fróðleiksmolum var saman safnað.
Fleira segir Þórir S. Gröndal sem
merkilegt og minnisvert hlýtur að
teljast. Hinir eru þó fleiri, þættirnir,
þar sem hann spinnur frásögn sína
utan um eitthvað lítið og létt, ein-
vörðungu að því er virðist, til að
stytta góðfúsum lesara stundirnar,
og þá með sama hætti og í þáttum
þeim sem hann skrifaði fyrir Fálk-
ann við upphaf sjöunda áratugarins.
BLAÐAGREINAR
Satt og logið
ÞÓRIR S. GRÖNDAL
Frásagnaþættir frá Íslandi og henni Am-
eríku 208 bls. Útg. Pjaxi. Prentun: Delo
tiskarna, Slóveníu. 2003.
Erlendur Jónsson
Þórir S. Gröndal
Af gulnuðum blöðum
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. DESEMBER 2003 B 7
BÆKUR
Hálfur álfur, æv-
intýri fyrir unga
lesendur eftir
Helga Jónsson.
Apríl Sól er tíu ára
stúlka. Pabbi
hennar er sjómað-
ur sem vill flytja
burt því ekkert
fiskast. En dag
einn gerist ævintýri. Apríl Sól rekst á
furðuveru í fjörunni. Það er hálfur álfur
sem býr í klettunum. Hann biður Apríl
Sól um hjálp. Gulli litli er í mikilli
hættu.
Útgefndi er Tindur. Bókin er 110
bls. Verð: 2.490 kr.
Börn
Tolkien og hring-
urinn er eftir Ár-
mann Jak-
obsson.
Hringadrótt-
inssaga J.R.R.
Tolkiens er ein
mest lesna bók sem út hefur kom-
ið. Í þessari bók leiðir Ármann Jak-
obsson lesandann inn í víðáttumik-
inn sagnaheim Tolkiens, rekur ættir
álfa og dverga og skyggnist inn í
góða heima og illa. Einnig segir
hann frá manninum Tolkien og
starfi hans og leiðir fram þær fjöl-
breyttu hugmyndir sem búa að baki
verkinu.
Ármann Jakobsson er dr. phil. í
íslenskum bókmenntum frá Há-
skóla Íslands og höfundur tveggja
bóka um íslenskar konungasögur.
Útgefandi er Forlagið. Bókin er
256 síður og prentuð í Odda hf.
Kápu hannaði Anna Cynthia Lepl-
ar. Verð: 3.990 kr.
Fræði
VART er annað hægt en að fyll-
ast forvitni þegar bók er hampað
sem arftaka Harry Potter-bókanna
vinsælu. Ljónadrengurinn, sem
segir frá Charlie sem er þeim gáf-
um gæddur að geta talað kattamál,
hefur hlotið slíkan dóm í breskum
fjölmiðlum undanfarið. Sagt er að
útgefendur bókarinnar hafi svo
mikla trú á velgengni hennar að
við höfundinn hafi verið gerður
samningur upp á eina milljón
punda eða um 130 milljónir ís-
lenskra króna. Til samanburðar
má geta þess að J.K. Rowling fékk
einn tíunda af þeirri upphæð eða
um 13 milljónir íslenskra króna
fyrir fyrstu Harry Potter-bókina
og heyrði það til stórtíðinda að
barnabókahöfundur fengi þvílíka
upphæð greidda fyrir fyrstu bók
sína. Höfundar Ljónadrengsins
eru mæðgurnar Louisa Young og
10 ára dóttir hennar Isabel
Adomakoh Young. Þær skrifa und-
ir höfundarnafninu Zizou Corder
sem er fengið að láni frá eðlunni
Zizou sem er gæludýr Isabel.
Ljónadrengurinn, sem er fyrsta
bók þríleiks, heldur lesandanum
föngnum allt frá fyrstu kynnum.
Atburðarásin er hröð, spennandi
og óvænt. Persónurnar eru marg-
ar skrautlegar og vel skapaðar.
Ævintýri Charlies hefjast í Lund-
únum þar sem hann býr ásamt for-
eldrum sínum. Charlie dáist mjög
að gáfum þeirra og hæfileikum en
þau starfa sem vísindamenn. Dag
einn eru þau numin á brott og er
Charlie þess fullviss að einhver
óprúttinn hafi sóst eftir færni
þeirra sem vísindamenn. Áræðinn
heldur hann í leit að
foreldrum sínum og
skiptir sú gáfa hans að
geta talað kattamál
sköpum fyrir framgang
sögunnar.
Þrátt fyrir að Ljóna-
drengurinn sé eins
konar framtíðarfan-
tasía gætir ákveðins
raunsæis í umgjörð og
persónusköpun sög-
unnar. Ensk útgáfa
bókarinnar hefst á
stuttu bréfi frá höfundi
til lesanda þar sem
segir að þótt erfitt sé að segja fyr-
ir um hvað framtíðin beri í skauti
sér geti sagan verið sönn að mestu
leyti. Staðhættir virðast eiga sér
stoð í Lundúnum og París samtím-
ans og einnig má finna vísanir í
dægurmenningu samtímans. Dreg-
in er upp mynd af fjölskyldu sem
situr saman á laugardagskvöldi og
horfir á Simpson-fjölskylduna í
sjónvarpinu. Flest börnin í hverf-
inu eru búin GSM-símum sem
óneitanlega minnir á síauknar vin-
sældir fjarskiptatækjanna í dag.
Samskipti manna og dýra í
Ljónadrengnum eru ævintýri lík-
ust að því leyti að Charlie býr yfir
hinum dularfulla hæfileika að geta
talað mál katta. Eftirtektarvert er
þó hvernig höfundur dregur upp
raunsæja, villta og dýrslega mynd
af kattardýrum bókarinnar. Ljón
sem Charlie bjargar úr sirkus
slást í för með honum. Þau eru
hins vegar ekki manngerð í þeim
skilningi að þeim sé léð „mannlegt
eðli“ og þau fullkomlega svipt
náttúrulegu dýrslegu eðli og gerð
að jafningjum barnsins. Jafnframt
gerir Charlie sér grein fyrir að
þótt hann geti talað sama tungu-
mál og ljónin er eðlisfar þeirra
ólíkt sem og uppruni. Þótt hann
hafi mikla samkennd með ljónun-
um er hann sér ávallt þess meðvit-
andi að þau eru villidýr og ekki
sjálfgefið að þeim sé treystandi.
„Ljón eru villt dýr.
Skepnur … sem gætu
með glöðu geði og án
þess að depla auga rif-
ið manneskju í tætlur
og étið hana“ (bls.
183). Veröld bókarinn-
ar er langt frá því að
vera svarthvít eins og
margbrotið samband
aðalpersónunnar og
ljónanna ber vitni um
og er það einn helsti
styrkur Ljónadrengs-
ins.
Bókin er einkar líf-
leg og er kímnin ekki langt undan.
Myndir og kort bókarinnar auka á
gamansemi hennar. Kvarðar sem
gefa til kynna stærðarhlutföll
myndanna hafa hins vegar verið
klipptir burt í íslenskri þýðingu
bókarinnar og er það miður. Einn-
ig hafa myndir af nótnablöðum
sem prýddu upphaflegu útgáfuna
og sýndu hin ýmsu tónverk sem
vitnað er til í sögunni ekki verið
höfð með í íslensku þýðingunni.
Bókin er eilítið endaslepp þar sem
um er að ræða fyrsta hluta þrí-
leiks. Lesandinn verður að una því
að sitja eftir án uppgjörs, aðeins
með loforð höfundarins um fram-
hald ævintýrisins. Íslensk þýðing
bókarinnar er hins vegar fram-
úrskarandi. Texti Guðrúnar Evu
Mínervudóttur er látlaus, léttur og
leikandi.
Sjálfur Steven Spielberg hefur
tryggt sér kvikmyndarétt að
Ljónadrengnum og virðast vænt-
ingar til bókarinnar miklar. Hvort
drengurinn sem talar kattamál
muni njóta jafnmikillar hylli og
galdrastrákurinn Harry mun tím-
inn leiða í ljós. Ljónadrengurinn
er hins vegar verðugur keppinaut-
ur Harrys Potters á íslenskum
jólabókamarkaði í ár. Ljónadreng-
urinn er jólabókin fyrir alla fjöl-
skylduna.
BARNASAGA
Ljónadrengurinn
ZIZOU CORDER
Þýðandi Guðrún Eva Mínervudóttir.
Myndskreytingar: Fred Van Deelen.
Kápa: Björg Bjarkardóttir. Prentun: Oddi
hf. 304 bls. Bjartur, 2003.
Sif Sigmarsdóttir
Keppinautur Harry
Potter talar kattamál
NÚTÍMINN er fljótur að gleyma.
Flestir Íslendingar munu að sönnu
kannast við þýsku bílategundina
Volkswagen, enn fleiri við Heild-
verslunina Heklu hf., en
trúlega öllu færri við
nafnið Sigfús Bjarnason.
Þó er ekki ýkja langt síð-
an nafn hans var á hvers
manns vörum og hann
var einn þekktasti kaup-
sýslumaður landsins.
Saga Sigfúsar Bjarna-
sonar, sem sögð er á
þessari bók, er ævintýri
líkust. Hann var bónda-
sonur norðan úr Húna-
þingi, fæddur árið 1913,
og ólst upp við svipuð
kjör og aðstæður og
flestir jafnaldrar hans úr
bændastétt á fyrri hluta
20. aldar. Eftir nám í Reykjaskóla
hélt hann suður til Reykjavíkur í at-
vinnuleit og til frekara náms og var
þá rétt um tvítugt. Ekkert varð úr
náminu og í höfuðstaðnum vann Sig-
fús fyrst í stað ýmsa almenna vinnu.
Brátt kom þó að því hann hæfi við-
skipti og árið 1933 stofnaði hann
Heildverslunina Heklu ásamt tveim-
ur félögum sínum. Eftir nokkur ár
varð hann einn eigandi fyrirtækisins
ásamt fjölskyldu sinni og rak það til
dauðadags. Hekla var fyrst í stað það
sem kannski má kalla almenna heild-
verslun, sinnti jafnt inn- og útflutn-
ingi og verslaði með ýmsar vörur, en
eftir seinni heimsstyrjöldina varð
innflutningur og verslun með bíla,
vinnuvélar og ýmiss konar raftæki
aðalviðfangsefnið. Varð fyrirtækið
brátt hið stærsta og öflugasta á sínu
sviði hér á landi og flutti inn tæki og
vörur sem voru bæði vandaðar og
vinsælar. Þar er Volkswagenbjallan
vafalaust þekktasta dæmið, en Hekla
hafði einnig umboð fyrir aðrar bíla-
tegundir, vinnuvélar o.fl.
Viðskiptasaga Sigfúsar Bjarnason-
ar var óneitanlega glæsileg og minnir
um margt á ævintýrin um kotungs-
soninn sem vann kóngsríkið í krafti
mannkosta og dugnaðar. Hann byrj-
aði með tvær hendur tómar og hafði á
fátt annað að treysta en sjálfan sig.
Hann virðist hins vegar
hafa verið fæddur kaup-
sýslumaður, eins og
stundum er sagt, útsjón-
arsamur og úrræðagóð-
ur og fljótur að sjá og
grípa þau tækifæri sem
gáfust. Aldrei mun hann
þó hafa auðgast eða
komist áfram með því að
beita annað fólk rang-
indum eða bolabrögð-
um, var þvert á móti
þekktur fyrir höfðings-
skap og hreinlyndi og
fáir starfsmenn munu
hafa kosið sér betri hús-
bónda.
Saga Sigfúsar, sem hér er sögð, er
skráð af Vilhelm G. Kristinssyni.
Honum tókst óneitanlega harla vel
upp. Frásögnin er fróðleg og fjörug
og sögð á góðu máli. Millifyrirsagnir í
köflum eru margar og tíðar sem verð-
ur til þess að sagan verður öll hraðari
og skemmtilegri en ella, stundum er
eins og mörgum sögum fari fram
samtímis, og lesandinn fær stundum
á tilfinninguna að hann sé sjálfur
staddur í atburðarásinni miðri.
Hekla hf. gefur bókina út og veit ég
ekki til þess að það fyrirtæki hafi áð-
ur staðið í bókaútgáfu. Ef dæma má
af þessari bók ættu þeir Heklumenn
kannski að hugsa til þess að hasla sér
völl á þessum vettvangi. Bókin er öll
einkar falleg og frágangur til sóma,
sem hæfir viðfangsefninu.
Athafnaskáld
og alþýðuvagn
Vilhelm G. Kristinsson
ÆVISÖGUR
Sigfús í Heklu – Ævisaga
athafnaskálds
Vilhelm G. Kristinsson
Útgefandi: Hekla hf. 314 bls., myndir.
Reykjavík 2003.
Jón Þ. Þór