Morgunblaðið - 12.12.2003, Page 53

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 2003 53
Ítölsk undirföt
Opið virka daga frá kl. 11-18,
laugardaga frá kl. 11-15.
undirfataverslun
Síðumúla 3
HVAÐA viðmið eru notuð í ís-
lenskum blaðaheimum til að meta af-
rek sín, önnur en að selja blöð? Þetta
varð mér umhugsunarefni eftir lest-
ur helgarblaðanna um síðustu helgi.
Lesbók Morg-
unblaðsins er oftast
ávísun á greinar þar
sem natni og gæði
liggja að baki úrvinnsl-
unni, og svo var einnig
raunin þennan laug-
ardag.
Ég naut viðtals við
rithöfundinn Sjón, um
nýjustu skáldsögu hans
í jólabókaflóðinu. Eink-
um varð mér starsýnt á
túlkun á sögupersón-
unni Skugga-Baldri
sem höfundurinn mat
sem venjulegan fyndinn íslenskan
rudda.
Samkvæmt orðabókarskilgrein-
ingu er orðið ruddi hlaðið neikvæðni
– hann er dóni eða óhefluð mann-
eskja og að vera ruddalegur er þá að
vera ósiðaður og svakafenginn.
Nú hef ég ekki haft tíma til að
leggjast ofan í lestur jólabókanna,
nema blóðregn sem er meistaraleg
myndfrásögn úr Njálu og þar er
vissulega nokkuð af ruddum. Ég hef
semsagt ekki kynnt mér hversu
ríkjandi hin íslenska ruddatýpa er,
hvorki í frásagnalist fagurbók-
menntanna í augnablikinu, né í ís-
lensku þjóðlífi.
Ég velti þessu svo sem ekki meira
fyrir mér þannig, fyrr en ég flétti
hinu nýja og endurreista DV.
Nú er ég í hópi kjósenda og borg-
ara þessa lands sem er hliðholl end-
urreisnaraðgerðum DV af lýðræð-
issjónarmiðum. Opin, gagnrýnin og
lýðræðisleg miðlun atburða og mál-
efna er samkvæmt sannfæringu
minni af hinu góða. Margbreytileiki
blaðaflórunnar, þó á litla Íslandi sé,
hlýtur að vera góðs viti, sama hvað
samkeppni blaðanna á eftir að enda í.
Viðmiðin í okkar landi hafa und-
anfarið í meira og meira mæli farið
að grundvallast á samanburði við er-
lend ríki og í þeim alþjóðavædda
heimi sem við lifum í, fer umfjöllun
blaðanna, jafnt sem gildismat þjóð-
félagsins á flestum sviðum ekki var-
hluta af þessari þróun.
Það má segja að það sem helst hafi
einkennt umfjöllun deyjandi DV áð-
ur en endurreisnaraðgerðir voru
hafnar, hafi verið litlir dálkar um af-
drif ýmissra svokallaðra stjarna úr
popp- eða kvikmyndaheimum.
Sjálf hef ég ekki talið að það væri
mér til nokkurra mannlegra bóta eða
af upplýsandi verðmæti að vita hjá
hverjum Britney Spears eða aðrir
kollegar sváfu eða hvar þau komu
fram prúðbúin. Ég var þess vegna
orðin nokkuð stopull
lesandi blaðsins á síð-
ustu misserum þess.
Það var því af nokk-
urri gleði að ég upp-
götvaði að í nýend-
urreistu DV var
athyglinni fremur beint
að heimavelli, bæði í
fréttamiðlum og í um-
fjöllun um menn og
málefni.
Samkvæmt Sjón
fylgir það þjóð okkar að
dýrka rudda og því að
vera Íslendingur fylgir
ekki sjálfkrafa góðsemi. Ég held að
Sjón hafi á réttu að standa, að því
leyti að það að vera hluti af sam-
félagi, íslensku eða öðru, gerir já-
kvæða mannrækt ekki að gefnum
hlut. Mannrækt er ekki endilega
keppikefli samfélaga nema að þát-
takendur í samfélaginu leggi henni
lið og hvetji til hennar.
Nú brá svo við að DV gerði að
opnugrein umfjöllun um ofmetna Ís-
lendinga – umfjöllunin var vægast
sagt hlaðin gremju og hroka í garð
náungans. Hér voru Íslendingar sem
oft eru í forgrunni frétta fjölmiðlanna
annað hvort vegna starfa sinna eða
annarra afreka hengdir út og flokk-
aðir í dilka eftir því hversu lágkúru-
legir framapotarar þeir væru.
Öll umfjöllun og sleggjudómarnir
sem hér var beitt voru í anda litlu
dálkana fyrrum, þar sem Hollywood
slúðurblaðamennskubrögðum er
beitt. Umfjöllun yfirborðsleg og að-
ferðir til mats hroðvirknislegar.
Hér var greinilega hinn nútíma
fyndni ruddi kominn í sveiflu.
Dálkahöfundur, sem skýlir sér
bakvið nafnleysi, gerir engan veginn
ráð fyrir að umtalað þjóðþekkt fólk
sé að vinna af metnaði og heilindum
að velsæmislegum markmiðum á sín-
um ólíku sviðum.
Dálkahöfundur gefur sér að umtal-
að fólk þjóni fyrst og fremst persónu-
legum markmiðum sínum og að einn
helsti hvati þess að umtalaðir hafi
náð til metorða, sé hégómleg sjálfs-
elska og fjölmiðlagredda.
Það hefur löngum verið kalt á
toppnum, í því felast víst engin ný
sannindi, og að axli fólk völd eða
ábyrgð af einhverju tagi þýðir það
ekki að fólk sé hafið yfir gagnrýni.
Spurningin er fremur hvort forsvars-
menn blaðsins telja að þeir bæti ein-
hverju við í málefnalegri umræðu líð-
andi stundar, eða eru þeir eins og svo
margir aðrir þessa dagana að fylkja
sér í hóp innihaldslausra blaðrara
sem setja sjálfmiðaða forgangsröðun
einstaklingsins í hásætið.
Mig fer að gruna óþægilega að
andlitslyfting blaðsins sé kannski
bara yfirborðsleg skurðaðgerð sem
hafi það fyrst og fremst að markmiði
að fela hrukkur dvínandi ljóma.
Það fylgir fyndni að vera spaug-
samur og hnyttinn. Fyndni tekur á
sig ýmsar myndir og sú íslenska hef-
ur gjarnan beinst að því að vera
fyndinn á kostnað annarra. Áhuga-
vert er að hér er verið að draga áber-
andi borgara sem af einhverjum
ástæðum eru sviðsfang fjölmiðlanna
sjálfra, niður í hégómleika sem þess-
ir sömu aðilar í fæstum tilfellum hafa
gert tilkall til.
Stílbrögð blaðamennskunnar eru
margbreytileg en þó hlýtur það að
vera göfugasta markmið blaða-
mannsins að gera atburðum, mönn-
um og málefnum skil af heilindum og
sönnum metnaði fyrir góðu hand-
verki, jafnvel þó menn bregði sér í
gáskaham.
Í umræddri opnugrein gætir þessa
metnaðar ekki að mínu mati og dóm-
ar á málefnalegum eða hvað þá rök-
studdum grundvelli eru mjög fjar-
verandi. Hér er ekki einu sinni stuðst
við nafngreinda dómara götunnar
eins og stundum er farið að sjást í
umfjöllun fjölmiðla. Uppröðun blaða-
manns ber fremur keim af ábyrgð-
arlausu ruddahjali sem Íslendingar
samkvæmt Sjón eru svo tilbúnir til
að hampa.
Það er hugsanlegt að þjóðin sé á
því stigi að innihaldslaus lágkúra
höfði hvað mest til hennar í dæg-
urdýrkun samtímans.
Íslendingar hafa í augnablikinu úr
að velja raðirnar af „plottkendum“
raunveruleikaþáttum á öldum ljós-
vakans. Þeirri fýsn sem gengur út á
að horfa á leikmenn velja aðra leik-
menn úr leik ætti því að vera svalað.
Þó má um leið velta fyrir sér hvort
við erum kannski að einhverju leyti
þess vegna orðin dofin fyrir rætn-
islegum áfellisdómum. Að mínu mati
ættu þó ritmiðlarnir að einbeita sér
að öðrum og metnaðarfyllri mál-
efnum.
Ruddar í íslenskum
fjölmiðlum
Anna Karlsdóttir skrifar
um fjölmiðlun ’Það er hugsanlegt aðþjóðin sé á því stigi að
innihaldslaus lágkúra
höfði hvað mest til
hennar í dægurdýrkun
samtímans.‘
Anna Karlsdóttir
Höfundur er lektor í mannvistar-
landafræði og ferðamálafræðum.
FJÁRLÖG fyrir árið 2004 hafa
nú verið samþykkt á Alþingi. Fjár-
lagafrumvarp komandi árs er að
jafnaði stærsta mál sem lagt er
fram á haustþingi. En er eitthvað að
marka fjárlögin? Þeg-
ar útgjöld ríkissjóðs
eru skoðuð frá því ný
lög um fjárreiður rík-
isins tóku gildi á árinu
1998 kemur í ljós að á
hverju ári frá 1998
hækka útgjöld rík-
issjóðs í meðförum Al-
þingis, frá frumvarpi
til fjárlaga, en einnig
eru raunveruleg út-
gjöld ársins töluvert
hærri en fjárlög gerðu
ráð fyrir.
Einn af sérfræð-
ingum OECD í efna-
hagsmálum hefur tek-
ið saman grein um
útgjöld hins opinbera
á Íslandi (Hannes
Suppanz, Controlling
Public Spending in
Iceland, Economic
Department Working
Paper no. 360, June
2003). Þar er að finna
er yfirlit um út-
gjaldatölur fjárlagafrumvarps, fjár-
laga og niðurstöður áranna 1998-
2003. Þessa töflu hef ég uppfært
fyrir árin 2003 og 2004 samkvæmt
fjáraukalögum fyrir árið 2003 og
fjárlögum ársins 2004.
Á hverju ári hækka útgjöld ríkis-
sjóðs í meðförum Alþingis, frá
frumvarpi til fjárlaga, en hækkunin
er mun meiri þegar borin eru sam-
an raunveruleg útgjöld ársins og út-
gjöld samkvæmt fjárlögum. Í með-
förum Alþingis jukust útgjöld
ríkissjóðs um allt að 4,4% á árunum
1988 til 2004. Hér er um að ræða
áætluð gjöld, en hvernig er með út-
komuna? Mismunur fjárlaga og nið-
urstöðu ársins er minnstur á árinu
2001, eða 4,3%. Sam-
kvæmt fjáraukalögum
fyrir árið 2003 er gert
ráð fyrir að útgjöld
verði 4,8% hærri en
fjárlög á þessu ári.
Mestur var mismunur-
inn hins vegar á árinu
2000, þegar hann fór í
18,5%.
Við hverju má þá
búast af fjárlögum
komandi árs? Miðað
við að í fjárlögum sé
gert ráð fyrir út-
gjöldum sem nema 275
milljörðum króna og ef
þróun undanfarinna
ára endurtekur sig má
búast við því að raun-
veruleg útgjöld kom-
andi árs verði um 300
milljarðar króna, sem
er 25 milljörðum hærri
upphæð en fjárlög gera
ráð fyrir.
Við framreikninginn
notaði ég meðaltal frá-
vikanna frá 1998 til 2003, að und-
anskildu hæsta gildinu (18,5% á
árinu 2000). Þannig hafa raunveru-
leg útgjöld hvers árs að jafnaði ver-
ið 8,9% hærri en gert var ráð fyrir í
fjárlögum.
Er að marka
fjárlög?
Katrín Ólafsdóttir skrifar
um ríkisfjármál
Katrín Ólafsdóttir
’Í meðförumAlþingis jukust
útgjöld rík-
issjóðs um allt
að 4,4% á ár-
unum 1988 til
2004.‘
Höfundur er hagfræðingur og kennir
við viðskiptadeild Háskólans í
Reykjavík.
Útgjöld ríkissjóðs 1998-2004
Samkvæmt fjárlagafrumvarpi, fjárlögum og ríkisreikningi
Milljarðar króna Hlutfallslegur
Frumvarp Fjárlög Niðurstaða mismunur, %
A B C B-A C-B
1998 162,7 165,7 189,6 1,8 14,4
1999 179,2 182,4 199,0 1,8 9,1
2000 190,0 193,2 229,0 1,7 18,5
2001 210,0 219,2 228,7 4,4 4,3
2002 239,3 239,4 267,3 0,0 11,7
Áætlun Áætlun
2003 253,3 260,1 272,7 2,7 4,8
2004 273,0 275,2 299,6 0,8 8,9
UNDANFARIÐ hafa landsmenn
getað horft upp á það í návígi
hvernig broddar samfélagsins
hrifsa til sín fúlgur fjár af af-
rakstri launafólks. Kaupþing-
Búnaðarbanki gengur
lengra en aðrir, en
það er ekki um að
ræða nema stigsmun
á þeim og öðrum.
Forustumenn núver-
andi ríkisstjórnar eru
í þessum efnum ekki
eins heilagir og þeir
vilja vera láta. Nýver-
ið gekk forstöðumað-
ur Byggðastofnunar
úr starfi með feitan
starfslokasamning
upp á vasann, fyrrum
forustumenn Lands-
bankans hafa verið í sama flokki
að ógleymdum fyrrum forstjóra
Landssímans og fyrrv. fram-
kvæmdastjóra Vinnuveitenda-
sambands Íslands, Þórarni Viðari,
sem gat stungið inn á reikninginn
skitnum 40 milljónum, byggt á
starfssamningi við samgöngu-
ráðherrann fyrrverandi Halldór
Blöndal.
Hvaðan halda þessir menn að
þessir peningar komi? Af himnum
ofan? Auðvitað verða
þessir peningar til
með sama hætti og
önnur verðmæti, með
vinnu almennings. Á
sama tíma er gerð
hver atlagan á fætur
annarri að réttindum
launafólks í landinu og
samtökum þess. Sjó-
mannafélag Reykja-
víkur hefur tekið slag-
inn um störf
félagsmanna sinna um
borð í kaupskipum ís-
lensku útgerðarfélag-
anna Eimskips og Samskipa. Sú
barátta hefur verið hörð og oft
ekki mátt á milli sjá hvernig hún
færi. Nú hefur bandarískur auð-
kýfingur sett á laggirnar svokallað
„íslenskt“ flutningafyrirtæki, Atl-
antsskip, til að taka upp það sem
þeir kalla „samkeppni“ í flutn-
ingum til og frá landinu. Þetta fyr-
irtæki ræður hins vegar ekki yfir
einu einasta skipi og um borð í
þeim skipum sem þeir hafa á tíma-
leigu gilda ekki íslensk kjör. Nú
ætlar þetta sama fyrirtæki að fara
að bjóða landsmönnum ódýrt elds-
neyti á bílana. Við verðum að fara
að hugsa út í það hvað það kostar
að búa í þessu landi. Viljum við
alltaf hlaupa eftir því ódýrasta án
þess að hugsa út í hvað slíkar
skammtímalausnir geta kostað
marga einstaklinga vinnu sína?
Sjómannafélag Reykjavíkur mun
halda baráttunni áfram gegn þessu
fyrirkomulagi uns yfir lýkur.
Við óttumst hins vegar að þessi
þróun stöðvist ekki við bryggj-
urnar heldur gangi á land og verði
ríkjandi um allt samfélagið. Það
verður þó væntanlega ekki fyrr en
háskólamenntuðu stéttunum verð-
ur ógnað sem menn vakna upp við
vondan draum. Þegar erlendir
tannlæknar fara að bjóða þjónustu
á 2.000 kr. eða einhverjar aðrar
sambærilegar þjónustugreinar,
sem fara að bjóða fram þjónustu
sína á vægu verði.
Er ekki komi tími til að verka-
lýðshreyfingin snúi bökum saman í
baráttu sinni gegn undirboðum er-
lends láglaunafólks á íslenskum
vinnumarkaði? Auðvitað er erlent
launafólk velkomið til Íslands, en í
stað þess að vorkenna þessu ágæta
fólki vegna lágra launa á að sjá til
þess að það fái þau laun sem þó á
að greiða samkvæmt leikreglum á
íslenskum vinnumarkaði. Það er
nefnilega enginn vandi að standa
gegn þessari þróun til hagsbóta
fyrir launafólk í landinu ef menn
bera gæfu til að standa saman.
Baráttukveðjur og gleðileg jól,
og bestu óskir um glæsilega kjara-
samninga á nýja árinu.
Starfslokasamningar
og siðblinda ráðamanna
Birgir Hólm skrifar
um kjaramál ’SjómannafélagReykjavíkur mun halda
baráttunni áfram gegn
þessu fyrirkomulagi uns
yfir lýkur. ‘
Birgir Hólm
Höfundur er gjaldkeri
Sjómannafélags Reykjavíkur.