Morgunblaðið - 13.12.2003, Blaðsíða 51

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. DESEMBER 2003 51
H
ún er dapurleg byrjunin hjá
stjórnarflokkunum á þriðja
kjörtímabilinu í samstarfi
Sjálfstæðis- og Framsókn-
arflokksins. Sá síðarnefndi
orðinn nánast óþekkjanlegur frá því sem
fyrrum var. Gamli félagshyggjumöttullinn
löngu kominn á haugana og ef eitthvað er þá
hefur flokkurinn eigrað hægra megin við
Sjálfstæðisflokkinn í flestum málum.
Kannski þó helst með ófyrirleitninni við þá
sem minna mega sín í samfélaginu og böð-
ulsháttinn í garð náttúru landsins.
Boðaðar skattalækkanir snerust upp í
andhverfu sína og álögur á landsmenn
hækka. Vaxtabætur eru skertar flatt um
10% og skilið er við fjárlög þannig að við
blasir himinhár hallarekstur á spítulunum
og að Háskóla Íslands skortir mikið upp á
að geta sinnt hlutverki sínu og tekið á móti
þeim nemendum sem sækja um skólavist.
Svo mikið að ef ekki er gripið til aðgerða
þarf hann að vísa 900 nemendum frá. Fram-
sóknarflokkurinn rekur nú flóttann frá
kosningaloforðunum og ekki er byrjunin á
kjörtímabilinu björguleg.
Meginmistök Davíðs
Margt bendir til þess að samstarf rík-
isstjórnarflokkanna sé verulega erfitt og
það standi illilega í Sjálfstæðisflokknun að
afhenda Halldóri Ásgrímssyni stól forsætis-
ráðherra að ári liðnu. Þá munu margir sjálf-
stæðismenn eiga erfitt með að sætta sig við
að Davíð formaður uni þeim meginmistök-
um á sínum ferli að semja forsætisráðu-
neytið frá flokknum í kjölfar afhroðs Sjálf-
stæðisflokksins í kosningunum.
Þeim röddum fjölgar úr röðum Sjálfstæð-
isflokksins sem geta ekki hugsað sér að leið-
toginn mikli skilji við með þessum hætti;
flokkurinn í sögulegu lágmarki og búinn að
semja frá sér forsætið til 18% Framsókn-
arflokks! Það verður því fróðlegt að fylgjast
með spennunni í samstarfi flokkanna sem
rekið er áfram af gagnkvæmum hags-
munum flokkanna tveggja. Hagsmunum
sem fara ákaflega sjaldan saman við al-
mannahagsmuni í landinu.
Afturreka með öryrkjasamninginn
Það braut hins vegar í blað í samstarfi
ríkisstjórnarflokkanna þegar Sjálfstæð-
isflokkurinn gerði Jón Kristjánsson heil-
brigðisráðherra afturreka með sam-
komulagið við öryrkja. Samkomulag sem
skipti sköpum í gengi Framsóknar í síðustu
kosningum. Framsóknarflokkurinn mældist
ítrekað undir 10% fylgi í könnun eftir könn-
un á þessum tíma. Samkomulagið við ör-
yrkja gaf þeim án efa talsverðan byr og frið
fyrir harðsnúinni réttindabaráttu öryrkja
og átti sinn þátt í því að flokkurinn náði að
krafla sig upp í 18% fylgi. Sem þó að sé ein-
hver versta útkoma í sögu flokksins er samt
árangur sem tryggði þeim áframhaldandi
setu í ríkisstjórn.
Þessi ljóti leikur og dapurlegi mun fylgja
Framsókn eins og skugginn næstu misserin
og því dæmalaust að þeir skyldu láta þetta
yfir sig ganga. En allt er gert og látið yfir
flokkinn ganga til að Halldórs verði stóllinn.
Milljarðar til Suðurnesja?
Þá var það dæmalaust að fylgjast með
framgöngu þingmanna stjórnarflokkanna í
Suðurkjördæmi í atkvæðagreiðslunni um
fjárlögin fyrir skömmu. Jón Gunnarsson,
þingmaður Samfylkingarinnar, lagði þar
fram tillögu um sölu á hlut ríkisins í Hita-
veitu Suðurnesja til að nýta andvirðið til
uppbyggingar atvinnulífs á Suðurnesjum.
Þessa tillögu felldu stjórnarþingmennirnir
án nokkurra útskýringa!
Það grafalvarlega ástand í atvinnumálum
sem blasir við á Suðurnesjum út af upp-
sögnum hjá varnarliðinu er á ábyrð stjórn-
valda og því hefði verið borðleggjandi að
samþykkja tillögu Jóns út af þeim sam-
drætti sem nú á sér stað hjá varnarliðinu.
Árum saman hafa Framsóknarflokkurinn
og Sjálfstæðisflokkurinn flotið sofandi að
feigðarósi án þess að grípa til markvissra
aðgerða til að byggja upp atvinnulíf Suð-
urnesja og koma í veg fyrir að skyndileg
fækkun í varnarliðinu með öllum þeim sam-
drætti í þjónustustarfsemi sem því fylgir
yrði bylmingshögg fyrir byggðarlagið.
Það er því með öllu óskiljanlegt af hverju
framsóknar- og sjálfstæðismenn voru ekki
tilbúnir til að nýta einstakt tækifæri og selja
hlut ríkisins í hitaveitunni og leggja þannig
fé sem hefði getað numið á þriðja milljarð
króna inn í atvinnulífið á svæðinu?
Heillaóskir til hægri
Annað sem lifir eftir þessa fyrstu mánuði
nýs kjörtímabils er framganga stjórn-
arflokkanna í skattamálum. Stærri kosn-
ingaloforð en þau sem uppi voru um stór-
felldar skattalækkanir eiga sér vart
fordæmi í íslenskri pólitík. Milljarðatugum í
skattalækkanir var lofað af báðum flokk-
unum þó að enginn hafi nú toppað þann
mikla „skattalækkanaflokk“ Sjálfstæð-
isflokkinn. Þessu til viðbótar vann vösk sveit
hægrimanna mikla sigra í prófkjörum
flokksins og var gjarnan talað um helj-
arstökk til hægri. Enda varð brátt um
nokkrar þingkonur flokksins sem töldust til
hófsamra stjórnmálamanna, miðað við
þessa hörðu hægrimenn sem lögðust í vík-
ing í prófkjörum flokksins.
Það var því merkilegt að upplifa þegar
fyrsta skattamál vetrarins á Alþingi var
skattahækkun upp á rúman milljarð.
Skattahækkun sem keyrði bensínverðið upp
í að vera eitt það hæsta í heimi! Það er því
rík þörf á heillaóskum yfir á hægrivænginn
og óska þeim til hamingju með árangurinn.
En loforðaskvaldrið er þagnað fyrir löngu
síðan.
Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
Framsókn
rekur flóttann
Eftir Björgvin G. Sigurðsson
A
lmenningur á Íslandi á ekki
að greiða formönnum stjórn-
málaflokka sérstök laun fyrir
að gegna því embætti. Það á
að vera á ábyrgð þeirra sem
kjósa viðkomandi einstakling til forystu í
sínum flokki. Formaðurinn vinnur í
þeirra umboði, talar í þeirra nafni og
vinnur sameiginlegum hugmyndum þeirra
fylgi.
Það eru því haldlítil rök fyrir því að
hækka laun formanna stjórnmálaflokka,
sem ekki eru ráðherrar, eins og fram
kom í umdeildu eftirlaunafrumvarpi. Ekki
er nóg með að þeir tali fyrir skoðunum,
sem eru mörgum á móti skapi, heldur
gegna þeir engu öðru hlutverki í umboði
kjósenda en að sinna starfi sínu sem al-
þingismenn. Því ættu skattgreiðendur þá
að greiða þeim hærri laun?
Sífellt er verið að gera sjálfa stjórn-
málamennina samdauna því kerfi sem
þeir vinna við að bæta og breyta. Kerf-
isbreytingar miða oft að því að auðvelda
þeim að starfa sem alþingismenn allan
sinn starfsferil. Vilji til að breyta ríkuleg-
um eftirlaunum þingmanna er dæmi um
það. Það gleymist hins vegar að þing-
menn velja sjálfir starfsvettvanginn og
kannski ekki æskilegt að þeir dvelji þar
til starfsloka.
Allt er þetta tilraun til að ríkisvæða
stjórnmálin. Um það virðist vera þegj-
andi samkomulag á Alþingi. Nýleg hækk-
un á ríkisstyrkjum til stjórnmálaflokk-
anna vitnar um það. Árleg framlög til
flokkanna voru hækkuð um tæplega 30
milljónir króna. Eftir hækkunina fá
stjórnmálaflokkar nálægt 1.200 milljónir
króna í styrk á hverju kjörtímabili eða 19
milljónir á hvern starfandi þingmann.
Ríkisframlög til stjórnmálaflokka
neyða alla til að styðja við bakið á hug-
myndum sem þeim þóknast ekki. Það
getur ekki talist siðferðilega rétt í frjálsu
þjóðfélagi. Auk þess er mikilvægt að
drifkraftur stjórnmálanna byggist á
frjálsu framlagi einstaklinga, hvort sem
er í formi vinnu fyrir stjórnmálaöfl eða
með fjármagni. Það tryggir best að þau
sjónarmið, sem uppi eru í þjóðfélaginu og
mest sátt er um, nái fram að ganga.
Ríkisvæðing
stjórnmálanna
Eftir Björgvin Guðmundsson
Höfundur er blaðamaður.
S verður að veruleika.
ni nýju aðildarríkjanna inn í sambandið
rjáls för launþega tekur ekki gildi fyrr en
En frjáls för hlýtur að teljast eitt mesta
a sem búa við mun lakari kjör en gengur
Þá verða ríkin ekki hluti af evrusvæðinu
fyrsta og Schengen-samningurinn tekur
r árum liðnum.
áður að veruleika en örlög stjórnarskrár-
sammála um að takist ekki að ná sam-
stum hluta ríkir sátt um, gæti það haft
ð sér. Líklegt er að samrunaferli sam-
verði að ná fram ákvörðunum og sameig-
stefna sambandsins væri í uppnámi.
ks utanríkisráðherra Evrópusambands-
narskrárdrögum, er einmitt ætlunin að
meiginlega utanríkis- og öryggis-
ríkisráðherranum er ætlað að þjóna
ar því sem Chris Patten gegnir nú og
r situr í framkvæmdastjórninni og fer
og hinn heyrir undir ráðið og stýrir sam-
og varnarmálastefnu sambandsins
atten hafi á sínum snærum mikinn
til að spila úr er hann samt sem áður tal-
olana, sem aðeins hefur fáa starfsmenn
an er sú að ráðið hefur meira að segja í
astjórn.
þessara tveggja embætta er ekki ljóst.
mdastjórnarinnar sem mestan en önnur,
Frakkland, vilja alls ekki stofnanavæða
þeirra og frumkvæði haldist meðal að-
lja ennfremur ekki að hreyft verði við
ð taka verði ákvarðanir með samhljóða
ríkin hallist fremur á sveif með þeim sem
lað í utanríkismálum. Ástæða fyrrnefndu
ð gæta þess að sú þróun verði ekki ofan á
emst í flokki, krefjist þess að ESB, sem
ína enn meir á alþjóðlegum vettvangi, af-
ettvangi Sameinuðu þjóðanna. Bretum
stu sætin sín í öryggisráði Sameinuðu
ig það mun í framtíðinni hafa áhrif á af-
ð mestu eða öllu leyti samstiga í utan-
hefur stutt Þýskaland í sókn þess eftir
ja ESB-ríkið í hóp öryggisráðsfulltrúa.
rif það hafi á samskipti Íslands við Evr-
ópusambandið þegar embætti Patten og Solana verða sett undir einn og
sama manninn. Eins og kunnugt er hefur framkvæmdastjórnin veikst en
ráðið styrkst. Það er ekki alls kostar hagstætt þar sem framkvæmda-
stjórnin er samkvæmt EES-samningnum okkar viðsemjandi. Allar líkur
benda til þess að utanríkisráðherrann nýi verði mun hallari undir ráðið
en framkvæmdastjórnina. Milliríkjasamskipti eiga þannig eftir að verða
fremur ofan á en frumkvæði framkvæmdastjórnar, sem sett var á fót til
að draga úr hagsmunatogstreitu og gæta heildarhagsmuna aðildarríkj-
anna. Samrunaferlið í Evrópu hefur einkennst af togstreitu milli hug-
myndafræði um fullveldi einstakra ríkja og heildarhagsmuna eða sam-
runa. Oft má sjá að stigið er skref í átt til samruna og síðan annað
tilbaka, svo stundum er erfitt að sjá hvert stefnir. Þessarar tilhneigingar
á eflaust eftir að gæta enn meir þegar fleiri ríki koma að mótun framtíð-
arásýndar sambandsins.
Eins og áður er getið er það hugmyndin um veginn meirihluta sem
mestum ágreiningi veldur. Nýju reglurnar þýddu að Þýskaland og
Frakkland hefðu 30 af hundraði atkvæða. Frakkar og Þjóðverjar segjast
standa svo fast á þessu vegna þess að án breytinganna verði engin frek-
ari samrunaþróun í Evrópu. Alltaf verði mögulegt að mynda minnihluta
sem komið gætu í veg fyrir að þýðingarmiklar ákvarðanir nái fram að
ganga. Þrátt fyrir að hér sé að sjálfsögðu verið að gæta beinna efnahags-
legra hagsmuna verður ekki fram hjá því horft að aukinn samruni er
nýju ríkjunum ekki sérstaklega að skapi og enn síður ef sá samrunavagn
er dreginn áfram af Þjóðverjum og Frökkum sem ekki þyrftu að finna
marga bandamenn til að ná fram nauðsynlegum meirihluta. Að mínu
mati er umræðan um atkvæðavægi í samræmi við fólksfjölda á villigöt-
um, sér í lagi meðan þjóðríkið er jafn sterkt í samskiptum aðildarríkj-
anna og raun ber vitni. Oft er til þess vísað að í hæsta máta sé óeðlilegt
að 400 þúsund Maltverjar hafi meiri áhrif en 12 milljónir Bæverja. Þetta
er ekki alls kostar rétt. Bæverjar beita fyrir sig Þýskalandi í hags-
munagæslu sinni í Brussel. Enginn efast um hver hefur betur í barátt-
unni þar, Malta eða Þýskaland. Meðal almennings í Póllandi gætir lítils
skilnings á því að hagsmunir Þjóðverja eigi að vega þyngra en þeirra.
Fremur ættu Pólverjar að þeirra mati að njóta þess hversu illa Þjóð-
verjar fóru að ráði sínu gagnvart Pólverjum í seinni heimsstyrjöldinni.
Þær sakir hafa ekki verið gefnar upp. Hið sögulega uppgjör sem fram
fór í Vestur-Evrópu að seinna stríði loknu, ekki síst innan vébanda Efna-
hagsbandalagsins, fór aldrei fram að baki járntjaldsins. Þessi staðreynd
er einnig líkleg til að setja mark sitt á samskipti nýju og gömlu aðild-
arríkja sambandsins.
Þegar öllu er á botninn hvolft snýst deilan um atkvæðin um peninga
og völd enda hafa Þjóðverjar ýjað að því við Pólverja að makki þeir ekki
rétt eigi þeir ekki von á góðu þegar umræður um fjármál sambandsins
fara fram. Aðstoð ESB til Póllands og Spánar er töluverð og engin ríki fá
meira í sinn hlut en þessi tvö ríki. Þannig er mikið í húfi.
Náist sátt um drögin er stjórnarskráin samt sem áður ekki í höfn.
Þegar þetta er ritað hafa sjö ríki ákveðið að halda þjóðaratkvæði um
málið. Reyndar verður að teljast mótsögn að stjórnarskránni sé ætlað að
færa sambandið og ákvarðanatöku þess nær almenningi en sá hinn sami
almenningur ekki talinn hæfur til að úrskurða í svo flóknu máli. Það hlýt-
ur að vera áhyggjuefni þeirra sem með valdið fara í sambandinu að vin-
sældir þess hafa sjaldan verið minni meðal almennings ef marka má nið-
urstöðu nýlegra skoðanakannana.
eftir vexti
Höfundur er aðstoðarmaður utanríkisráðherra.
að teljast mótsögn að
ætlað að færa sam-
natöku þess nær al-
n sami almenningur
il að úrskurða í svo
ð-
ði
ur
lt
málamenn á borð við Borís Gryzlov innanrík-
isráðherra, Sergej Shoigu almannavarnaráðherra og
Júrí Lúzhkov, borgarstjóra Moskvu. Að við bættum
stuðningsmönnum úr röðum sigurvegaranna í ein-
menningskjördæmunum – sem fá helming þingsæt-
anna – var talið að flokkurinn fengi traustan meiri-
hluta, eða 250–270 af 450 þingsætum dúmunnar.
Niðurstaðan var hins vegar sú að Sameinað Rúss-
land fékk 37% atkvæðanna í landkjörinu og það
ásamt þingsætum stuðningsmanna í einmennings-
kjördæmunum ætti að tryggja honum yfirgnæfandi
meirihluta í dúmunni. Þetta þýðir að stuðningsmenn
Pútíns fengu að öllum líkindum tvo þriðju þingsæt-
anna og nógu mörg til að geta breytt stjórn-
arskránni. Þeir gætu til að mynda breytt henni
þannig að Pútín fengi að gegna forsetaembættinu í
þrjú fjögurra ára kjörtímabil, þótt hann hafi reyndar
sjálfur útilokað þann möguleika í júní.
Gennadí Zjúganov, leiðtogi kommúnista, sakaði
Kremlverja um kosningasvik en staðreyndin er sú að
flokkurinn virðist nú – loksins, loksins – heyra sög-
unni til sem þungavigtarafl í rússneskum stjórn-
málum. Mikið fylgi flokks Vladímírs Zhírínovskís,
Frjálslynda lýðræðisflokksins, kom ekki síður á
óvart. Þrátt fyrir lýðskrum Zhírínovskís, sem ein-
kennist af þjóðernishyggju og sósíalisma, hefur hann
sýnt næstum þýlega undirgefni gagnvart Kremlverj-
um. Flokkur hans virðist þó vera orðinn mjög fastur
í sessi í rússneskum stjórnmálum. Margir kjósend-
anna eru dyggir stuðningsmenn hans og taka mark á
slagorðum Zhírínovskís sem hefur einnig komið sér
upp öflugri flokksvél.
Rússar eru ekki undrandi á litlu kjörfylgi svokall-
aðra „umbótaflokka“, Bandalags hægri aflanna
(SPS) og frjálslynda flokksins Jabloko. Borís Nemt-
sov, leiðtoga SPS, og Grígorí Javlínskí, leiðtoga Ja-
bloko, tókst ekki að mynda bandalag fyrir kosning-
arnar. Atkvæði „umbótasinna“ dreifðust því á tvo
flokka og hvorugur þeirra fékk sæti í dúmunni vegna
þess að hvorugur komst yfir 5%-þröskuldinn.
Í stað „umbótaflokkanna“ fær dúman Rodína
(Föðurland), nýjan þjóðernissinnaðan flokk sem var
stofnaður til að ná atkvæðum af kommúnistum og
fékk 9,1% fylgi. Yfirlýst stefna flokksins er áfeng
blanda af þjóðernishyggju og sósíalisma og fyrir
honum fara reyndir stjórnmálamenn á borð við hag-
fræðinginn Sergej Glazjev, Dmítrí Rogozín, formann
utanríkisnefndar dúmunnar, og Viktor Geras-
htsjenko, fyrrverandi seðlabankastjóra.
Þar sem Sameinað Rússland verður með traustan
meirihluta í dúmunni verður andstaðan við fram-
kvæmdavaldið miklu minni en þegar komm-
únistaflokkurinn var stærstur. Kremlverjar geta nú
reitt sig á dyggan stuðning þingsins – í fyrsta sinn
frá hruni Sovétríkjanna. Hvort sem það verður til
góðs eða ills fær stjórnin nú kjörið tækifæri til að
koma á þeim umbótum sem hún vill, hugsanlega
breytingum á stjórnarskránni.
Pútín forseti og bandamenn hans hafa fulla
ástæðu til að fagna. En eins og sagt var í Grikklandi
til forna ættu þeir að muna að guðirnir uppfylla óskir
þeirra sem þeir munu tortíma.
bæði tögl og hagldir
Reuters
úr kjörklefum í úkraínsku hafnarborginni Sevastopol.
g
Vjatsjeslav Níkonov er forstöðumaður Polityka-
stofnunarinnar í Moskvu. Hann er dóttursonur Vjatsj-
eslavs Molotovs sem um langt skeið var utanríkisráðherra
Sovétríkjanna á valdatíma Jósefs Stalíns.