Morgunblaðið - 17.12.2003, Page 38

UMRÆÐAN
38 MIÐVIKUDAGUR 17. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
M
ér finnst alltaf
jafnmerkilegt að
standa á bakk-
anum og sjá jóla-
bókaflóðið
streyma hjá. Þótt bókin sé vinur
minn allt árið fer ekki hjá því að
útgáfuhrinan fyrir jólin skapi
skemmtilega stemningu, rétt
eins og eplin gerðu meðan þau
voru ósvikinn jólaboðberi
bernsku minnar.
Soffía Auður Birgisdóttir hef-
ur nefnt jólabókaflóðið vertíðina:
„Jólabókaflóðið er merkilegur
tími. Rithöfundar stressaðir, út-
gefendur að fara á taugum,
gagnrýnendur líta varla upp úr
bókum nema til að tjá sig um
þær í stuttu máli í fjölmiðlum,
starfsfólk í bókabúðum í
stuði … þetta er vertíðin og
henni fylgir
alltaf mikill
sjarmi,
hvað sem
mönnum
kann að
finnast um
þessa samþjöppun bókaútgáfu á
Íslandi á nokkrar vikur á ári.“
Þetta með vertíðina vekur
með mér minningar um síldina í
Siglufirði og Seyðisfirði. Þetta
voru ósviknar átakahrinur, þar
sem digrir karlarómar blönd-
uðust skærum kvensóprönum í
kryddlegnu andrúmslofti sum-
arnæturinnar. Síldin kom öllum í
stuð. Og eins gerir bókin. Það er
rétt hjá Soffíu Auði; þetta er
vertíðarstemning og skemmti-
legur tími.
Sigurður Svavarsson, formað-
ur Félags bókaútgefenda, segir
líka að allt stefni í „góð bókajól“.
Hann bendir á að það hafi verið
„gríðarleg umræða um bækur
eiginlega alveg frá því í sept-
ember, þegar hér var haldin
óhemju myndarleg alþjóðleg
bókmenntahátíð, og umræðan
hefur síðan enn magnast þegar
forvitnilegir íslenskir titlar tóku
að streyma á markað.“
Og þótt öflug efni hafi skotið
upp kollinum í þjóðmálaumræð-
unni heldur bókin sínu striki.
Hún gerir reyndar gott betur,
því í ár kynna útgefendur 515
bókatitla, en í Bókatíðindum
fyrra árs voru þeir 466. Útgef-
endunum sjálfum fjölgar líka; að
bókakynningunum 515 standa
119 útgefendur; fyrirtæki, ein-
staklingar og félög. En hlutur
prentunar innanlands hefur
dregizt saman milli ára um 5%.
Í fyrra leit ég aðeins yfir
bókaflóðið og gerði þá að um-
talsefni í Viðhorfi gróskuna í
glæpasögunni. Þá komu út sex
slíkar, en nú er færra um fína
drætti, því aðeins tveir höfund-
anna eru með bækur nú; kon-
ungur íslenzku spennusögunnar,
Arnaldur Indriðason, og Ævar
Örn Jósepsson, sem var nýliðinn
í hópnum í fyrra. Verst þykir
mér, að Stella Blómkvist skuli
halda mér fjarri góðu gamni að
þessu sinni!
En íslenzku glæpasögunni
berst óvæntur liðsauki, þegar
sumir höfundar kjósa að hvíla
pennann. Bandarískur fræði-
maður, Carol J. Clover, sem hef-
ur kynnt sér íslenzkar miðalda-
bókmenntir og er prófessor í
kvikmyndum og norrænum
fræðum við Kaliforníu-háskóla í
Berkeley, heldur því fram, að
Gísla saga Súrssonar sé alvöru
glæpasaga. Hingað til hafa menn
haldið því fram að Edgar Allan
Poe hafi fyrstur manna fært
heiminum nútímaglæpasögu
1841 en Clover segir að Gísla
sögu megi einmitt lesa sem nú-
tíma leynilögreglu- eða glæpa-
sögu. Það eru því hæg heimatök-
in hjá okkur, þegar við erum
búin að lesa Arnald og Ævar
Örn, að bæta okkur upp fjarveru
Stellu Blómkvist og fleiri höf-
unda með því að lesa Gísla sögu
Súrssonar upp á nýtt!
Þegar ég skrifaði téð Viðhorf í
fyrra hafði ég átt samtöl við tvö
ljóðskáld í tilefni nýrra bóka. Nú
hef ég engin samtöl átt við ljóð-
skáld á þessari vertíð en aftur á
móti talað við sagnaskáld um
skáldsögur þeirra og gamlan
kunningja sem birtist á bóka-
markaðinum í frásögn af sjálfum
sér.
Sá gamli kunningi er Þráinn
Bertelsson sem nú hefur skrifað
sérstaka bók um bernsku sína
og árin fram til stúdents. Ein-
hvers konar ég heitir hún og
geymir hugljúfa harmsögu Þrá-
ins. Hún er harmsaga því þar er
margt þungt í ríki fátæktar,
móðurleysis og geðveiki en á
móti koma margir góðir dagar.
Og hún er hugljúf fyrir það að
Þráinn klæðir hana einhverjum
góðlátlegum kímnikrydduðum
tóni sem litar alla tilveru hans.
Þetta er þó ekki nóg. Því eins og
Þráinn sjálfur sagði: „Þessi bók
hefur ekkert gildi ef hún fjallar
bara um mig. Hún þarf að vera
sammannleg og öðlast ekki gildi
fyrr en hún fær einhvern annan
til þess að líta um öxl og skoða
sjálfan sig. Að þessi reynsla mín,
sem var kannski ekki alltaf
skemmtileg, geti nýtzt ein-
hverjum öðrum til þess að sjá
sjálfan sig í réttu ljósi.“
Það er þetta sammannlega
gildi, sem mér finnst Þráinn
hafa náð með svo eftirtektar-
verðum hætti, að þroskasaga
hans höfðar til okkar hinna. Þar
skilur í milli hans og margra
annarra.
Öxin og jörðin er söguleg
skáldsaga eftir Ólaf Gunnarsson
um Jón biskup Arason og syni
hans. Mér er það mjög að skapi,
hvernig Ólafur teflir fram skáld-
skapnum til þeirrar sögu, sem er
í hina röndina svo bundin af stað
og stund. Ólafur sagði að þegar
hann fór að kynna sér málin
hefði allur bragur sextándu ald-
arinnar komið honum á óvart.
Flest var þar stærra í sniðum,
en hann átti von á; mennirnir
líka. Það sama vil ég segja um
sögu hans. Hún er stærri í snið-
um en ég átti von á. Og honum
hefur tekizt að finna frásögninni
rétta tóninn.
Svo hagaði til í fyrra að annað
ljóðskáldið, sem ég talaði við;
Ingibjörg Haraldsdóttir, fékk ís-
lenzku bókmenntaverðlaunin
fyrir sína bók og hefur hún nú
verið tilnefnd af Íslands hálfu til
Bókmenntaverðlauna Norður-
landaráðs 2004. Það kæmi mér
ekki á óvart þótt atvik yrðu þau
nú að ég hefði, þar sem Ólafur
Gunnarsson er, talað aftur við
tilvonandi verðlaunaskáld.
Af
bókum
Enn og aftur rennur jólabókaflóðið hjá.
Víst glóa þar gimsteinar en annað vek-
ur misjafnan áhuga. Og upp kemst um
fyrstu glæpasöguna; um Gísla Súrsson.
VIÐHORF
Eftir Freystein
Jóhannsson
freysteinn@mbl.is
ER ekki kominn tími til að við-
urkenna að það gengur ekki að
einkavæða sjúkrahúsin á Íslandi?
Heilbrigðiskerfið verður aldrei
rekið með hagnaði, af þeirri ein-
földu staðreynd að þjónusta sem
sinnir sjúkum getur það ekki.
Slysatíðnin er svo afstæð. Ef ég
vitna í svar sem Guðný Sverris-
dóttir lét hafa eftir
sér í Dagblaðinu fyrir
nokkrum árum sagði
hún, að skýra mætti
halla á Landspít-
alanum – háskóla-
sjúkrahúsi vegna
slysaöldu sem gengið
hafði yfir og enginn
reiknað með. Það sjá
allir að svona lagað
gengur hreinlega ekki
upp. Ég er ekki hag-
fræðimenntaður en ef
það myndast halli
vegna slysaöldu er
það vegna aukinnar þjónustu sem
sjúkrahúsin verða að sinna. Og þá
komum við að þeirri spurningu;
hvað ætlum við að reka fullkomið
heilbrigðiskerfi? Viljum við það
besta sem völ er á eða viljum við
það ekki? Ég held að allir vilji það
besta og þá verðum við að sætta
okkur við að það kostar peninga.
Þá peninga verður að leggja til frá
ríkinu sem er sameiginlegur pott-
ur okkar allra. Það er mikill mun-
ur á því að hafa stjórn á því fjár-
magni eða ætla að skila hagnaði.
Mér persónulega finnst það ekki
vera spurning að það verði að
halda um taumana með fjármagni
því sem til þessarar þjónustu fer.
Ef það er ekki gert, getur það
auðveldlega farið úr böndunum.
En að vera óbeint að kenna slys-
um um að halli skapist á sjúkra-
húsum finnst mér fyrir neðan allar
hellur. Fólk sem svona talar,
hugsar sennilega „það kemur ekk-
ert fyrir mig, ég þarf ekkert að
nota þessa þjónustu“. Eða þá ef
vera skyldi að það fái þjónustuna
ókeypis vegna stöðu sinnar!! Við
viljum öll hafa fullkomna heil-
brigðisþjónustu og aðgengilega
öllum sama hvar í þjóðfélagsstig-
anum þeir eru. Það er svo sem
hægt að taka upp svo kallað „am-
erískt sjúkrakerfi“ þar sem þeir
ríku fá bestu þjónustu sem völ er
á og hinir sem minna
mega sín og eru búnir
að borga mest til
samfélagsins eru úti í
kuldanum. Þeir hafa
einfaldlega ekki efni á
að njóta hennar.
Ísland er lítið land
og samkenndin svo
mikil, allir þekkja
alla, að enginn vill
taka upp svona kerfi.
Ég vil það að minnsta
kosti ekki. Mér
finnst vera komið að
þeim tímapunkti að
nú sé mál að linni. Ráðamenn
„hættið“ að hugsa um að reka
megi sjúkrahúsin með hagnaði og
farið að taka þessi mál fastari tök-
um. Þessi geiri þarf sitt fjármagn
til að fullkominni þjónustu sé
haldið uppi og ekki séu biðlistar
eftir að komast inn á þessar stofn-
anir. Er ekki kominn tími til að
eyða þessari óvissu sem þetta fólk
býr við? Það hlýtur hinsvegar að
vera skýlaus krafa til þeirra sem
hafa umsjón með fjármagninu, að
því sé varið á sem bestan hátt
hverju sinni. Ég efast ekki um að
þið getið fundið flöt á því eins og
svo mörgu öðru sem þið hafið tek-
ið að ykkur upp á síðkastið og
leyst svo farsællega. Heilbrigð-
iskerfið er farið að vekja athygli
út fyrir landsteinana, gerum það
enn betra og viðurkennum að það
er þjóðareign en ekki einkafyrir-
tæki. Það þarf ekki endilega allt
að vera í Reykjavík, það eru fleiri
sjúkrahús til. Með samnýtingu
þeirra er hugsanlega hægt að hafa
kerfið skilvirkara og öruggara. En
það sé ekki þannig eins og nú er
gert, ef gamla fókinu verður það á
að hringja á heilsugæslustöð
seinnipart dags vegna lasleika, þá
er það beðið að koma á morgun.
Svo kemur það ekkert á morgun
af því að það komst ekki að heim-
an frá sér. Kaldhæðni, en engu að
síður staðreynd. Ég vil líka benda
á að það kostar gífurlega fjármuni
að halda uppi rannsóknarstofum
og arðsemi þeirra er óhemju hæg-
virk, því ætti að minnka rekstur
þeirra á sjúkrahúsunum og bjóða
þá starfsemi út. Ég vil einnig taka
undir það sem einn læknir sagði í
útvarpinu um daginn að sjúkra-
húsin væru farin að sinna allt of
mikið allskyns þjóðfélagslegum
vandamálum sem ættu frekar
heima utan þeirra, þannig að tóm
skapaðist til að sinna sjúklingum
sem virkilega þarfnast þess. Þetta
er þáttur sem vert er að skoða ýt-
arlega. Það þarf að skilgreina bet-
ur hvað telst læknis- og heilbrigð-
isþjónusta og hinsvegar þjóð-
félagsleg þjónusta.
Þjóðfélagsþjónusta á „ekki“ heima
á sjúkrastofnunum. Það er
kannski að koma í ljós að gömlu
læknarnir hafi haft rétt fyrir sér,
það væri ekki hægt að hafa alla
sjúklinga, sama hvaða sjúkdóm
sem þeir væru með, undir sama
þakinu. Það gengi aldrei upp.
Rekstur sjúkrahúsanna
Snorri P. Snorrason skrifar um
sjúkrahúsrekstur ’Ég held að allir viljiþað besta og þá verðum
við að sætta okkur við
að það kostar peninga.‘
Höfundur er vélfræðingur.
Snorri P. Snorrason
NÚ er ári fatlaðra senn lokið.
Ég spyr, hvað hefur verið gert á
þessu ári til að bæta hag aldraðra
og öryrkja? Síðastliðið vor fóru
fram kosningar til Alþingis á Ís-
landi, og lofuðu þá stjórnarflokk-
arnir gulli og græn-
um skógum til að
halda velli, sem þeir
og gerðu. Ég spyr
því, hvað varð um öll
þau góðu og fögru
loforð, sem okkur
kjósendum var lofað?
Hvenær á að afnema
tekjutryggingu maka?
Þetta fyrirkomulag er
ekki hvetjandi fyrir
fatlað fólk að stofna
til hjúskapar, a.m.k.
þurfum við að hugsa
okkur tvisvar um
hvort dæmið gangi
upp fjárhagslega. Það á ekki að
skerða tekjur okkar vegna tekna
maka. Það á ekki að skipta máli
hvort við erum gift kennara eða
stjórnmálamanni og allt þar á
milli. Við erum sjálfstæðir ein-
staklingar sem viljum ekki láta
líta niður á okkur. Við getum öll
lent í veikindum eða slysum. Það
þýðir ekki alltaf að hugsa sem svo
að það geti ekkert komið fyrir mig
og mína.
Öryrkjar mega ekki vinna nema
upp í 495 þúsund krónur á ári,
annars fara bæturnar að skerðast.
Þetta er kallað að vinna yfir sig,
þ.e.a.s. að ef við vinnum meira en
sem nemur þessum 495 þúsund
krónum, þá þurfum við að end-
urgreiða mismuninn til Trygg-
ingastofnunar. Ég lenti sjálfur í
slíku. Það er til háborinnar
skammar að maður megi ekki
vinna eins lengi og maður hefur
heilsu til og fyrir eins háa upphæð
og maður getur aflað sér fyrir ut-
an skatt eins og hinn almenni
borgari. Það er ekki eins og þetta
séu einhverjar fúlgur sem maður
fær í örorkubætur. Áður en dregið
var af mér fékk ég 68 þúsund
krónur og lifi ég nú á 57 þúsund
krónum, af því að ég bý í foreldra-
húsum. Ef ég byggi
einn ætti ég aðeins
rétt á 96 þúsund
krónum á mánuði með
heimilisuppbót. Það
sér það hver maður
sem hefur eitthvert
vit í kollinum að þetta
rétt nægir fyrir mat-
arkostnaði og fötum.
Það er ekki mikill af-
gangurinn til tóm-
stundaiðkunar ef
hann er þá til, að
maður tali ekki um
allan læknis- og lyfja-
kostnaðinn sem við
þurfum að borga. Já, ég veit ekki
hvernig í ósköpunum öryrkjar
eiga að fara að því að koma þaki
yfir höfuðið, því ekki er pening-
urinn til, svo hátt er verðið á
leigu- og kaupendamarkaðinum í
dag.
Vegna veikinda minna hef ég
ekki treyst mér til að vinna fulla
vinnu upp á síðkastið og fékk ég
vinnu á starfsþjálfunarstað sem
heitir Örvi. Ég verð að segja að
mér blöskraði þegar ég fékk
fyrsta launaseðilinn sendan heim
og er þá vægt til orða tekið. Ég
fékk rúmar sautján þúsund krónur
eftir að hafa unnið hálfan daginn í
heilan mánuð. Svo ég vitni í hand-
bók Örva: „Með tiliti til þess að
Örvi er starfsþjálfunarstaður eru
ekki greidd full laun til fatlaðra
starfsmanna. Örvi greiðir fötl-
uðum starfsmönnum sínum 68%
launa m.v. lægsta taxta verkafólks
á almennum vinnumarkaði. Orlof
er greitt ofan á útborguð laun og
lagt á orlofsreikning starfsmanna.
Yfirvinna er greidd á sama taxta
og dagvinna fari hún yfir 40 klst.
á viku. Starfsmenn skulu skila inn
skattkorti er þeir hefja störf í
Örva. Það er nauðsynlegt svo ekki
verði dregið of mikið af launum
vegna staðgreiðslu skatta. Aðeins
eru greidd laun fyrir unnar vinnu-
stundir, ekki eru greidd laun
vegna veikinda eða annara fjar-
vista.“ Samkvæmt þessu eru
starfsmenn Örva með um 280 kr.
á tímann. Er viðunandi að fara
eftir lægsta taxta verkamanna á
almennum vinnumarkaði? Við get-
um ekkert gert að því að vera ör-
yrkjar. Það er nógu erfitt að glíma
við sinn sjúdóm svo það leggist
ekki ofan á að manni sé refsað
fyrir það fjárhagslega að vera fatl-
aður einstaklingur.
Ég spyr því hæstvirtan félags-
málaráðherra, Árna Magnússon,
hvernig hann ætli að koma til
móts við öryrkja í landinu. Hér
með skora ég á hæstvirtan félags-
málaráðherra og formenn stjórn-
arflokkanna að svara spurningum
mínum og segja hvernig þeir hafi
hugsað sér að að bæta okkar hag.
Fatlaðir eru líka fólk
Vilhjálmur Karl Haraldsson
skrifar um aðstæður öryrkja ’Það er nógu erfitt aðglíma við sinn sjúdóm
svo það leggist ekki ofan
á að manni sé refsað fyr-
ir það fjárhagslega að
vera fatlaður einstak-
lingur.‘
Vilhjálmur Karl
Haraldsson
Höfundur er 21 árs gamall og metinn
75% öryrki.