Morgunblaðið - 12.12.2003, Blaðsíða 54

UMRÆÐAN
54 FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
NÝRRA viðhorfa hefur gætt í
starfsaðferðum
margra alþjóðlegra
fjármálastofnana síð-
ustu ár. Aukin áhersla
er lögð á að þróa
verklagsreglur við
umhverfismat vegna
útlána í því skyni að
draga úr útlánaá-
hættu og neikvæðum
umhverfisáhrifum en
auka jafnframt arð-
semi fjárfestingaverk-
efna. Ný og fram-
sækin hugsun knýr á
um áherslubreytingar
í heildarstefnumótun og rekstri
fjármálastofnana og auðveldar
greiningu nýrra, svokallaðra
grænna markaðstækifæra með það
að markmiði að auka arðbærni en
draga jafnframt úr vistfræðilegum
áhrifum og auðlinda-
notkun. Siðfræði er
fremsta gulrótin af
þremur í þessu sam-
hengi, hinar tvær eru
vistfræði og hagfræði.
Frá upphafi síðasta
áratugar hafa bankar
og fjármálastofnanir í
vaxandi mæli innleitt
stöðluð umhverfis-
stjórnunarkerfi. Al-
þjóðleg yfirlýsing fjár-
málastofnana varðandi
umhverfi og sjálfbæra
þróun, UNEP-
umhverfisyfirlýsingin hefur orðið
hvati er þetta varðar. Nú hafa um
200 fjármálastofnanir víða um
heim undirritað UNEP-yfirlýs-
inguna, sem telja má leiðarljós á
umhverfisframmistöðu fjármála-
stofnana. Yfirlýsingin skiptist í
þrennt: a) sjálfbæra þróun, b) um-
hverfisstjórnun og fjármálafyrir-
tæki og c) umhverfisvitund við-
skiptavina, almennings og
almannatengsl.
Í UNEP-yfirlýsingunni segir að
„fyrirtæki í fjármálageiranum séu
þess meðvituð að sjálfbær þróun
byggist á jákvæðri víxlverkun hag-
kerfisins og velferðarkerfisins ann-
ars vegar og umhverfisverndar
hins vegar, með það markmið að
jafna hagsmuni núlifandi kynslóða
og hagsmuni komandi kynslóða“.
Enn fremur: „Við álítum að sjálf-
bær þróun sé á samábyrgð stjórn-
valda, viðskiptalífsins og ein-
staklinga. Við skuldbindum okkur
til samvinnu við hagsmunaaðila
viðskiptalífsins til að ná settum
umhverfislegum markmiðum.“ Með
undirritun UNEP-yfirlýsingar-
innar skuldbinda bankar sig til að
bæta umhverfisframmistöðu sína.
Þannig öðlast bankarnir aukinn
áhrifamátt í starfsumhverfi sínu,
ekki einvörðungu á sviði hagfræði
heldur einnig hvað varðar þjóð-
félagslega velferð og siðfræði. Því
má ekki vanmeta áhrif fjármála-
geirans á umhverfisskilvirkni (eco-
efficiency) og sjálfbæra þróun.
UNEP-yfirlýsingin hefur leitt af
sér stöðluð umhverfisskýrsluform,
svokölluð „græn reikningsskil“, s.s.
GRI. Þar er færð til bókar frammi-
staða fyrirtækja á sviði efnahags-,
umhverfis- og samfélagsmála. Tal-
ið er að ISO 14031-vottun veiti
sóknarfæri á alþjóðamörkuðum
sem eru viðkvæmir vegna um-
hverfislegra og siðfræðilegra álita-
mála.
Hver eru hin
nýju viðhorf?
Undirstöðuatriðin þrjú í nýju hug-
myndafræðinni eru gamalkunn;
siðfræði, vistfræði og hagfræði. En
það er útfærslan sem skiptir máli.
Drifkrafturinn í bankastarfsemi
hefur verið og verður sá að skila
eigendum hámarksarði, annars
gengur dæmið ekki upp. Sam-
kvæmt hinni nýju hugsun er lögð
áhersla á að farvegurinn að hagn-
aðinum þurfi að liggja í gegnum
siðfræði og vistfræði. Þessi hug-
myndafræði fléttar saman undir-
stöðuatriðin þrjú á gagnvirkan og
víxlverkandi hátt ásamt samfélags-
legri ábyrgð og vilja fjárfesta til að
ígrunda kosti langtímafjárfest-
ingar. Þannig fæst nálgun við
markmið umhverfisstjórnunar,
sem eru að auka arðbærni en
draga jafnframt úr vistfræðilegum
áhrifum og auðlindanotkun.
Hin nýju viðhorf hafa m.a. leitt
til þess að þrír sænskir bankar
hafa innleitt ISO 14001-umhverfis-
stjórnunarkerfi.
Ný sóknarfæri –
ný hugsun – aukin arðsemi
Útlán banka til fyrirtækja hafa
áhrif á náttúru og umhverfi og
bankarnir geta þar af leiðandi
gegnt lykilhlutverki varðandi um-
bætur á sviði umhverfismála. Hert
löggjöf hefur knúið fyrirtæki til að
nýta sér vistvæna vöruþróun, um-
hverfisvæna tækni og mengunar-
varnir. Sum þeirra hafa því af
nauðsyn tekið upp umhverf-
isstjórnarkerfi, en önnur sjálf-
viljug. Af þessum ástæðum hafa
orðið til markaðsleg sóknarfæri
fyrir banka og finna má ábatasöm
tækifæri vegna útlána á sviðum
sem tengjast umhverfismálum og
auðlindanýtingu. Samvinna banka
og tryggingarfyrirtækja er áhuga-
verð í því samhengi, að minnka
áhættu og kostnað en auka hagn-
aðarvon.
Umhverfisáhætta banka
Umhverfisáhætta banka hefur ver-
ið skilgreind með hliðsjón af
áhættuþáttum sem rýrt gætu lána-
safn þeirra. Í þessu sambandi
standa lánastofnanir frammi fyrir
áhættu af þrennum toga: Beinni
áhættu, þ.e. beinu peningalegu
tapi. Óbeinni áhættu sem veldur
skertri greiðslugetu viðskiptavina
og áhættu varðandi skaðaða ímynd
eða illt orðspor sem orðið getur
bönkum að álitshnekki. Bankar
hafa einblínt á áhættuþætti vegna
umhverfismála en hafa ekki nýtt
sér hagnaðarvon sem felst í þess-
um ört vaxandi geira og nýjum
tækifærum sem skapast hafa við
„grænu bylgjuna“ í atvinnulífinu
víða um heim.
Fjárfestingarlánasjóðir
og siðfræði
Lífeyrissjóðir gegna vaxandi hlut-
verki við fjárfestingar, sumpart
með breyttum áherslum. Lífeyris-
sjóður lækna í Danmörku hefur af
siðfræðilegum ástæðum ákveðið að
fjárfesta ekki í áfengis, tóbaks- og
vopnaiðnaði eða í atvinnugreinum
sem ekki virða mannréttindi, þ.m.t.
barnaþrælkun. Þetta veldur hags-
munaárekstrum þar sem hlutverk
sjóðanna er að hámarka arð um-
bjóðenda sinna.
Í Bandaríkjunum og Evrópu, t.d.
Bretlandi og Þýskalandi, hafa fjár-
festingasjóðir vaxandi áhrif með
því að vinna að skilgreindum sið-
fræðilegum markmiðum og beina
fjármagni til aðila sem standa sig
vel í umhverfismálum. Umfang
bandarísku umhverfissjóðanna
(DJSGI, t.d.) er talið nema um 10%
af ársveltu kauphallarinnar á Wall
Street.
Ábati bankanna af
„grænni markaðssetningu“
Lykillinn að ávinningi er að hafa
frumkvæði. Ábati bankanna af
„grænni markaðssetningu“ er af
ýmsum toga, beinn sem óbeinn.
Óbeinn hagnaður kemur fram í
betri ímynd gagnvart almenningi
þegar fólki verður ljóst að bankinn
er samfélagslega ábyrgur á sviði
umhverfismála. Beinn hagnaður
felst í minna útlánatapi og bankinn
getur laðað að sér traust og fram-
sækin fyrirtæki. Gott orðspor er
fjöregg fyrirtækjanna og góð
ímynd getur laðað nýja viðskipta-
vini að bankanum þótt hann bjóði
ekki betri vaxtakjör en aðrir bank-
ar.
Umhverfisstjórnun og siðfræði
fjármálafyrirtækja
Steinn Kárason skrifar
um starfsaðferðir fjármála-
stofnana ’Ábati bankanna af„grænni markaðs-
setningu“ er af ýmsum
toga, beinn sem óbeinn.‘
Steinn Kárason
Höfundur er umhverfishagfræðingur
M.Sc.
NÚ Á aðventu verðum við sem
störfum við félagsþjónustu vör við
kvíða og þunglyndi hjá mörgum
sem til okkar leita. Jólaundirbún-
ingurinn og jólin eru erfiður tími
fyrir einstaklinga og fjölskyldur
sem sökum atvinnuleysis, veikinda
og lágra tekna geta ekki haldið jól
eins og þau eru markaðssett.
Þeirra jól þurfa að vera ,,öðru
vísi“ á meðan þeir sem eiga nóg af
öllu geta valið um hvort þeir taki
þátt í kapphlaupinu.
Þegar líða tekur á haustið tekur
markaðsvæðing
jólanna völdin. Jóla-
skreytingar og aug-
lýsingar gefa tóninn
um hvernig eigi að
halda jól. Fjölmiðlar
birta myndir af prúð-
búnum fjölskyldum,
hamingjusömum
börnum í faðmi for-
eldra, brosandi ein-
staklingum í jólainn-
kaupum, fagurlega
skreyttum jólagjöfum
og veisluborðum
hlöðnum kræsingum.
Skilaboðin á þessum glansmyndum
eru að á jólum eru fjölskyldur
sameinaðar, jólagjafaúrvalið óend-
anlegt og kræsingarnar meiri en
nokkur getur í sig látið. Þó þessar
myndir séu langt frá raunveru-
leika margra þá vekja þær vænt-
ingar og setja viðmið um hvernig
eigi að halda jól.
Á jólunum þegar
verslanir keppa um
viðskiptavini með til-
heyrandi auglýsingum
og skreytingum þá
verða einstaklingar og
fjölskyldur sem lifa
þurfa á lágmarks-
tekjum enn meðvit-
aðri um stöðu sína.
Jólin minna á fátækt
þeirra og er jólaund-
irbúningurinn oft tími
kvíða og sorgar. Það
er erfitt að geta ekki
glatt börnin sín eða
aðra nákomna með gjöfum eða
veitt sér og sínum í mat það sem
talið er sjálfsagt að sé á veislu-
borðum landsmanna um hátíð-
irnar.
Síðastliðin ár hafa
auglýsingar um jóla-
stemninguna verið æ
fyrr á ferðinni og
hefur það lengt tíma-
bil mikils kvíða
þeirra sem eru fjár-
hagslega illa staddir.
Jólagjafahandbækur
hrúgast inn um
bréfalúgur lands-
manna og frétta-
menn lýsa í fjöl-
miðlum bjartsýni
kaupmanna á að jóla-
verslunin í ár verði betri en
nokkru sinni fyrr, vegna aukinnar
velmegunar. Fyrir þá sem vart
eiga til hnífs og skeiðar er þetta
erfiður tími. Skilaboðin eru þau að
á jólum eigi þeir að gefa gjafir og
veita sér og sínum betur í tilefni
jólanna. Þeir eru í sífellu minntir á
að þeir fari á mis við það sem þyk-
ir sjálfsagt að allir geti veitt sér
og sínum, ,,gleðileg jól í alls-
nægtum“.
Hvernig jól viljum við halda?
Við hvetjum fólk til að gefa sér
tíma fyrir jólin til að setjast niður
og hugleiða um hvað jólahaldið
snýst. Gleðileg jól.
Hvernig á að halda jól?
Hulda Gunnarsdóttir og
Olga Björg Jónsdóttir fjalla
um jólahald
’ Við hvetjumfólk til að gefa
sér tíma fyrir
jólin til að setj-
ast niður og
hugleiða um
hvað jólahaldið
snýst.
Gleðileg jól.‘
Olga B. Jónsdóttir
Hulda er félagsráðgjafi, annast stuðn-
ing og ráðgjöf við langtímaatvinnu-
lausa notendur Félagsþjónustunnar í
Reykjavík, miðbæjarsvæði.
Olga Björg er félagsráðgjafi, hefur
umsjón með málefnum barnafjöl-
skyldna hjá Félagsþjónustunni í
Reykjavík, miðbæjarsvæði.
Hulda Gunnarsdóttir