Morgunblaðið - 17.12.2003, Blaðsíða 44

MINNINGAR
44 MIÐVIKUDAGUR 17. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Ástríður Karls-dóttir fæddist á
Látrum í Aðalvík 15.
febrúar 1931. Hún
andaðist á Landspít-
alanum við Hring-
braut þriðjudaginn 9.
desember síðastlið-
inn. Foreldrar henn-
ar voru hjónin Karl
Guðmundsson vél-
stjóri, f. 3 feb. 1903,
d. 7. ágúst 1980 og
Brynhildur Snædal
Jósepsdóttir kennari,
f. 3 sept. 1902, d. 3.
nóv. 1991. Karl og
Brynhildur skildu, börn þeirra
eru: Guðrún, Ástríður og Guð-
mundur Stefán. Brynhildur giftist
aftur Ólafi Friðbjarnarsyni.
Þeirra börn eru: Hrafnhildur
Snædal, Hanna, Þröstur og Guð-
mundur Páll. Karl giftist síðar
Margréti Jónsdóttur. Þau eignuð-
ust einn son, Jónas.
Hinn 26. júní 1955 giftist Ástríð-
ur Rögnvaldi Þorleifssyni lækni, f.
30. jan. 1930. Þau eignuðust fimm
börn, þau eru: Karl margmiðlun-
arfræðingur, f. 3. nóv. 1955, Leif-
ur ljósmyndari, f. 2. mars 1958,
Dóra kennari og listamaður í
Ástralíu, f. 13. maí 1960, Bergur
Þór flutningabíl-
stjóri, 5. júní 1964,
og Hrafn Goði flug-
maður, f. 3. maí
1970.
Ástríður lauk
hjúkrunarnámi frá
Hjúkrunarkvenna-
skólanum í okt. 1953
og starfaði við
hjúkrun í framhaldi
af því. Að loknu
læknanámi Rögn-
valdar hér heima
fluttust þau til Norð-
urlanda, þar sem
hann stundaði fram-
haldsnám og störf á sjúkrahúsum.
Fyrst eitt ár í Danmörku og síðan
6 ár síðan í Svíþjóð. Fjölskyldan
fluttist heim til Íslands 1965.
Bjuggu og störfuðu á Neskaup-
stað til 1968. Fluttust þá í Garða-
bæ, þar sem þau áttu síðan heima.
Rögnvaldur starfaði á Borgarspít-
alanum. Jafnframt húsmóður-
störfum starfaði Ástríður við
hjúkrun á ýmsum sjúkrastofnun-
um í skemmri eða lengri tíma,
lengst þó á Reykjalundi, þar sem
hún lauk starfsferli sínum.
Útför Ástríðar fer fram frá
Fossvogskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Hún Ásta systir var eins og
mamma, ódrepandi. Það var sama
hvað fyrir hana kom, alltaf gekk hún
keik og ákveðin í að lúta ekki í lægra
haldi fyrir neinu. Hún barðist í 32 ár
við lífshættulegan sjúkdóm og hefði
minna þurft til að fella margan með-
almanninn miklu fyrr.
Það var mikill hetjuskapur í langri
baráttu hennar fyrir lífinu. Sjúkdóm-
urinn herjaði á hana með áhlaupum
sem skóku þrek hennar og lömuðu
mótstöðukraft hægt en markvisst.
Með ótrúlegum viljakrafti og þraut-
seigju, sem jaðraði stundum við
hörku, og sem Bergur vinur minn
Pálsson kallaði vestfirskan djöful-
dóm, bauð hún sjúkdómnum birginn.
Ég hafði það á tilfinningunni að hún
skoraði krabbann á hólm og ögrði
honum á köflum.
Við systkinin vorum farin að halda
að krabbinn myndi að lokum lúta í
lægra haldi, hún myndi um síðir
standa uppi sem sigurvegari, því
þetta stríð var orðið svo langt og allt-
af hafði hún haft betur. Þegar ég
heimsótti hana á sjúkrastofu hennar
skömmu áður en ég fór úr landi var
mér þó ljóst að í þetta sinn yrði bar-
áttan erfiðari en áður, þótt ekki vant-
aði ásetninginn hjá henni til að lifa af.
Hún gaf mér það loforð að láta
krabbann ekki yfirbuga sig í þetta
sinn. Það var eina loforðið sem hún
gaf mér sem hún stóð ekki við.
Líf Ástu systur var stöðug barátta
frá unga aldri til æviloka. Hún var
einbeitt og ákveðin að upplagi og
stundum svo hreinskiptin að það
jaðraði við óskammfeilni. Hún hvik-
aði aldrei frá því sem hún taldi rétt
og satt. Hún var barn að aldri þegar
foreldrar hennar skildu og þar sem
hún gætti mín mikið, þegar ég var
barn, var mér það snemma ljóst að
hún skynjaði það sem ranglæti sem
hún gat með engu móti sætt sig við.
Hún ætlaðist til þess alla ævi að að fá
viðurkenndar eins konar föðurbæt-
ur.
Baráttueðli kom henni að miklu
gagni þegar hún þurfti að takast á við
sjúkdóm þann sem að lokum felldi
hana. Hún barðist ekki bara fyrir líf-
inu í eiginlegri merkingu, heldur
tókst hún jafnframt á við að sætta sig
við örlög sín. Sú barátta fór fram í
kyrrþey og ég er ekki viss um nið-
urstöðu hennar.
Ásta systir var mikill herstöðva-
andstæðingur. Hún var það af sann-
færingu og mikilli ástríðu. Hún leit á
það sem persónuleg skömm að þjóðin
skuli játa sig svo ósjálfstæða og und-
irgefna að vilja búa áratugum saman
við herstöð á Miðnesheiði. Hún mat
önnur pólitísk málefni mikið út frá
þessu sjónarmiði og frið tengdi hún
alltaf við færri og ónýtari vopn og
enn færri og ónýtari hershöfðingja.
Það var sannfæringu hennar ofaukið
að fallast á það sjónarmið að besta
leiðin til að tryggja frið væri að vopn-
væðast og heyja stríð. Hún var einn-
ig mikill náttúruunnandi og lagðist á
sveif með þeim sem vildu hindra að
hlutum landsins yrði að eilífu sökkt
undir aurborin uppistöðulón.
Lífsgildi hennar komu umfram allt
fram í baráttumálum hennar, fyrir
friði, réttlæti og óspilltri náttúru.
Samfara einbeittum baráttuhug
var hún ákaflega tilfinningarík og
meyr manneskja. Barátta hennar
var sprottin af sterkum tilfinningum
og þær mótuðu líf hennar umfram
annað. Við sem vorum aðnjótendur
þessara tilfinninga sáum fjársjóð
sem glóði.
Ég tengdist Ástu og fjölskyldu
hennar snemma mjög nánum bönd-
um. Hún var athvarf mitt þegar ég
var ungur og hjá henni dvaldi ég síð-
ar á námsárum mínum, eftir að hún
og Rögnvaldur maður hennar stofn-
uðu heimili og fjölskyldan tók að
stækka. Ástrík umhyggja hennar
fyrir mér breyttist ekkert eftir að ég
fór að verða fyrirferðarmeiri í þjóð-
lífinu og setti fram skoðanir sem
henni voru ekki ætíð að skapi.
Svo náin voru tengsl okkar að
lengi vel fannst mér hennar börn
vera jafnframt mín börn og ábyrgð
mín á velferð þeirra ekkert minni en
hennar.
Að leiðarlokum er mér þökk í huga
og mikill söknuður. Rögnvaldur og
börnin, og ekki síður barnabörnin
sem hún dýrkaði, sjá á bak eigin-
konu, ástríkri móður og ömmu sem
var þungamiðja heimilisins og sem
allir gátu leitað til í margvíslegum
mótvindum lífsins.
Við Þórunn og fjölskylda okkar
þökkum samfylgdina og vottum
Rögnvaldi og börnum þeirra dýpstu
samúð.
Þröstur Ólafsson.
Barnahópurinn var notalega stór.
Sjö voru systkinin en sex ólumst við
upp í brekkunni á Húsavík í ástríki
og glaðværð. Ég naut þess að vera
örverpið á heimilinu; átti ekki aðeins
yndislega foreldra heldur fjórar
systur og bróður heima sem drösl-
uðust með örverpið frá unga aldri.
Þar var mikið sungið, spilað og hleg-
ið. Þar sem einn fór, þar fór hers-
ingin öll saman, þar til aldur færðist
smátt og smátt yfir og leiðir tók að
skilja.
Ásta systir var næstelst af börnum
móður minnar og nú hefur hún fyrst
systkinanna kvatt þennan heim eftir
áratuga baráttu við illvígan sjúkdóm.
Hún var smávaxin og fíngerð eins og
fleiri konur í ættinni og samt var hún
stór. Hún var hetja, baráttukona af
lífi og sál, hreinlynd og öflug með
stórt, stórt hjarta. Skarð er fyrir
skildi.
Í sárum missi er þakklætið þó efst
í sinni yfir að hafa átt svo dýrmæta
systur og félaga. Hún var hörð af sér
þegar á móti blés og það var æði oft á
lífsleiðinni. Hún var bæði blíð og
skapheit og hefur smáatvik frá Þórð-
arstaðaárunum yljað mér um hjarta-
rætur síðan hún dó.
Á stóru heimili eins og á Þórðar-
stöðum þar sem báðir foreldrar unnu
úti skipti miklu máli að börnin tækju
til hendinni. Og örverpið var að sjálf-
sögðu oftast stikkfrí en elstu syst-
urnar, Gunna og Ásta, mestu dugn-
aðarforkarnir og fyrir kom að þeim
rann í skap yfir endalausu uppvaski
og skúringum. Til að árétta þetta
lásu þær okkur bræðrum pistilinn
fyrir að vaða inn á skóm, sem gerðist
þegar mikið lá við.
Einhverju sinni þegar enginn var
heima ákvað ég að létta undir með
systrum mínum og skúra eldhúsgólf-
ið. Þetta var í vikulok og ég hafði
margoft séð þetta gert. Sennilega
var ég sex ára, varla meira. Mér
leiddist hins vegar þófið að bleyta
gólfið með tusku, skrúbba það síðan
og þurrka og sá að þetta var tóm vit-
leysa; hellti úr fötunni á gólfið og
gekk til verks. Sem ég stend í stíg-
vélum á gólfinu, hálfnaður við þessa
framúrstefnuskúrun kemur Ásta úr
skólanum. Fyrst varð þögn, svo mik-
ill hávaði, mér hent út og sagt að ég
skyldi aldrei reyna að gera henni
greiða. Og enn var hún öskuvond
þegar ég kíkti inn næst til að kanna
stöðuna og líka þegar mamma kom
heim. Svo var það búið og síðar þegar
atvikið barst í tal hló hún svo innilega
að hún táraðist. Þannig var Ásta.
Við vorum perluvinir alla tíð en
aldrei nánari en síðasta áratuginn.
Hún var einlægur og virkur friðar-
sinni og baráttan um landið, Kára-
hnjúkaódæðið, sóun náttúruauðlinda
og andstaðan við hernað gegn fá-
tæku og umkomulausu fólki í Palest-
ínu og víðar batt okkur afar traustum
böndum. Í heræfingu árið 1999 fengu
íslensk stjórnvöld NATO til að æfa
hernað gegn sameiginlegum óvini,
„umhverfisbófum“, sem áttu hugsan-
lega að sprengja stíflur og stöðvar-
hús virkjana. Fyrst og fremst voru
þetta skilaboð til þeirra sem and-
mæltu hryðjuverkum stjórnvalda á
náttúru landsins fyrir alþjóðlega
stóriðjusóða.
Þyrlur áttu að lenda í Hljómskála-
garðinum, ef til vill til að venja fólk
við vopnaburð í miðri höfuðborginni.
Margir friðarsinnar brugðust við og
þá fór þessi litla, veikburða og brot-
hætta kona niður í Hljómskálagarð
og settist þar sem þyrlurnar áttu að
lenda. Ég sé hana fyrir mér sitjandi í
garðinum yfirbuga NATO-herinn –
með friði. Og það gerðist, að sjálf-
sögðu, samvinna er allt sem þarf.
Ég kveð mína kæru systur í græn-
um hljómskálagarði þar sem friður
ríkir og fegurð eilífðar tekur völdin.
Guðmundur Páll Ólafsson.
Ástríður Karlsdóttir sat í mið-
nefnd Samtaka herstöðvaandstæð-
inga frá 1977 til 1992, lengur en
nokkur annar maður. Má af sjá
hversu hugleikinn sá málstaður var
henni og víst er að fáir hafa unnið
meira eða ósérplægnara starf fyrir
samtökin og íslenska friðarhreyf-
ingu. Ástríður var alla tíð sannfærð-
ur herstöðvaandstæðingur, en hóf
ekki þátttöku í skipulögðu starfi fyrr
en á áttunda áratugnum. Um það
leyti var eðli baráttunnar gegn her í
landi að taka nokkrum breytingum.
Auk hefðbundinna Keflavíkur-
gangna var fitjað upp á nýjungum
eins og Rokk gegn her í landi, sem
fram fór sumarið 1980.
Á meðan hún var virkust í starfi
Samtaka herstöðvaandstæðinga
breyttust áherslur samtakanna og
fékk barátta gegn kjarnorkuvopnum
aukið vægi, meðal annars sóttu jap-
anskir friðarsinnar Ísland heim árið
1985 og haldnar voru friðarbúðir á
Suðurnesjum til minningar um
kjarnorkuárásir Bandaríkjanna á
Hiroshima og Nagasaki. Var það
upphaf kertafleytingar á Reykjavík-
urtjörn sem síðan hefur verið árlegur
viðburður.
Enda þótt Ástríður hætti í mið-
nefnd var baráttu hennar gegn stríði
og yfirgangi hervelda ekki lokið. Hún
var t.d. ein þeirra sem mættu í
Hljómskálagarðinn sumarið 1999,
þegar yfirvöld ætluðu að breyta
skemmtigarði allra Reykvíkinga í
lendingarvöll fyrir herþyrlur. Þeim
áformum tókst að afstýra. Hún batt
einnig vonir við að mótmæli gegn
árásarstríði við Írak sem sýndu að til
væri fólk sem þyrði að segja nei við
stríði og drápum á saklausum borg-
urum. Hún var alltaf bjartsýn, trúði á
að fólk ætti að segja hugsun sína og
fylgja sannfæringu sinni.
Í fyrsta tölublaði Dagfara, tímarits
SHA, frá árinu 2003 birtist viðtal við
Ástríði. Þar sagðist hún ekki mundu
halda upp á sjálfstæði Íslands á 17.
júní fyrr en Bandaríkjaher hafi yf-
irgefið landið. Því miður auðnaðist
henni ekki að sjá herlaust Ísland, en
félagar hennar í herstöðvaandstöð-
unni votta henni virðingu sína og
minnast hennar í áframhaldandi bar-
áttu.
Fyrir hönd Samtaka herstöðva-
andstæðinga,
Stefán Pálsson,
formaður miðnefndar.
Góður vinur hefur kvatt, Ástríður
Karlsdóttir hjúkrunarfræðingur er
látin, hún lést eftir langa og stranga
baráttu við erfið veikindi sem settu
mark á líf hennar. En það var ekki
öllum ljóst hve harða baráttu hún oft
og tíðum háði, hún bar sig eins og
hetja. Mér var það alls ekki alltaf
ljóst og satt að segja gleymdi ég oft
og tíðum að hún gekk sjaldnast heil
til skógar.
Þannig var framkoma hennar hóf-
stillt á eigin líðan en áhugasöm um
velferð annarra.
Kynni okkar voru orðin löng en í
október sl. voru 50 ár frá því við luk-
um námi í hjúkrun við Hjúkrunar-
kvennaskóla Íslands. Það voru 10
stúlkur sem hófu námið árið 1950, af-
ar ólíkir einstaklingar hver frá sínum
landsfjórðungnum, en allar með
brennandi þrá eftir að læra hjúkrun.
Námið tók hug okkar allan og þjapp-
aði okkur saman, enda bjuggum við á
heimavist skólans og húsakynnin
ekki víðfeðm. Þarna var okkar litla
samfélag og bundumst við þéttum
vináttuböndum.
Ásta var afar vinsæl í hópnum, hlý
og skilningsrík, kát og glettin, afar
kappsfull við námið, enda vel gefin og
fljót að tileinka sér námsefnið og
ekki var það verra þegar hún tók
fram gítarinn og spilaði og söng fyrir
okkur með sinni ljúfu rödd. Já, gott
er að eiga góðar minningar um ung-
dómsárin, og góðar eru einnig minn-
ingar um fullorðinsárin, þegar börn
og bú komu til skjalanna, að ekki sé
minnst á förunautinn, en Ásta giftist
Rögnvaldi Þorleifssyni lækni 26. júní
1955, þau eignuðust 5 mannvænleg
börn og fjölskyldan er orðin stór, níu
barnabörn og eitt barnabarnabarn.
Árin sem fóru í hönd voru anna-
söm og fjölskyldan dvaldi um árabil
erlendis, en Ásta kom í heimsókn til
Íslands öðru hvoru og þá var oft glatt
á hjalla. Árið 1968 flutti svo fjölskyld-
an í Arnarnesið í Garðabæ, þar voru
oft haldnar góðar veislur og þá
kynntust allir enn betur og gafst góð-
ur tími til þess að rifja upp liðin ár,
fara yfir barnauppeldið, lífið og starf-
ið. Ásta átti stóra og góða fjölskyldu
og höfðu þau gott samband og veit ég
að hún fór nokkrar ferðir til þess að
kynna sér þau mál er bróðir hennar,
Guðmundur Ólafsson, barðist fyrir,
varðandi Kárahnjúka en hann eins
og alþjóð veit hefur kynnt afleiðingar
og áhrif þeirra framkvæmda.
Einnig hélt Ásta ávallt góðu sam-
bandi við frændfólk sitt fyrir vestan
og heimsótti Aðalvíkina þar vestra
oft.
En alltaf var Ásta jafn hugulsöm,
m.a. hafði hún kynnst móður minni
er við vorum í skólanum.
Á efri árum lá móðir mín á sjúkra-
húsi þá leit Ásta inn til hennar og
móðir mín ljómaði er hún sagði mér
frá heimsókninni og kallaði Ástu allt-
af góðu og fallegu vinkonuna mína.
Þessi orð eiga vel við er ég kveð kæra
vinkonu.
Farðu í friði, friður Guðs þig
blessi. Ég votta fjölskyldunni samúð
mína.
Pálína Sigurjónsdóttir.
Hugurinn hvarflar til þess tíma, er
leiðir okkar lágu fyrst saman fyrir
fimmtíu og þremur árum. Við kom-
um sitt úr hverri áttinni og áttum
raunverulega ekkert sameiginlegt,
nema það að hugur okkar allra
stefndi til náms í hjúkrun. Og uppi á
þriðju hæð í Landspítalanum við
Hringbraut stóð heimili okkar næstu
þrjú árin. Þar var þannig umhorfs, að
fáir myndu trúa nú til dags. Í þröngu
herbergi bjuggum við allar þrjár við
lítil þægindi en strangan aga. Þrátt
fyrir það er ekki ástæða til að kvarta,
og við hugsum oft með hlýju og þakk-
læti til þessa tímabils. Þar lærðum
við hagnýt vinnubrögð, sem okkur
finnst hafa enst vel, ekki bara í
hjúkrunarstarfi, heldur einnig í hinu
daglega amstri.
Við vorum 10 sem hófum nám við
skólann haustið 1950 og var Ásta
næstyngst. Flestar lukum við námi
saman haustið 1953. Síðan hefur
mikið vatn til sjávar runnið og sitt-
hvað á dagana drifið.
Allar eignuðumst við okkar eigin
fjölskyldur. Um tíma þar á eftir var
oft langt á milli, þannig að samgang-
ur var minni, enda allar uppteknar
við eigin hugðarefni, heimilishald,
barnauppeldi og vinnu eftir því sem
aðstæður leyfðu. Á seinni árum þeg-
ar umhægjast fór, náðum við þó vel
saman á ný og samgangur varð mik-
ill. Oft hittumst við heima hjá hver
annarri yfir kaffibolla og kannski
einni og einni tertusneið með. En þó
vel færi oftast á okkar í milli, var þó
fjarri því að einhver lognmolla hvíldi
yfir samkvæminu. Tekist var á um
ýmis dægurmál og ekki alltaf ein-
hugur. Ásta var t.d. ákveðinn her-
námsandstæðingur og einlægur
náttúruverndarsinni, og voru fáir
henni fremri á því sviði. Ekki spillti
þetta þó vinfenginu.
Nú þegar Ásta kveður fyrst úr
hópnum, er margs að minnast. Er
þar allt á einn veg að því er hana
varðar – traust, heiðarleg, ósérhlífin.
Og þó að nám okkar og starf hafi
einkum beinst að hjúkrun sjúkra og
umönnun um þá allt til þesss síðasta,
sem allra bíður, þá er söknuðurinn
alltaf jafn sár. Við eigum því eftir að
sakna hennar sárlega úr hópnum.
Það er með djúpri virðingu og ein-
lægri þökk til Ástu vinkonu okkar,
sem við sendum Rögnvaldi, börnum
þeirra og barnabörnum samúðar-
kveðjur.
Gróa og Ragna.
Eitt sinn skal hver deyja. Það er
staðreynd og eitt af því fáa sem við
vitum með vissu. Nú hefur Ásta
kvatt okkur og að henni er mikil eft-
irsjá. Við vorum 10 sem útskrifuð-
umst frá Hjúkrunarskóla Íslands 30.
september 1953 eða fyrir 50 árum.
Ásta er sú fyrsta af okkur sem hverf-
ur á braut. Ásta var einstakur per-
sónuleiki, ákveðin og sterk og hafði
sínar skoðanir á hlutunum og lá ekk-
ert á þeim. Brosið hennar blíða og
kímnigáfan gleymist ekki. Hún fór
ekki heldur troðnar slóðir og kom
víða við. Hún lifði lífinu lífandi. Ung
gifti hún sig og eignaðist 5 börn, en
engu að síður vann hún við hjúkrun á
hinum ýmsu stöðum. Hún kunni vel
til verka og var góður starfskraftur.
Þótt hún gengi ekki heil til skógar lét
hún það ekki aftra sér. En öllu lýkur
um síðir. Heilsan versnaði og hún
barðist hetjulega til síðasta dags.
Megi hún næðis og hvíldar njóta við
hlið föður síns, sem var henni svo
kær. Við sem eftir stöndum, lútum
höfði í djúpri þögn. Blessuð sé minn-
ing hjartkærrar vinkonu og sam-
starfsmanns. Innilegar samúðar-
kveðjur til eiginmanns og fjölskyldu.
Ingibjörg Ólafsdóttir.
Ég átti erfitt með að trúa þeirri
frétt að Ástríður Karlsdóttir væri dá-
in. Því við sem kynntumst hetjunni
Ástríði og fylgdumst með áratuga
baráttu hennar við banvænan sjúk-
dóm höfðum fyrir löngu sannfærst
um að hvað sem á dyndi stæði hún
alltaf upp aftur. Ótal sjúkrahúslegur
og erfiðar lyfjameðferðir breyttu því
ekki, að strax og hún varð örlítið
skárri, var hún mætt í baráttuna fyr-
ir herlausu landi.
Ég kynntist Ástríði fyrst fyrir
rúmum tveimur áratugum í mið-
ÁSTRÍÐUR
KARLSDÓTTIR