Morgunblaðið - 03.12.2003, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 3. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson. U
m árabil hefur verið rætt um styttingu náms til
stúdentsprófs og jafnframt lengingu skólaárs-
ins. Árið 1994 skilaði nefnd um mótun mennta-
stefnu skýrslu, þar sem mælt var með stytt-
ingu framhaldsskólans um eitt ár og lengingu
skólaársins í tíu mánuði. Var frumvarp til laga um framhalds-
skóla samið með tilliti til þessa. Meirihluti alþingis snerist
gegn lengingu skólaársins og þegar nýtt fumvarp um fram-
haldsskóla varð að lögum 1996 var skólaskipanin óbreytt að
þessu leyti: nám til stúdentsprófs var eftir sem áður fjögur ár
og skólaárið níu mánuðir.
Ný skólastefna
Árið 1998 kynnti þáverandi menntamálaráðherra, Björn
Bjarnason, nýja skólastefnu þar sem þriggja ára nám til stúd-
entsprófs var meðal markmiða. Í mars 2002 skipaði hann
verkefnisstjórn til að vinna að faglegri úttekt á námi í grunn-
skólum og framhaldsskólum, og skyldi staða náms til stúd-
entsprófs á Íslandi borin saman við stöðu sambærilegs náms í
nágrannalöndum og lagðar fram tillögur um það hvernig
hægt væri að stytta námstímann á sem einfaldastan hátt og
gefa vísbendingar um, hvaða afleiðingar slík stytting hefði. Á
vegum verkefnisstjórnarinnar vann skóladeild Hagstofu Ís-
lands tölfræðilega samantekt á nemendastöðu og Félags-
vísindastofnun Háskóla Íslands og Rannsóknastofnun Kenn-
araháskóla Íslands gerðu samanburð á skólakerfum Íslands,
Svíþjóðar og Danmerkur. Verkefnisstjórn hafði einnig sam-
ráð við hagsmunaaðila og kannaði áhrif hugsanlegrar stytt-
ingar náms til stúdentsprófs á ýmsa þætti skólastarfsins, m.a.
réttinda- og kjaramál kennara.
Tillögur verkefnisstjórnar
Í ágúst var birt skýrsla verkefnisstjórnar um styttingu
námstíma til stúdentsprófs þar sem bæði er að finna tillögur
verkefnisstjórnarinnar og greinargerð. Tillögur eru gerðar
um, að námsárum til stúdentsprófs fækki úr fjórum í þrjú,
prófdögum fækki um fimm á ári – og þeir nýttir til kennslu –
og skólaárið lengt um fimm kennsludaga, þannig að kennslu-
dögum fjölgi samtals um 10 daga og yrðu alls 155 í stað 145
nú. Skólaárið yrði því 180 dagar í stað 175 daga nú.
Í greinargerð með tillögunum er bent á, að við þessa stytt-
ingu fækki klukkustundum, sem varið er til kennslunnar, um
20%, og styttingin kalli á endurskoðun námskrár, þar sem
haft skuli að leiðarljósi að draga úr sérhæfingu. Í því sam-
bandi skuli kannað, hvernig nýting kennslutíma í grunnskóla
er háttað og hvort unnt er að auka hlutfall kjarnagreina á
kostnað valgreina í efstu bekkjum grunnskóla. Með þessu
bendir verkefnisstjórn á, að stytting náms til stúdentsprófs
taki einnig til endurskoðunar á námi í grunnskóla.
Raunhæfur kostur
Stytting náms til stúdentsprófs virðist raunhæfur kostur,
ef litið er til kennslu á öðrum Norðurlöndum. Í samanburði
Félagsvísindastofnunar HÍ og Rannsóknastofnunar KÍ á
skólakerfum Íslands, Svíþjóðar og Danmerkur kemur í ljós,
að í Danmörku, Finnlandi, Noregi og Svíþjóð fá nemendur á
bilinu 8.580 til 10.049 klukkustunda kennslu frá upphafi
grunnskóla til námsloka við stúdentspróf. Hér á landi fá nem-
endur hins vegar 10.771 klukkustunda kennslu frá upphafi
grunnskóla til námsloka við stúdentsprófs, sem er 7% til 25%
meira en á hinum Norðurlöndunum.
Sé aðeins litið á framhaldsskólann, kemur í ljós, að
kennslutími til stúdentsprófs á Íslandi er 2.707 klukkustund-
ir, en í hinum Norðurlöndunum frá 2.139 til 2.519 klukku-
stundir. Það er því ljóst, að af þeim sökum mætti stytta nám
til stúdentsprófs hér á landi um allt að 25%, án þess að fara
undir það lágmark sem nemendur í þessum löndum fá. Ef
klukkustundum, sem varið er til kennslu til stúdentsprófs á
Íslandi, yrði fækkað úr 2.702 í 2.170, eins og verkefnisstjórn
gerir ráð fyrir, yrðu klukkustundir frá upphafi grunnskóla til
námsloka við stúdentspróf á Íslandi engu að síður 10.234 –
eða fleiri en í nokkru öðru Norðurlandanna.
Á það er bent í greinargerðinni, að alþjóðlegar saman-
burðarrannsóknir sýna, að ekki eru sterk tengsl milli fjölda
kennslutíma og námsárangurs. Er bent á, að Svíþjóð og
Finnland komi einna best út Norðurlanda úr PISA-
könnuninni, en í þeim löndum eru fæstar klukkustundir not-
aðar til kennslu frá upphafi grunnskóla til námsloka við stúd-
entspróf.
Afleiðingar styttingar, hærra kaup kennara
Verkefnisstjórnin gerir grein fyrir ýmsum afleiðingum af
styttingu náms til stúdentsprófs. Tvær augljósar afleiðingar
eru fækkun nemenda á stúdentsnámsbrautum svo og fækkun
kennara. Gert er ráð fyrir að nemendum á stúdentsnáms-
brautum fækki um 2000 (18%) og stöðugildum kennara um
155 (12%). Við þetta lækkar árlegur launakostnaður fram-
haldsskólanna um 600 milljónir á ári, og er þá ekki tekið tillit
þess að skólaárið lengist um 5 daga, en slíkt virðist geta
hækkað launakostnað aftur um 4%, þannig að nettólækkun á
launakostnaði framhaldsskólanna næmi um 400 milljónum
króna.
Sé gert ráð fyrir, að öll lækkun launakostnaðar vegna
styttingar náms til stúdentsprófs verði notuð til þess að
hækka kaup kennara, eins og sjálfsagt er, þýðir það um 12%
launahækkun að meðaltali – eða með öðrum orðum: laun
framhaldsskólakennara hækkuðu um 30 þúsund krónur að
meðaltali á mánuði, og er þá gert ráð fyrir, að stöðugildi á
stúdentsnámsbrautum eftir styttingu yrðu um 1150, sem læt-
ur nærri að óbreyttri kennsluskyldu.
Hækkun kennaralauna tel ég mjög mikilsverðan þátt í
nýrri skólastefnu. Með því viðurkenna stjórnvöld í verki
mikilvægi kennarastarfsins, auk þess sem kennarar verða að
fá eitthvað fyrir snúð sinn. Einnig yrði í nýju
upp raunhæf árangursstjórnun og laun kenn
angri í starfi svo að unnt væri að hækka kaup
aranna enn meira.
Meðalaldur kennara
Eins og áður var á minnst, kemur fram í s
isstjórnar, að stöðugildum í framhaldsskólum
(12%) við styttingu náms til stúdentsprófs um
2002 voru stöðugildi í framhaldsskólunum ná
aldursskipting þeirra 1542 einstaklinga, sem
skólana, með þeim hætti, að 208 (13,49%) vor
453 (29,37%) 50 til 59 ára, 384 (31,39%) 40 til
(20,62%) á aldrinum 30 til 39 ára. Undir þrítu
79 kennarar (5,12%).
Þessar tölur sýna, að kennarar við framha
eru gömul stétt – hvað sem veldur – og að ná
næstu 10 ár gæti numið allt að þriðjungi – og
að kennarar hætti kennslu 65 ára. Þessar töl
að náttúruleg fækkun næstu 5 árin samsvara
stöðugilda vegna hugsanlegrar styttingar ná
prófs. Auk náttúrlegrar fækkunar kemur ein
kennara af öðrum ástæðum. Af þessu má dra
stytting náms til stúdentsprófs um eitt ár bý
veruleg vandamál af þessu tagi.
Lögmál markaðarins – málefnale
Við lestur skýrslu verkefnisstjórnar og þe
til allrar þeirra vinnu, sem unnin hefur verið
hafi verið að verki staðið og rannsóknarvinna
aðiljum, sem best eru til þess hæfir hér á lan
þessarar vinnu þarf nú að fara fram málefna
umræða um það, hvaða stefnu beri að taka í
málum þjóðarinnar og hvernig fylgja eigi þe
Hér gilda ekki blind lögmál markaðarins hel
mannvit, málefnaleg skoðanaskipti og ekki s
reynsla kennara og skólastjóra. Slík skoðana
ig að auðvelda alþingismönnum að taka afstö
Bætt menntakerfi
Tómas Ingi Olrich menntamálaráðherra f
verkefnisstjórnar úr hlaði og sagði m.a.:
„Það er meginverkefni allra sem láta sig m
að leita í sífellu leiða til að bæta menntakerfi
lýkur aldrei en vonandi færumst við stöðugt
inu. […] Á næstu vikum og mánuðum mun a
aðilum gefast einstakt tækifæri til að hafa áh
þessa ferlis.“
Orð mín hér eru innlegg í þá umræðu, sem
málaráðherra lýsir eftir, umræðu sem hefur
bæta menntakerfið“, enda þótt því verkefni l
Naumast þarf að hafa mörg orð um, að bætt
skiptir alla miklu máli, því að menntun er orð
verðasti þáttur þjóðlífsins. Á menntun byggi
staklinga, efnahagsleg afkoma þjóðarinnar o
manna, en í orðinu menntun felst það að vera
mikill maður heldur mikið maður, eins og sag
Varnaglar
En þótt vinna verkefnisstjórnar sé vönduð
hennar skýrar, er nauðsynlegt að hafa í huga
eru á mörgum stöðum um þau gögn, sem stu
ýmsar forsendur breytinganna er erfitt að sa
aðeins með því að gera breytingarnar. „Því b
á að í skýrslunni sé sett fram tillaga um hver
stytta námstímann og einnig gróf vísbending
arnar. Í skýrslunni er leitast við að varpa ljós
þætti sem snerta styttingu námstíma til stúd
ig að hægt sé að taka upplýsta ákvörðun um
út í slíkar breytingar.“ Það sem máli skiptir n
„upplýsta ákvörðun um“, hvort stytta eigi ná
prófs, hvenær breytingarnar skuli gerðar og
vinna skal að þeim breytingum.
Aðgerðaáætlun
Margir hafa þegar látið til sín heyra um hu
ingu náms til stúdentsprófs, s.s. Kennarasam
Félag framhaldsskólakennara, einstakir fram
og kennarar og starfsmenn skóla, og hefur v
Ný skólaste
Eftir Tryggva Gíslason
 styttra nám 
afköst  aukin áb
Tryggvi Gíslason .
SLYS Á ALÞINGI
Meiðsli hnefaleikamannsins,sem fékk heilablæðingu eftirrothögg í keppni um síðustu
helgi, þurfa ekki að koma neinum á
óvart. Áður en frumvarpið um að
leyfa svokallaða ólympíska hnefaleika
var samþykkt á Alþingi höfðu fjöl-
margir, þar á meðal Morgunblaðið,
bent á hættuna, sem fylgir þessari
íþrótt, sem er frábrugðin flestum öðr-
um íþróttum að því leyti að það er
beinlínis markmiðið að slasa andstæð-
inginn.
Morgunblaðið hefur haft þá afstöðu
að bann við iðkun hnefaleika eigi að
gilda hér á landi og blaðið hefur þar
ekki gert upp á milli atvinnumanna-
hnefaleika og hinna svokölluðu
ólympísku hnefaleika eða áhuga-
mannahnefaleika. Stuðningsmenn
hnefaleikafrumvarpsins héldu því
fram að ólympísku hnefaleikarnir
væru allt önnur íþrótt og saklausari
en hnefaleikar atvinnumanna. Þar
voru læknar þeim ósammála og höfðu
uppi margvísleg varnaðarorð á meðan
frumvarpið var til umræðu.
Í leiðara Morgunblaðsins 12. maí
2001 var þannig vitnað til greinar eft-
ir Ólaf Hergil Oddsson, héraðslækni
Norðurlands, þar sem hann benti á
rannsóknir, sem sýndu að í ólympísk-
um hnefaleikum væri hætta á örkuml-
um og dauðsföllum. Í Bretlandi slös-
uðust þannig sex áhugamannaboxarar
hættulega á sex ára tímabili. Þrír lét-
ust, tveir fóru í aðgerð vegna heila-
blæðingar og einn var árum saman í
öndunarvél. Allt lá þetta fyrir áður en
frumvarpið hlaut samþykki á Alþingi.
Fólk slasast vissulega í öðrum
íþróttum, t.d. fótbolta og hesta-
mennsku, en þar er ekki beinlínis
markmið íþróttarinnar að koma höggi
á andstæðing og meiða hann. Í hnefa-
leikum fá menn hins vegar stig fyrir
að koma höfuðhöggi á andstæðinginn.
Það þarf ekki að útskýra hvaða afleið-
ingar höfuðhögg geta haft og hvers
vegna fólk forðast þau yfirleitt. Það
er þess vegna rétt hjá læknum og
ýmsum öðrum, sem hafa tjáð sig um
atburðinn á hnefaleikakeppninni í
Eyjum, að það er hæpið að kalla hann
slys. Samþykkt hnefaleikafrumvarps-
ins var hins vegar slys í þingsölum.
FRAMLAG FATLAÐRA
TIL SAMFÉLAGSINS
Málþingið „Ríki mennskunnar –Eitt samfélag fyrir alla – Sið-
ferðisleg áhersla 21. aldarinnar“ var
haldið í Háskóla Íslands í gær í tilefni
af Evrópuári fatlaðra. Páll Skúlason
háskólarektor sagði í Morgunblaðinu í
fyrradag að þingið væri framlag Há-
skólans til málefnalegrar umræðu um
stöðu fatlaðs fólks. „Við Íslendingar
viljum byggja upp og móta réttlátt
þjóðfélag þar sem allir hafa möguleika
á að taka virkan þátt í starfi þess og
uppbyggingu,“ sagði hann ennfremur.
„Það er réttlætismál að útiloka engan
frá þessari þátttöku í samfélaginu.“
Páll Skúlason hefur hér lög að mæla
og orð hans eru í fullu samræmi við þá
áhersluþætti sem Evrópusambandið
álítur skipta höfuðmáli í réttindabar-
áttu fatlaðra um þessar mundir; at-
vinnu, menntun og virðingu. Þegar
Evrópuári fatlaðra var ýtt úr vör kom
fram á heimasíðu framtaksins að sam-
félag samtímans megi ekki einungis
vera „samfélag hinna sterku“, því
styrkur sé mjög afstætt hugtak með
tilliti til samfélagslegra gæða.
Nauðsynlegt er að hafa í huga að
fatlaðir hafa ekki síður mikilvæga
hluti fram að færa til samfélagsins en
aðrir. Til þess að þeir fái notið sín þarf
að beina sjónum að einstaklingnum
innan hópsins – að hæfileikum hans,
getu og sértækum eiginleikum – í stað
þess að draga fólk í dilka undir for-
merkjum fötlunar sinnar. Með því að
huga að virkri þátttöku fatlaðra á sem
flestum sviðum samfélagsins er horfið
frá þeirri forræðishyggju er oft ein-
kennir umræðu um málefni þeirra og
sjónum beint að leiðum er tryggja
fötluðum raunhæfa valkosti og sjálf-
stæði svo þeir fái notið sín á eigin for-
sendum, rétt eins og aðrir.
TEXTUN SJÓNVARPSEFNIS
Um það bil tuttugu og fimm þúsundmanns á Íslandi eru meira og
minna heyrnarskertir þannig að þeir
heyra ekki efni sjónvarps samkvæmt
upplýsingum frá Heyrnar- og tal-
meinastöð Íslands. Auk þeirra má gera
ráð fyrir að nýbúar og aðrir sem ekki
hafa gott vald á málinu eða lestri
myndu njóta góðs af textun sjónvarps-
efnis. Þetta kemur fram í greinargerð
með frumvarpi til laga sem lagt hefur
verið fram á Alþingi um að ákveðnum
aðilum, þar á meðal sjónvarpsstöðvum,
sé skylt að texta allt efni sem þeir
senda út, framleiða eða dreifa.
Augljóst er að textun sjónvarpsefnis
er mikið hagsmunamál fyrir þennan
stóra hóp landsmanna og í raun vekur
það undrun að þessi mál skuli vera í
jafnmiklum ólestri og raun ber vitni,
ekki síst hjá Ríkissjónvarpinu sem
stöðu sinnar vegna hefur ríkari skyld-
um að gegna en aðrir í þessu sambandi.
Í greinargerðinni kemur fram að nú
eru aðeins tveir innlendir þættir text-
aðir á viku hjá Ríkissjónvarpinu, þrátt
fyrir að forsætisráðuneyti, mennta-
málaráðuneyti, félagsmálaráðuneyti
og heilbrigðisráðuneyti hafi síðastliðið
vor lagt fram 4,5 milljónir aukalega til
að auka þar textun á innlendu efni.
Það skýtur mjög skökku við að
heyrnarskertir skuli geta notið erlends
afþreyingarefnis í jafnríkum mæli og
raun ber vitni þar sem það er undan-
tekningarlítið textað, en ekki alls þess
íslenska efnis sem framleitt er, ekki
síst frétta, umræðu- og heimildarþátta.
Flestum er þó einmitt mest í mun að
fylgjast með þessum þáttum sjón-
varpsdagskrárinnar til að geta tekið
þátt í samfélaginu á jafnréttisgrund-
velli og lagt sitt af mörkum til þjóð-
félagsumræðunnar. Áherslum Ríkis-
sjónvarpsins verður að breyta hvað
þetta varðar, þótt það verði á kostnað
erlends afþreyingarefnis. Það hlýtur
að vera fyrsta skylda ríkisrekinnar
sjónvarpsstöðvar að gera þýðingar-
mesta sjónvarpsefnið, það efni sem
varðar íslenskt samfélag mest, öllum
notendum aðgengilegt.