Morgunblaðið - 09.12.2003, Blaðsíða 2

2 B ÞRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
M
Á
T
T
U
R
IN
N
&
D
Ý
R
Ð
IN
1
2
0
3
inn. Ég hef verið alltof fljót að
bakka með sjálfa mig ef ég hef
ekki fengið viðurkenningu frá öðr-
um. En við erum líka af þeirri
kynslóð sem ólst upp við að á Ís-
landi væri bara til einn rithöf-
undur – karlkyns nota bene – og
það væri ekki á færi okkar venju-
legs fólks að skrifa. Nú hefur
þessari dýrkun verið aflétt að
nokkru leyti og skriftir eru við-
urkennd tjáningarleið fyrir hvern
sem vill.“
Smiðja höfunda
og leikstjóra
Fyrir nokkrum árum stóð Hlín
fyrir Höfundasmiðju Borgarleik-
hússins sem var nýjung í starfi ís-
lensks leikhúss. Fyrir tveimur ár-
um tók hún að sér að starfrækja
höfundasmiðju fyrir Þjóðleikhúsið
og námskeið í leikritaskrifum. Auk
þess var efnt til umræðufunda inn-
an Þjóðleikhússins þar sem leik-
ritahöfundar komu og lýstu hug-
myndum sínum um samstarf við
leikhúsið.
„Ýmislegt af því sem þarna kom
til umræðu hefur skilað sér í starfi
leikhússins með einum eða öðrum
hætti en það hefur skort á eft-
irfylgjuna af hálfu leikhússins.
Þetta eru álitin tímabundin verk-
efni en ekki hluti af daglegu starfi
í leikhúsinu. Ég hef hins vegar öðl-
ast mikla reynslu af þessari vinnu
og ákvað í sumar að safna reynslu
minnni, þekkingu og menntun
saman á einn stað og stofnaði eigið
fyrirtæki, Dramasmiðjuna, sem er
m.a.vettvangur fyrir unga eða nýja
höfunda og leikstjóra sem vilja
þjálfa sig í vinnu með leikurum og
fá leiðsögn frá reyndari höfundum
og leikstjórum. Það hefur sýnt sig
í haust að það er þörf fyrir þetta.
Ég hef verið með tvö námskeið í
gangi, annað fyrir höfunda og hitt
fyrir leikstjóra, þar sem nemendur
fá tækifæri til þjálfunar í vernduðu
umhverfi. Umræðan er mjög opin
og hreinskilin og vissulega gagn-
rýnin en hún fer þannig fram að
enginn fer sár frá borði og allir
skilja að gagnrýnin er leið til að
komast lengra og ná betri árangri.
Hér skrifa höfundarnir texta
sína, þeir fá leikara og leikstjóra
til að vinna með textann og þeir
njóta leiðsagnar reyndra leikrita-
höfunda, svokallaðra fósturhöf-
unda, við skrifin. Sjóaður – og
„sjóvaður“ – höfundur tekur einn
höfund í fóstur og aðstoðar hann
við verkefnið meðan á námskeiðinu
stendur. Þetta er módel að vinnu
höfundarins í leikhúsinu sem ég
hef verið að þróa í ein tíu ár og ég
veit að þetta skilar áþreifanlegum
árangri.
Það er auðvitað mjög skrýtið að
hvorki leikhúsin né Listaháskólinn
skuli sinna þessu mikilvæga verk-
efni sem er að þjálfa höfunda í
vinnu í leikhúsinu. Það er alltof
fast í stjórnendum leikhúsanna að
sitja bara og bíða eftir að leikritin
komi upp í hendurnar á þeim frá
höfundum sem unnið hafa að
samningu verksins í einangrun úti
í bæ. Og svo má ekki hrófla við
textanum eftir að æfingar hefjast.
Það er snobbað fyrir ákveðnum
höfundum og verk þeirra eru tekin
til sýninga gagnrýnislaust á meðan
aðrir eru settir undir smásjá og
þykja aldrei nógu góðir. Þetta er
ekkert annað en hlægilegt snobb
með fullri virðingu fyrir öllum höf-
undum.
En hér í Dramasmiðjunni er
uppskeruhátíð fram undan. Fjórir
einþáttungar sem orðið hafa til á
námskeiðinu í haust verða fluttir í
Iðnó eftir áramótin. Það á vel við
því Iðnó er vagga leiklistar og
leikritunar í Reykjavík.“
Dularfullur og
flókinn sjúkdómur
Það er kannski dæmigert fyrir
Hlín Agnarsdóttur að um leið og
leikhúsmálin eiga hug hennar allan
þá snýst umræðan útí frá um allt
annað henni tengt; nýju bókina
hennar, Að láta lífið rætast, sem
vakið hefur mikla athygli og var í
liðinni viku tilnefnd til Íslensku
bókmenntaverðlaunanna í flokki
fræðibóka og bóka almenns eðlis.
Þar lýsir Hlín áralöngu ástarsam-
bandi sínu við Þorvald Ragnarsson
sem lést árið 1998 úr krabbameini
eftir að hafa barist við alkóhólisma
árum saman; barátta sem litaði og
mótaði allt samband þeirra þar
sem Hlín var í hlutverki aðstand-
andans. Og hún kemur inná það í
frásögn sinni að niðurbrot hennar
sem aðstandanda gagnvart Þor-
valdi hafi mótað afstöðu hennar
gagnvart sjálfri sér á öðrum svið-
um.
„Óhjákvæmilega. Að búa með
alkóhólista hefur áhrif á persónu
manns á öllum sviðum. Það er ekki
hægt að einangra ákveðna þætti í
lífi sínu og halda þeim utan við allt
annað. Að vera aðstandandi alkó-
hólista snertir alla fleti lífs
manns.“
Hver var kveikjan að þessari
bók? „Mér fannst svo margt dul-
arfullt við líf Þorvaldar. Hann
skipti lífi sínu upp í svo mörg að-
skilin hólf sem ég þekkti ekki,
nema að takmörkuðu leyti og sum
þeirra vissi ég aldrei um. Ég skildi
aldrei af hverju ég var ekki stærri
hluti af lífi hans meðan á sambandi
okkar stóð. Hann var alltaf í felum
með sjálfan sig og vildi ekki að ég
kynntist honum nema að hluta til.
Í haust eftir að bókin kom út hef-
ur fólk komið til mín og sagt mér
sögur af þessum manni og þeim
hólfum sem hann lifði í og ég hafði
engan aðgang að. Fyrst eftir að
hann lést langaði mig að skrifa
skáldsögu um hólfin í lífi svona
manns þar sem ég færi í heimsókn
í hvert hólfið af öðru. Ég hætti við
það en var samt alltaf viss um að
ég þyrfti með einhverjum hætti að
skrifa um þetta. Hugmyndin að
þessari bók kviknaði svo m.a. í
kringum öll bréfin sem fóru okkar
á milli, því þau voru mörg. Þegar
ég las þau sá ég hvað var mikið líf,
stórar tilfinningar og mikil um-
ræða í gangi á milli okkar. Þegar
ég síðan fór svo að setja efnið nið-
ur fyrir mér runnu upp fyrir mér
tengingar við skáldskap, sem hafði
skipað stóran sess í lífi okkar
beggja.
Ég vil sérstaklega nefna sam-
band Magnúsar í Bræðratungu og
Snæfríðar í Íslandsklukkunni og
Púntila í leikriti Brechts. Magnús í
Bræðratungu var ein af uppá-
haldspersónulýsingum Þorvaldar.
Hann las stundum upphátt fyrir
mig lýsingarnar á drykkjuskap
hans og afleiðingum hans á hjóna-
band þeirra. Samt áttaði ég mig
ekki á hliðstæðunum við okkar
hjónaband fyrr en löngu síðar. Þau
eru eins konar erkitýpur fyrir
svona sambönd. Svo fór ég að leita
leiða til að spegla þessa reynslu
með fræðilegum hætti í öðrum
skáldskap. Þar lá beint við að
skoða Púntíla og Matta því ég
hafði skrifað BA-ritgerð í leiklist-
arfræðum um það leikrit. En þá
var ég 25 ára og vissi ekkert um
alkóhólisma og útskýrði alla hegð-
un Púntila útfrá marxískri hug-
myndafræði.“
Fjarlægð á efnið
er nauðsynleg
Stíll bókarinnar er sérstakur,
því þrátt fyrir að efnið sé mjög
persónulegt verður það aldrei lág-
kúrulegt.
„Ég eyddi miklum tíma í að
finna efninu margvíslegar rætur
og setja það í stærra samhengi því
það var aldrei tilgangurinn að
selja kjaftasögur um okkur Þor-
vald. Ég hef mikinn áhuga á alkó-
hólisma sem fyrirbæri og hef áttað
mig á því að þetta er mjög flókinn
sjúkdómur sem getur birst í mörg-
um myndum.
Ég er hins vegar enginn sér-
fræðingur á þessu sviði, ég er ekki
ráðgjafi og ekki meðferðaraðili. Ég
ber mjög mikla virðingu fyrir því
fólki sem hefur aflað sér mennt-
unar, þekkingar og reynslu á
þessu sviði. Ég vil hvorki flokka
bókina sem reynslusögu né fagbók.
Mér finnst skipta svo miklu máli
hvernig efni af þessu tagi er sett
fram. Ég var aldrei í hlutverki
fórnarlambsins, heldur virkur þátt-
takandi. Ég held að það sé líka
mjög mikilvægt að hafa ákveðna
fjarlægð á efnið. Frásagnir sem
skrifaðar eru beint úr „auga
stormsins“ eru af allt öðru tagi.
Þær hafa annan tilgang og eru
einfaldlega annars konar bók-
menntir. Það kom aldrei til greina
að skrifa þannig bók.“

Bókaútgáfan Salka hefur gefið út Að
láta lífið rætast eftir Hlín Agnarsdóttur.
NÚTÍMALJÓÐLIST er alltaf
hugmynd um annan veruleika. Í ljóð-
inu er fólgin spurning um framand-
leika, það sem ekki er
eða var, verður eða
gæti verið. Það er ekki
þar með sagt að ljóðið
sé óskhyggja eða vöku-
draumur heldur eiga
módernísk skáld kost á
að skoða veruleikann
öðrum augum en þeir
sem láta rökhyggjuna
eina stjórna sýn sinni á
tilveruna.
Kristján Karlsson er
meistari í ljóðfræðum
sem þessum. Í nýrri
ljóðabók, Kvæði 03,
leika orð og myndir í
höndum hans í innri
landkönnun. Hann
skoðar heiminn út frá margvíslegu
sjónarhorni því að samkvæmt honum
ertu: ,,sá sem þú vilt vera, ert / og
hann sem þú ert ekki. Auk þess ertu
sá sem þú ert þegar þú ferð, ,,tóm þitt
í / hug annars“ og ,,eftirvænting þess
sem var og kemur aldrei aftur.“ Í
myndrænum búningi verður þessi
hugsun enn dýpri. Skáldið fjallar um
rigningu í einu kvæða sinna og drop-
ann sem holar steininn en einnig um
mikilfengleikann sem holar okkur
innan:
að gera ekki
greinarmun á því sem er og
ekki er, að fara sinna ferða
eins og það sem ekki er sé
eitthvað heilt og fært:
að ganga auðan sjó
jafn öruggur og ísilagðan flóann
er ekki að ganga á vatni
og þú ert bæði annar en þú ert
og, í öllum bænum annar en þú sýnist
að tala inn í raddir hinna týndu
af botni flóans
rigning, regn.
Í innri landkönnun sinni gengur
skáldið um veðrað landslag og rústir
veralda. Sjálfur segir Kristján sam-
hengi bókar sinnar ,,yfirleitt vera til-
finning fyrir eyðingarverki tímans, á
mælikvarða mannsævi og viðbrögð
manns við þeim,“... Fyrir bragðið er
áferð ljóðanna oftar en ekki eins og
land að fjúka burt, eins og molnandi
hús, eins og laufvana tré, eins og
hugsanir sem eyðast, minningar sem
brotna í mola. Hugsunin virðist aldrei
heil heldur hálf eða minni, tætingsleg
brot sem raðast saman í ljóð án þess
að endilega sé til þess ætlast að þau
hafi sérstaka heilstæða merkingu
heldur miklu fremur veki
umhugsun og leiði til
spurninga. Skáldið spyr
sig raunar hvort þetta sé
,,byrjandi aðkenning ell-
innar taumlausa frelsis?“
Í lokakvæði bókarinnar
segir:
Ég myndi frekar syngja
öðruvísi segir vindurinn
ef þú sæir þér fært
því miður, góð rödd er
skemmtileg en söngurinn
dáinn
fer eftir kvæðinu
síðsumars þegar tært kulið
leysir upp söng fugla
nær kvæðið réttu brothljóði.
Mér þykir ólíklegt að nokkur hafi
haldið því fram að skáldskapur Krist-
jáns Karlssonar sé auðveldur viður-
eignar. Hann er þvert á móti andleg
glíma við flókinn veruleika texta sem
þrunginn er vísunum og undirtexta. Í
hinni nýju bók neitar skáldið lesand-
anum meira að segja um það björg-
unarnet sem oft er nýtilegt til að
landa merkingu ljóðs, fyrirsögnum
ljóða, sem honum þykja oft ,,skraut-
húfulegar og aðþrengjandi“. Kvæði
03 er flokkur 26 ljóða sem merkt eru
með latneskum stöfum en flokkurinn
nefnist 8 34 sem hefur í sjálfu sér
enga merkingu aðra en þá að það er
heil tala og brot sem í skáldsins aug-
um er ,,góð ímynd kvæðis en ekki lýs-
ing þess né skýring,“... Hitt er annað
mál að kvæði Kristjáns verða að-
gengilegri ef menn hafa í huga að leita
ekki eingöngu röklegra niðurstaðna
heldur reyna að upplifa hugarástand í
gegnum myndir og orð. Með því móti
verður lesandinn virkur í sköpuninni,
þessari glæsilegu vegferð um lands-
lag hins innri heims þar sem tilfinning
fyrir eyðingarverki tímans grípur
mann sterkum tökum.
Eyðingarverk
tímans
LJÓÐ
Kvæði 03
KRISTJÁN KARLSSON
40 bls. Hið íslenska bókmenntafélag.
2003.
Skafti Þ. Halldórsson
Kristján Karlsson
SÖGUSVIÐ þessarar spennusögu
er úthverfi Reykjavíkur, nánar til
tekið umhverfi Elliðavatns. Í sögu-
byrjun erum við leidd inn í skelfileg-
an heim drengs sem verður fyrir
miklu einelti og andstyggð. Í lýsing-
unni er ekkert dregið undan, aðferð-
ir þeirra sem beita þessari hryllilegu
aðferð eru skýrðar og jafnframt er
skyggnst inn í hug þess sem verður
fyrir því og sú ólýsanlega vanlíðan
sem fylgir því að vera beittur slíku
ofbeldi.
Aðstæður söguhetjunnar Unnars
koma svo smátt og smátt í ljós og
reynt er að skýra ástæður ofbeldis-
ins sem jafnframt sýna það mis-
kunnarleysi sem börn og unglingar
geta beitt hvert annað, oftast í al-
geru hugsunarleysi. Höfundur lætur
söguna flakka á milli tímabila og við
lesum um slys sem átti sér stað
nokkrum árum fyrr. Unnar kennir
sér um þegar vinur hans slasast og
lamast. Sagan fer einnig með les-
andann enn lengra aft-
ur og rifjar upp slys
sem verður á Elliða-
vatni þegar lítil stúlka
drukknar.
En sagan er ekki
eingöngu saga um
hrylling eineltisins og
leiðinda heldur notar
höfundur tæknina og
þann heim sem allir
unglingar þekkja núna
með spjallrásum og
SMS-skilaboðum til að
búa til æsispennandi
söguþráð. Tölvan er í
sambandi þó að slökkt
sé á henni og í ljós
kemur að ekki er um neinar bilanir
að ræða. Unnar er kominn í beint
samband við dularfulla stúlku sem
heitir Tara sem segist vera vinur
hann og vill styrkja hann í erfiðleik-
um hans. Orkan sem hann kemst í
snertingu við er svo mikil að öll
tölvukerfi landsins bila án þess að
skýringar finnist.
Ekki er hér ástæða til að lýsa
söguþræði í smáatriðum en sagan
flakkar á milli tíma í sögu Elliða-
vatns, sögupersónurnar lenda líka
inn í aðra heima og inn
á önnur orkusvið þar
sem líkaminn virðist
vera að dofna og deyja
á meðan sálin er á
flakki um óravíddir
orkunnar.
Íslendingar hafa
alltaf verið tilbúnir að
trúa á hið ósýnilega og
hið yfirnáttúrulega svo
það er kannski ekki
skrýtið að höfundur
noti tölvutækni nú-
tímans sem tæki til að
koma sögupersónum í
tengsl við annan heim.
Höfundur sem kennari
notar svo tækifærið og uppfræðir í
leiðinni og vekur athygli á atburðum
úr fortíðinni sem hann fellir inn á
eðlilegan hátt.
Höfundur skapar hér skemmti-
lega fléttu og þótt söguþráðurinn sé
stundum nokkuð langsóttur og held-
ur margar af sögupersónunum lendi
yfir í annan heim er hér mjög spenn-
andi og vel gerð saga í umhverfi sem
íslenskir krakkar þekkja vel.
Þessa heims og annars
UNGLINGABÓK
Tara
Ragnar Gíslason
Salka 2003, 188 bls.
Ragnar Gíslason
Sigrún Klara Hannesdóttir