Morgunblaðið - 09.12.2003, Blaðsíða 8

8 B ÞRIÐJUDAGUR 9. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
RITHÖFUNDAR landsins keppast
nú við að kynna bækur sínar með
upplestrum við góðan róm. Þetta
setur skemmtilegan svip á vikurnar
fyrir jól þar sem bókmenntir eru í
aðalhlutverki og helsta umræðuefni
manna á milli eru nýútkomnar bæk-
ur.
Í fyrri viku lásu þeir Hallgrímur
Helgason, Reynir Traustason og
Úlfar Þórmóðsson úr bókum sínum
Herra Alheimur, Linda og Hrapandi
jörð í Iðnó og Guðrún Sigfúsdóttir
las úr bókinni Dætur Kína eftir Sinr-
an.
Á sunnudagskvöldið efndi Hrók-
urinn til skemmtikvölds í Hlaðvarp-
anum þar sem átta skáldkonur og
kvenrithöfundar komu fram og lásu
úr verkum sínum.Vigdís Grímsdóttir
las úr skáldsögunni Þegar stjarna
hrapar, Linda Vilhjálmsdóttir úr
skáldævisögunni Lygasaga, Unnur
Þóra Jökulsdóttir úr barnabókinni
Eyjadís, Hlín Agnarsdóttir úr minn-
ingabókinni Að láta lífið rætast,
Rúna Tetzschner úr ljóðabókinni
Ljóð til engils, Elín Pálmadóttir úr
minningabókinni Eins og ég man
það, Kristín Helga Gunnarsdóttir úr
barnabókinni Strandanornir og El-
ísabet Jökulsdóttir úr ljóðabókinni
Vængjahurðin.
Morgunblaðið/Jim SmartGuðrún Sigfúsdóttir, Hallgrímur Helgason, Reynir Traustason og Úlfar Þormóðsson.
Morgunblaðið/ÓmarElísabet Jökulsdóttir les úr Vængjahurðinni í Hlaðvarpanum.
Höfund-
ar á ferð
og flugi
AÐ baki daganna inniheldur
tvær ljóðabækur eftir Pétur Gunn-
arsson. Sú fyrri nefnist Splunku-
nýr dagur og kom út árið 1973 og
er löngu uppseld og hin síðari hef-
ur sama titil, Að baki daganna, en
undirtitillinn er: Ljóð og textar
(1974–2001). Það var orðið löngu
tímabært að gefa Splunkunýjan
dag út aftur, það leikur um þá bók
ferskur andblær og hún ber með
sér þá gerjun sem átti sér stað á
Vesturlöndum á tímum stúdenta-
uppreisna og almenns andófs gegn
heimsvaldastefnu og stríðsrekstri
stórveldanna.
Pétur gerir skemmtilega grein
fyrir útgáfusögu Splunknýs dags í
formála bókarinnar. Ljóðin eru ort
á tímabilinu 1968–1971 en skáldið
unga kom heim sumarið1969, eftir
ársdvöl í Provence, með handrit að
ljóðabók sem það nefndi undan
miðjum himni og sendi Almenna
bókafélaginu það til útgáfu. Sá
sem las yfir handritið var enginn
annar en borgarskáldið góðkunna,
Tómas Guðmundsson, og eitt af
því sem hann hnaut um var ljóðið
„landsýn“. Skáldið kemur með
skipi og virðir fyrir sér landið rísa
úr hafi en þá koma þessar línur:
„þetta er einsog stór kúkur/segir
háseti sem kemur upp á dekk“.
Það var ekki nema von að Tóm-
asi brygði í brún yfir jafn
strákslegri líkingu
sem dregur ættjörðina
niður í svaðið, þó svo
hún sé ættuð úr munni
sjómanns. Kynslóð
Péturs, hin svokallaða
’68-kynslóð, vílaði ekki
fyrir sér að afhelga
ýmis gildi sem alda-
mótakynslóðinni þótti
óhugsandi að gera.
Sem dæmi má nefna
hið kunna ljóð Steins
Steinars (sem reyndar
var ekki þekktur að
neinum tepruskap)
sem einnig ber nafnið
„Landsýn“. En þar er
komist mjög skáldlega að orði um
Ísland: „Þessi vængjaða auðn með
sín víðerni blá“. Þetta dæmi sýnir
svo ekki verður um villst hversu
mikil þáttaskil urðu í ljóðagerðinni
og menningunni um og eftir 1970.
Svo aftur sé vikið að útgáfusög-
unni þá varð niðurstaðan sú að
ekkert varð af útgáfu hjá AB en
Pétur hélt áfram að yrkja og sendi
Sigfúsi Daðasyni handrit að nýrri
bók í ársbyrjun 1972 og Splunku-
nýr dagur leit dagsins ljós ári síð-
ar. Það var ekki lítil upphefð að fá
bók útgefna hjá virtu forlagi og
ekki spillti fyrir að eitt helsta
skáld landsins gaf hana út refja-
laust.
Splunkunýr dagur er efnismikil
bók og mjög fjölbreytt. Yrkisefnin
eru margvísleg og efnistökin líka,
Pétur yrkir um veruleik nútíma-
mannsins, um gildiskreppu hans
og oft nöturlegt líf hins firrta
borgarbúa. En þrátt fyrir vissa
svartsýni, og gagn-
rýna afstöðu til
margra mála sem þá
voru í deiglunni eins
og kvenréttinda og
umhverfisverndar,
má líka finna bjartari
tóna sem lúta að
skáldskap hversdags-
ins og því að finna
ævintýrið í lífinu eða
eins og skáldið kemst
svo vel að orði á ein-
um stað „lífið er stór-
kostlegasta furðan!“.
Það er samt varla
hægt að segja að
heildarsvipur
Splunkunýs dags sé sterkur og
stafar það líklega af því að ljóða-
bókin er svo margradda þannig að
mörg sjónarmið fá að njóta sín og
það er auðvitað jafnframt styrkur
hennar og veikleiki í senn. Skáldið
er eins og svampur sem sýgur í sig
áhrif héðan og þaðan. Hugsunin er
vífeðm, opin, alþjóðleg og heim-
spekileg.
Í seinni bókinni Að baki dag-
anna er rödd skáldsins miklu
sterkari og persónulegri eins og
vonlegt er. Skáldið lýsir þeirri
óviðjafnanlegu reynslu þegar það
verður faðir og alvara lífsins tekur
við. Ljóðmálið verður knappara en
miklu markvissara fyrir bragðið,
sem dæmi má taka ljóð II, V:
Ákaft leita ég að ævintýrum
en öllu snjóar niður reglubundið.
Í meðförum tímans
verða feiknin hversdagsleg.
Hversdagurinn feikn.
Fallegt er sömuleiðis ljóðið „Í
rjóðri skógar um nótt“, þar hittir
knappt en skáldlegt myndmál í
mark.
Eins og áður hefur komið fram
er einnig að finna texta í Að baki
daganna, eins konar prósaljóð sem
einnig eru sögð vera vasabókar-
skrif. Eftirminnilegur er V hluti
sem ber nafnið „Mamma“ þar sem
dregin er upp nærgætin mynd af
móður skáldsins sem lést af slys-
förum árið 1989. Pétur sannar hér
enn einu sinni hæfni sína í að
segja mikið í fáum orðum, það er
drjúgt sem rúmast milli línanna í
þessum smátextum hans.
Það er ljúf og manneskjuleg
mynd sem Pétur dregur upp í Að
baki daganna. Hann er athugull og
hugmyndaríkur, stundum gaman-
samur og stundum alvarlegur. Það
er merkilegt hversu vel ljóðin fara
með vasabókarskrifum hans sem
ekki eru alltaf sérlega ljóðræn, en
Pétur kann þá list að draga upp í
fáum en skörpum dráttum áhuga-
verðar myndir úr hversdagsleik-
anum. Auðvitað flýtur ýmislegt
með sem ekki virðist vera nema í
meðallagi skáldlegt en getur þó
verið áhugavert út af fyrir sig. Að
öllu samanlögðu er fengur að þess-
ari nýju bók. Hún inniheldur bæði
ófáanleg æskuljóð Péturs sem
mörkuðu á vissan hátt tímamót í
ljóðagerðinni og ljóð hins full-
þroska yfirvegaða skálds. Því mið-
ur fann ritdómari þrjár prentvillur
í fyrri ljóðabókinni og er það
óneitanlega til lýta í jafn viðkvæm-
um texta sem ljóð eru.
Skáld hversdagsleikans
LJÓÐ
Að baki daganna
Mál og menning. Reykjavík 2003,
206 bls.
PÉTUR GUNNARSSON
Guðbjörn Sigurmundsson
Pétur Gunnarsson
FORMENN dómnefndanna
tveggja sem völdu bækurnar tíu á
listann fyrir Íslensku bókmennta-
verðlaunin báru sig mannalega í
Kastljósinu í síðustu viku, þrátt
fyrir að hafa þurft að lesa á
fjórða tug bóka hvor á jafn-
mörgum dögum.
Það er svosem hægt að hugsa
sér margt verra en lesa eina bók
á dag og hvað sem öðru líður er
þetta „þægileg innivinna“ eins og
einhver sagði.
Einhvern veginn læðist þó að
manni sá grunur að allur þessi
lestur verði hálf grautarlegur
ekki síst þegar um vandlega unn-
in bókmennta- og fræðiverk er að
ræða; verk sem höfundar hafa
legið yfir mánuðum og árum
saman og verðskulda hugsanlega
talsverða yfirlegu og umhugsun
af lesandanum. Sumir eru þó
fljótari en aðrir að greina hismið
frá kjarnanum og þurfa ekki
meira en dagpart til að sjá hvort
bók er einhverra fiska virði. Slík-
ir snillingar veljast oft í dóm-
nefndir.
Þó þykir manni sem áherslan
sem útgefendur leggja á hraða
afgreiðslu tilnefninga til bók-
menntaverðlaunanna bera keim
af sölumennsku; engu er líkara
en tilnefningarnar verði að vera
tilbúnar tímanlega fyrir jólin svo
hægt sé að auglýsa hinar til-
nefndu bækur í tvær eða þrjár
vikur áður en botninn dettur úr
bóksölunni að kvöldi Þorláks-
messu. Bók sem ekki selst fyrir
jól á ekki mikla framtíðarmögu-
leika í sölu. Vandaðar bók-
menntir seljast þó jafnt og þétt
og finna sér stöðugt nýja les-
endur enda eru þær ekki í flokki
hinna dæmigerðu „jólabóka.“ Það
er hinsvegar þekkt staðreynd að
„játningabókin“ í ár lifir yfirleitt
ekki fram að næstu jólum.
Kannski er það bara eins gott því
hvernig færi fyrir þeim sem
þurfa að „gráta í ár“ ef þeir
þyrftu að óttast samkeppni grát-
bóka frá síðustu jólum. Bækur af
þessu taginu eru þó oftast fjarri
tilnefningum til bókmenntaverð-
launa.
Bókmenntaverðlaun
að vori
Það er reyndar í hæsta máta
ósanngjarnt að væna útgefendur
um lágkúru og að þeir hugsi ekki
um annað en sölutölur. Útgef-
endur hljóta að mega fá eitthvað
fyrir sinn snúð. Margar bókanna
sem út koma bera góðum bók-
menntaskilningi, menningarlegri
framsýni og smekkvísi gott vitni.
Þær eru einmitt lagðar fram til
Bókmenntaverðlaunanna. En
hvers vegna þær eru ofurseldar
„jólamaníunni“ og settar í hrað-
lestrarkeppni dómnefndanna er
ofar mínum skilningi. Það liggur
ekkert á þegar góðar bækur eru
annars vegar. Hvers vegna þessa
áherslu á að keyra tilnefning-
arnar í gegn þegar bækurnar eru
varla komnar í gegnum prentvél-
arnar og sumar alls ekki; hvers
eiga þær bækur að gjalda sem
komust ekki að í prentröðinni
fyrr en viku af desember. Útgef-
endur passa kannski bara upp á
þetta því þeir tilnefna bækur af
eigin útgáfulista sem til greina
koma. Það er hægt að skilja þetta
á ýmsa vegu.
Hvernig væri að veita íslensku
bókmenntaverðlaunin að vori til í
tengslum við Viku bókarinnar. Þá
hefðu dómnefndirnar nægan tíma
til að lesa bækurnar og tryggt
væri að allar bækur ársins væru
með. Það myndi líka ýta undir
bóksölu á öðrum árstímum en
rétt fyrir jólin.
Þrjátíu
bækur á
þrjátíu
dögum
Hávar Sigurjónsson